داعش تندروهای مذهبی یا در جست‌وجوی منافع؟

به‌رغم وجود تحقیقات بی‌شمار در رابطه با تروریسم و به‌طور خاص گروه داعش به‌نظر می‌رسد شکافی بزرگی بین درک عمومی در رابطه با اهداف این گروه‌ها در کشتار انسان‌ها و آنچه متخصصان بررسی کرده‌اند، وجود دارد. عموم اغلب تصور می‌کنند انگیزه‌های اصلی گروه‌های تروریستی نظیر داعش و القاعده ریشه در نگرش تعصبی آنها به مساله خداشناسی دارد. رابرت پیپ، دانشمند علوم سیاسی دانشگاه شیکاگو و یکی از محققان برجسته در زمینه تروریسم، نگرش عموم نسبت به این مساله را بسیار ساده‌اندیشانه توصیف می‌کند. او از سال ۱۹۸۰ تاکنون بیش از ۴۶۰۰ عملیات تروریستی را بررسی و تحلیل کرده است. وی تعصبات دینی این گروه‌ها را به‌خودی خود عامل اصلی در این زمینه نمی‌داند، بلکه بیان می‌کند تعصبات دینی به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای گسترش جریان ورودی افراد به این گروه‌ها نقش‌آفرینی می‌کند. ابزاری که نه‌تنها ترس از مرگ را در آنها از بین می‌برد بلکه روحیه آزاردهنده ناشی از کشتار بی‌گناهان را در بین آنها از اذهان‌شان پاک می‌کند. آنها به‌راحتی مرگ را می‌پذیرند و در مقابل کشتار انسان‌های بی‌گناه ذره‌ای رحم و انسانیت ندارند. قطعا فرآیند پیچیده‌ای است که انسان بتواند بر غرایز طبیعی خود که به‌شدت بر حفظ جان تاکید دارند غلبه کند و آنها را زیر پا بگذارد. این تروریست‌ها چگونه ترس از مرگ آن ‌هم به این شکل را در خود از بین می‌برند؟

پیدایش داعش در جریان حمله آمریکا به عراق و در واقع واکنشی به اشغال آن سرزمین بوده است یا بروز پدیده‌ای به‌نام القاعده در دهه ۸۰ میلادی در پی اشغال آن سرزمین به دست نیروهای خارجی اتفاق افتاده است. این دیدگاه در تعارض کامل با آنچه بسیاری از سران کشورها در مورد اسلام بیان می‌کنند، است. این تعصبات مذهبی نبوده که ریشه این گروه‌های خطرناک را در بستر کره خاکی پرورش داده است بلکه اشغال بی‌منطق سرزمین آنها یکی از دلایل عمده آن بوده است. وقتی به این کشورها حمله شده و مالکیت آنها در تمامی زمینه‌ها پایمال شده، موجب شده تا همگان زیر پرچم دین دور هم جمع شوند و متاسفانه با دین اتحاد خود را رقم بزنند اما مقاصد آنان چندان دینی نبوده است.

به این ترتیب برچسب اسلام را نمی‌توان به این گروه‌ها زد. جرمی وودز یکی از متخصصان این حوزه، بیان می‌کند گروه داعش یک گروه مذهبی با اعتقادات متعصبانه و بسیار دقیق اسلامی نیست، بلکه کارهای این گروه به‌ظاهر مذهبی همه ریشه در گسترش منابع و قلمروی تحت حکومت خود دارد. شعار حرکت از عراق تا شام در توصیف همین هدف است. جالب است بدانید وقتی لیدا ویلسون به مصاحبه با عناصر بازداشت شده گروه داعش در عراق پرداخت آنان را در بحث علوم دینی اسلام تقریبا نادان توصیف کرد و حتی بیان می‌کند اغلب در پاسخ به قوانین شریعت، جهاد نظامی و خلافت مسلمین نمی‌توانستند پاسخی در چارچوب اسلام ارائه دهند و تقریبا در این زمینه حتی اطلاعات عادی نیز نداشته‌اند.

در فرآیند شست‌و‌شوی مغزی افرادی که به این گروه‌ها می‌پیوندند اعتقادات دینی بخش معمول آن است. اما در کمال تعجب یافته‌ها نشان می‌دهد که می‌توان صدها عملیات انتحاری یافت که توسط افراد نه چندان مذهبی انجام شده است. این یافته‌ها نشان می‌دهد نمی‌توان تنها برچسب مذهب‌گرایی افراطی را به مجریان عملیات انتحاری زد. در حقیقت این یافته‌ها دریچه جدیدی در شناسایی تروریسم است. اغلب ما تصور می‌کنیم این مذهبیون افراطی هستند که در داعش اقدام به انجام اعمال تروریستی با از دست دادن جان خود می‌کنند. یافته‌های متخصصان دانشگاه شیکاگو در مورد گروه تروریستی داعش نشان می‌دهد برخلاف تصور عموم بسیاری از اهداف این گروه به‌طور قابل‌ ملاحظه‌ای غیرمذهبی هستند: از سال ۱۹۸۰ تاکنون ۹۵ درصد عملیات انتحاری انجام شده ریشه مذهبی نداشته‌اند بلکه کالبدشکافی آنها نشان می‌دهد همگی ناشی از مداخله ارتش‌ها و اقدام به اشغال سرزمین‌های مادری مردم منشأ اصلی آن بوده است؛ از لبنان تا عراق و افغانستان. حتی در عملیات تروریستی پاریس این مداخله نظامی در قلمرو آنان بوده که حجم این جنایات را افزایش داده است.

او بیان می‌کند اگر ترکیب دانش سطحی اعضای این گروه در رابطه با اسلام و گرایش به تعصبات دینی را با اهداف این گروه در گسترش مرزهای تحت حکومت خود یا دسترسی به منابع مالی در نظر بگیریم، متوجه می‌شویم داعش یک گروه اسلامی تندرو نیست بلکه یک گروه با اهداف مادی‌گرا و منفعت‌طلبانه کسانی است که درصدد‌ند تا نهایتا به اهداف سیاسی خود برسند. این یافته بر خلاف تصور حاکم بسیاری از کشورها در مورد داعش است که همگی برچسب اسلام و اسلام‌گرایی را بر جنایات هولناک این گروه می‌زنند. برای برخی افراد وقتی حقوق مالکیت و هویت اجتماعی خود در خاک کشورش را از دست رفته باشد، برای او دیگر فرقی نمی‌کند که در این جامعه به حیات ادامه دهد یا خیر؛ بلکه به‌عنوان آخرین نمود خود حاضر می‌شود جان خود را از دست بدهد تا همگان فریاد اعتراض او را بشنوند. این همان رویه‌ای است که انجام اعمال انتحاری را در میان افراد گروه امری طبیعی جلوه می‌دهد. نمی‌توان گفت که عقاید تندروی مذهبی بی‌تاثیر است ولی یافته‌ها نشان می‌دهد غالب عملیات انتحاری توسط افرادی به دور از این عقاید انجام شده است.