وقتی توریسم، ترور می‌شود

پرستو فخاریان

تعداد گردشگران ورودی به فرانسه با کاهش بی‌سابقه‌ای روبه‌رو شده است. مشابه این بحران، گریبان ترکیه را نیز گرفته و صنعت گردشگری آنها را با خطری جدی مواجه کرده است. مصر هم که به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مقاصد گردشگری در خاورمیانه شناخته می‌شد، حالا دیگر رونق چندانی برای جذب گردشگر ندارد. سایت‌های تاریخی سوریه نیز خالی از گردشگر شده‌اند. از سوی دیگر ایران هم سال‌ها از ورود چشم‌گیر گردشگران خارجی محروم بود؛ آن هم کشوری که حالا ۲۱ اثر تاریخی ثبت شده در یونسکو دارد.مشاهده می‌کنیم سرنوشت کم و بیش مشترکی در انتظار این مقاصد گردشگری که از آنها نام بردیم است. شاه کلید توسعه و رونق گردشگری در همه این کشورها به یغما رفته و آنها سعی می‌کنند آن را بازیابند؛ امنیت و احساس امنیت همان شاه کلید است که وجودش گردشگران را با طیب خاطر به یک مقصد گردشگری می‌کشاند و فقدانش نیز، آنها را از آن مقصد فراری می‌دهد.این اصل به‌عنوان مهم‌ترین و زیربنایی‌ترین اصل در تدوین استراتژی توسعه گردشگری در جهان به شمار می‌آید. درواقع میان گردشگری، ثبات، توسعه و امنیت رابطه‌ای تعریف‌شده وجود دارد و هرگونه بروز ناامنی و به‌کارگیری خشونت در سطوح مختلف زیان‌های جبران‌ناپذیری به این صنعت وارد می‌آورد.

چنانکه دبیرکل سازمان جهانی گردشگری نیز اعلام کرده، امروزه کسب اطمینان از سفری امن در کنار افزایش فرصت‌های ایجاد شده توسط فناوری‌های نو و نیز تسریع در تغییرات به سمت بخش‌های پایدار در گردشگری از اولویت‌های مهم در این صنعت است. با این حال، طالب ریفاعی طی سال‌های اخیر همواره از وقایع تروریستی به‌عنوان مهم‌ترین تهدید پیش‌روی گردشگری یاد و ابراز امیدواری کرده که گردشگری بتواند مروج صلح و آشتی میان ملت‌ها و دولت‌های درگیر جنگ و تروریسم باشد. این به آن معناست که گردشگری و امنیت، علاوه بر آنکه لازم و ملزوم یکدیگر هستند، درواقع علت و معلول یکدیگر نیز به شمار می‌روند؛ چه آنکه وقتی دولت‌ها می‌خواهند ثابت کنند کشورشان در امنیت به سر می‌برد، از اهرم توسعه گردشگری استفاده می‌کنند و از سوی دیگر، وقتی می‌خواهند توریسم خود را توسعه دهند امنیت کشورشان را افزایش می‌دهند.اما در این بین باید دید گردشگران به چه امنیتی نیاز دارند؟

تروریسم

حملات تروریستی و عملیات‌های مشابه، گردشگران را از سفر به مقاصد مورد حمله قرار گرفته منصرف می‌کند؛ اتفاقاتی نظیر آنچه در فرانسه، بلژیک، ترکیه و... افتاد و گردشگران را از این مسیرها بازگرداند، آن هم در حالی که فرانسه و ترکیه جزو ده مقصد پربازدید به شمار می روند. البته فرانسه طبق آخرین آمارها هنوز مقصد برتر سفر در دنیا باقی مانده اما آن میزان رشدی را که انتظار می‌رفت تجربه کند، نداشته است. اما در تلاش است با کاهش تعداد گردشگرانش مقابله کند. ترکیه نیز در طرف دیگر ماجرا ایستاده؛ جایی که تا همین یکی دو سال گذشته با رشد چشمگیری در عرصه گردشگری می‌رفت تا به یکی از غول‌ها در این صنعت بدل شود اما تروریسم حالا ترمزش را کشیده است.در جای دیگر این کره خاکی، در تونس، شمار گردشگرانی که از ماه‌های ژانویه تا ماه مارس ۲۰۱۵ به این کشور سفر داشتند، در مقایسه با همین زمان در سال ۲۰۱۴بالغ بر۹/ ۱۷ درصد کاهش پیدا کرده است؛ کاهشی که ناشی از حمله تروریستی به موزه باردو، در پایتخت تونس و حادثه ترویستی سوسه که نخستین حمله به هتل‌های گردشگری در تونس به شمار می‌رفت است.

