جراحی عمیق در بازار ارز
ریحانه سجادی: طی دو ماه گذشته بازار ارزی نوسانات زیادی را تجریه کرده است و نرخ دلار در این مدت اندک سیر صعودی به خود گرفته است. البته این افزایش در بازار مبادلاتی ارز بیشتر مشاهده می شود و بهای آن در حال نزدیک شدن به بازار آزاد است. گویا نرخ ارز به طور چراغ خاموش در حال تک نرخی شدن است. در این شرایط برخی کارشناسان نگران افزایش نرخ ارز حتی تا بیش از 4 هزار تومان هستند و از سویی دیگر عده ای از کارشناسان و مسئولان اقتصادی این نگرانی بی مورد می دانند و معتقدند نرخ ارز دوباره کاهش خواهد یافت.

طی سال‌های اخیر دولت ها تلاش هایی برای تک نرخی شدن ارز داشتند اما نتوانستند به این مهم دست یابند. ولی الله سیف رییس کل بانک مرکزی نیز بارها بر اجرای سیاست تک نرخی کردن ارز از ابتدای سال 95 تاکید داشته است. با این وجود بسیاری از اقتصاددانان معتقدند اگر دولت قصد دارد نرخ ارز را با افزایش قیمت دلار دولتی و رساندن قیمت آن به نرخ بازار آزاد یکسان سازی کند باید قدرت کنترل نرخ ارز بازار آزاد را داشته باشد در حالیکه بازار به خصوص طی چند سال گذشته سعی دارد که قیمت خود را در سطحی بالاتر از قیمت مبادله ای حفظ کند.اما به اعتقاد رئیس قطب اقتصاد بین الملل دانشگاه اصفهان، اتفاقات و فنر جهش ارزی که در سال های 90 و 91 اتفاق افتاد و موجب چند برابر شدن نرخ ارز شد دیگر رخ نخواهد داد چرا که در آن سال ها با توجه به تزریق ارز در بازار و رشد اقتصادی منفی و همچنین واردات بی رویه به دلیل هزینه شدن درآمدهای ارزی در این بخش تقاضا برای ارز بالا گرفت. کمیل طیبی در گفتگو با دنیای اقتصاد در توضیح بیشتر، بیان می کند: انباشت تورم، برهم خوردن رابطه تجاری و منفی شدن رشد اقتصادی و افزایش درآمدهای نفتی، حجم بالای نقدینگی در بازار، موجب جهش ارزی در سال های 90 و 91 شد چرا که افزایش بهای ارز تا پیش از این سال ها سرکوب شده بود.

به گفته وی در شرایط فعلی به دلیل رکود و عدم تحرک در بخش تجارت شاهد نوسانات ارزی هستیم اما به طور کلی روند رو به افزایش نرخ ارز، ملایم است.وی با تاکید بر اینکه نوسانات نرخ ارز و شدت و ضعف آن به اندازه سال های 90 و 91 نیست چرا که التهاب بازار ارز گرفته شده است، می گوید: در آن زمان حملات سوداگرانه و رفتارهای رمه‌وار در بازار ارزی اتفاق افتاد که موجب افزایش تقاضای فیزیکی ارز شد. اما اکنون چنین تمایلی وجود ندارد.رئیس قطب اقتصاد بین الملل دانشگاه اصفهان با بیان اینکه رفتار کوتاه مدت سوداگرانه در بازار ارز دیگر شکل نمی گیرد، می افزاید: علاوه بر این رفتار بانک مرکزی و دولت در ارتباط با این شاخص منطقی تر شده چرا که یکی از دلایل افزایش نرخ ارز در اوایل دهه 90 دخالت دولت در بازار برای کسب درآمد بود. وی در خصوص دلایل نوسانات ارزی، می گوید: طی چند ماه اخیر به دلیل تداوم رکود تقاضای جدیدی برای تولید و سرمایه گذاری ایجاد نشده همچنین در این مدت درآمدهای نفتی کشور کاهش داشته و تحریم ها هنوز برداشته نشده است و تا زمانی تولید تحریک نشود، صادرات غیرنفتی هم نخواهیم داشت. وی با بیان اینکه هنوز رشد اقتصادی کشور مثبت نشده است، می گوید: البته رشد منفی اقتصاد کمتر شده و نوسانات فعلی ارز به دلیل ساختار بازار و میزان صادرات و واردات است چرا که حرکت لاک پشتی آنها موجب نگرانی هایی در بازار ارز شده است.

