ایرانی خُرد

میرجلال‌الدین کزازی
استاد دانشگاه، نویسنده، شاهنامه‌پژوه و پژوهشگر

اگر بخواهم در کوتاه‌ترین سخن کرمانشاه را به ایرانیان بشناسانم، آنچه می‌توان گفت این است: کرمانشاه ایرانی‌ست خرد، ایرانی‌ست با اندازه‌هایی بسیار کوچک‌تر؛ با به گفته‌ای دیگر نمونه‌ای‌ست بیش در دسترس از ایران بزرگ پهناور. چرا کرمانشاه نمونه‌ای است نیک و ناب از ایران؟ زیرا ما فرهنگ و تاریخ ایران را از کهن‌ترین روزگاران به یاری سه دانش می‌توانیم شناخت: باستان‌شناسی که در آن یادگارهای بیرونی، یا دیداری کاویده و بررسیده می‌شود؛ زبان‌شناسی تاریخی که به یاری آن پیشینه و سرگذشت زبان‌های ایرانی را می‌کاویم و به دست می‌آوریم و سپس با بخش‌هایی گران‌سنگ و ارزشمند از فرهنگ و تاریخ ایران آشنا می‌شویم؛ اسطوره‌شناسی که به یاری آن با پیش‌ها، آیین‌ها، سامانه‌های اندیشه‌ای و باورشناختی ایران آشنا می‌توانیم شد. کرمانشاه بومی‌ست، استانی‌ست، شهری‌ست که در این سه دانش سرآمد شهرهای ایران است. هم بهشت اسطوره‌شناسی ایرانی‌ست؛ هم بهشت زبان‌شناسی تاریخی ایرانی‌ست؛ هم بهشت باستان‌شناسی ایرانی‌ست. بر پایه آنچه سخت کوتاه گفته آمد، سخنی بی‌پایه و بر گزاف نخواهد بود، اگر بگوییم و برآن باشیم که کرمانشاه نمونه‌ای‌ست خرد از ایران بزرگ بی‌مانند.