متعاقب این اتفاقات، از تعداد گردشگران فرانسوی تونس ۱/ ۱۸ درصد و از میزان گردشگران آلمان ۵/ ۱۱ درصد کاسته شد.سوریه نیز در این بین بی‌نصیب نمانده که هیچ، بیشترین نصیب را هم برده! سایت‌های تاریخی ارزشمند این کشور توسط داعش نابود شده‌اند؛ آن هم طی عملیاتی که شمشیر را برای تاریخ و گردشگری این کشور از رو بسته است. حالا هیچ کس حتی تصور سفر به چند ده کیلومتری مرزهای این کشور را نمی‌کند و درآمدهای این کشور از گردشگری تقریبا به صفر رسیده است.گزارش مرکز پژوهش‌ها و «مطالعات الروابط» عراق نشان می‌دهد در نتیجه اقدامات تروریستی، میزان گردشگری در کشورهای عربی بیش از ۴۱ درصد و میزان درآمد گردشگری به‌طور مثال در تونس ۴۳ درصد و در مراکش ۱۷ درصد در سال ۲۰۱۳ کاهش پیدا کرده است. آمار منتشر شده از سوی بانک های مرکزی کشورهایی نظیر تونس، مصر ویمن نیز تصریح می کند. درآمد های آن ها به میزان ۵/ ۵ درصد یعنی از ۵/ ۴۲ میلیارد در سال ۰۱۰۲ به ۱۱ میلیارد دلار در سال ۴۱۰۲ افت پیدا کرده است.

بحران‌های سیاسی داخلی

در عین حال بی‌ثباتی‌های سیاسی داخلی هم می‌تواند اثرات غیرقابل جبرانی بر روند توسعه گردشگری در کشورها به همراه داشته باشد. مرکز پژوهش‌ها و مطالعات الروابط در این باره نیز اعلام کرده بود بخش گردشگری از بهار عربی بیشترین آسیب را دید؛ چه در کشورهایی که در آنها تغییراتی رخ داد، نظیر تونس و مصر و چه در کشورهایی که تحولات تا حد تغییر نظام پیش نرفت و تنها از بادهای انقلاب‌های عربی متاثر شدند نظیر مراکش، اردن و لبنان.بر این اساس، در تونس و مصر میزان کاهش گردشگران و درآمد گردشگری ۵۰ تا ۷۰ درصد در بیشتر مناطق گردشگری طی سال ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ برآورد شد. در سوریه و یمن نیز گردشگری خارجی به‌طور کامل راکد شد اما در اردن و لبنان گردشگری به شکلی منفی و به شدت تحت تاثیر بحران سوریه قرار گرفت. . همه اینها درحالی است که پیش از این، بخش گردشگری در مصر منبع ثبات اقتصادی در این کشور به شمار می‌رفت.از سوی دیگر، تاثیری که کودتای اخیر ترکیه بر افت گردشگری این کشور گذاشته است، حملات تروریستی در این کشور نداشته؛ این به آن معناست که بی‌ثباتی‌های داخلی می‌توانند تاثیراتی به مراتب عمیق‌تر بر گردشگری کشورها بگذارند.

احساس امنیت

صاحب‌نظران معتقدند مفاهیم امنیت و احساس امنیت متفاوتند. ممکن است در جامعه‌ای امنیت باشد ولی این امنیت احساس نشود. از نتایج مثبت یک سفر آن است که گردشگر متوجه می‌شود چقدر از نگرانی‌ها و ترس‌هایش قابل اعتنا و چه مقدار تحت تاثیر تبلیغات و پیش‌فرض‌های ذهنی خود او قرار دارد. تجربه دست‌اندرکاران صنعت گردشگری در ایران حاکی از آن است که بیشتر گردشگرانی که به ایران سفر می‌کنند، در ابتدای ورود به کشور احساس عدم امنیت دارند ولی در انتهای سفر، ایران را امن تلقی می‌کنند. در واقع این اصلی‌ترین چالشی است که به واسطه آن ایران سال‌ها از ورود گردشگران خارجی بسیار محروم ماند؛ چالشی که البته برخی روابط سیاسی خارجی و تبلیغات رسانه‌ای نادرست هم در شکل‌گیری آن بی‌تاثیر نبوده است.برخی کارشناسان بر این باورند که با تداوم سیاست‌های تنش‌زدایی در روابط خارجی و کاهش حساسیت‌های بین‌المللی نسبت به سیاست‌های خارجی ایران، می‌توان به ایجاد زمینه مساعد برای جلب گردشگران کمک کرد. علاوه بر مواردی که گفته شد، گردشگران انتظار دارند در حمل و نقل، اقامت و پذیرایی نیز از امنیت برخوردار باشند؛ اموری که فقدان امنیت در هر کدام از آنها، می‌تواند توریسم یک منطقه را با افت مواجه کند.