طیبی می گوید: قابل پیش بینی است که هر چه به پایان سال نزدیک تر می شویم یک سری تقاضای جدید برای ارز ایجاد خواهد شد همچنین در این شرایط محرک هایی همچون ایجاد تقاضا در بازار از طریق فروش قسطی خودرو نیز به دلیل مُزمن شدن رکود در کشور جواب نداد.به گفته وی علاوه بر این اتفاقات، باید اختلاف بین قیمت واقعی ارز در بازار آزاد و نرخ مبادله ای مورد توجه قرار گیرد.به اعتقاد رئیس قطب اقتصاد بین الملل دانشگاه اصفهان، دولت به دنبال سیاست یکسان سازی نرخ ارز است اما به نظر می رسد هنوز زمان را برای این کار مناسب نمی بیند اما چاره ای جز این کار وجود ندارد و باید در بازار ارز جراحی عمیق تری شکل بگیرد. طیبی اضافه می کند: تا زمانی که فاصله قیمت بین بازار ارز آزاد و مبادله ای هست، امکان جهش ارزی وجود دارد. به اعتقاد طیبی بانک مرکزی، چاره جز یکسان سازی نرخ ارز ندارد چرا که ممکن است تا دو سال آینده اجرای این طرح با هزینه های بیشتر و در شرایط سخت تر صورت گیرد. به گفته وی، یکسان سازی نرخ ارز به خروج از رکود کمک می کند چرا که می تواند مشوقی برای صادرات و سرمایه گذاری خارجی باشد به دلیل اینکه سرمایه گذار باید بداند که با کدام نرخ در ایران سرمایه گذاری کند. وی می گوید: دو نرخی بودن ارز موجب هدر رفتن منابع و زمینه ساز رانت و همچنین منجر به تلف شدن منابع سرمایه گذاری خارجی می شود.

رئیس قطب اقتصاد بین الملل دانشگاه اصفهان در خصوص سیاست دستوری کنترل نرخ ارز توسط دولت، گفت: به طور قطع تثبیت بازار ارز با پیگیری سیاست سنتی تزریق ارز بازار کارساز نیست چرا که مسیر اصلی کنترل بازار از یکسان سازی نرخ ارز می گذرد. وی در خصوص اینکه چگونه یکسان سازی نرخ ارز در کشور انجام شود، می گوید: شاید دولت چاره ای جز تزریق ارز به بازار نداشته باشد اما در این شرایط باید دست به یک سری تغییرات ساختاری زد. به گفته طیبی باید هر چه زودتر زمینه های جذب سرمایه گذار خارجی را به صورت عملی فراهم کرد و در این راستا قوانین و مقررات نیازمند اصلاحات اساسی هستند.اما سوال اینجاست با توجه به نرخ تورم، آیا بازار کشش افزایش نرخ ارز را دارد؟طیبی معتقد است که باید سیگنال های بازار را دید و اگر رابطه مبادله و یا نسبت صادرات به واردات بهبود پیدا نکند باید منتظر نوسانات ارزی باشیم اما به نظر می رسد با توجه به شرایط حاکم بر اقتصاد کشور و رکود و کمبود منابع، تقاضای بنگاه ها برای ارز پایین است اما تداوم رکود می تواند کشش ناپذیری در بازار را تداوم ببخشد به میزان نرخ تورم شاهد افزایش نرخ ارز با شیب ملایم خواهیم بود. وی با تاکید بر اینکه نرخ تورم با توجه به تولید کنترل می شود، تصریح می کند: اگر تولید کشور جان بگیرد موجب خنثی شدن اثرات تورم می شود که می تواند بر نرخ ارز نیز مشهود باشد.به گفته رئیس قطب اقتصاد بین الملل دانشگاه اصفهان، تا پایان امسال و با توجه به شرایط حاکم بر اقتصاد کشور شاهد افزایش نرخ ارز با شیب ملایم تا نرخ 5 درصد نسبت به نرخ کنونی بازار خواهیم بود. وی همچنین تاکید می کند: با برداشته شدن تحریم ها، تقاضا برای افزایش ارز بیشتر می شود که این موجب بالا رفتن نرخ ارز خواهد شد. البته اثر این اتفاق در بازار، کوتاه مدت خواهد بود.