تقلای تهران برای هوای پاک

شیرین حکیم و کاوه مدنی

خیابان‌های خیس تهران برای میلیون‌ها نفر که در معرض آلودگی شدید هستند، به منزله رهایی موقتی است. در تهران امروز، بارش باران با خیر و برکت همراه است؛ چراکه آسمان آلوده آن را پیش از آنکه دوباره واقعیت رخ بنماید، شست و شو می دهد. معضل آلودگی سال‌ها است پایتخت ایران را به ستوه آورده است؛ معضلی که در قالب مشکلات مختلف مربوط به سلامتی، بسته شدن مدارس و دگرگون کردن فعالیت‌های روزانه به سوالاتی با موضوع مرگ و زندگی نمود پیدا می‌کند.

تهران در بخش جنوبی رشته‌کوه‌های البرز واقع شده است. موقعیت تاریخی این شهر منابع آبی تازه برای ایرانیان به همراه داشت و همین موضوع باعث شد تا در اواخر قرن ۱۸‌‌‌‌‌‌ این شهر به پایتخت ایران تبدیل شود. کوه‌های البرز که زمانی به‌عنوان نمادی از محافظت برای مردم ایران بود به مانعی کلیدی در کاهش آلودگی تبدیل شده است. بادهای قوی از کمربند غربی و جنوبی تهران آلودگی را از کارخانجات صنعتی به مرکز این شهر می‌آورند؛ این آلودگی توسط رشته‌کوه‌های البرز در شمال و شرق که برخی آن را«اتاق گاز» می‌خوانند، تسخیر می‌شود. ماه گذشته، تصویری که توسط ناسا تهیه شد، حاکی از یک پوشش خاکستری هشداردهنده از دود سنگین بر فراز آسمان تهران بود. این دود و آلودگی ناشی از آن در چند هفته گذشته، منجر به مرگ ۴۱۲ ایرانی در پایتخت این کشور شده است. با وجود علایم هشداردهنده در گزارش‌های اخیر، متاسفانه بسیاری از ایرانی‌ها به شدت نسبت به این واقعیت تلخ بی‌تفاوت هستند. اکنون آلودگی و زیرشاخه‌های آن به راحتی به‌عنوان یک پیش‌بینی در گزارش آب‌و‌هوایی روزانه گزارش می‌شود. و این در حالی است که تهدیدهای جدی برای زندگی عمومی، آموزش، تجارت، سلامتی و حمل‌و‌نقل به همراه دارد.

گرچه آلودگی هوا در سراسر سال وجود دارد؛ اما این وضعیت در ماه‌های زمستان به مراتب تشدید می‌شود. چون در این ماه‌ها دمای نزدیک زمین سردتر از قسمت‌های فوقانی آن است و این امر مانع جریان طبیعی توزیع هوا می‌شود و آلاینده‌های مضر را در وضعیتی محبوس می‌کند که عموم مردم آن را تنفس می‌کنند.مساله آلودگی تهران عمدتا به دلیل وجود میلیون‌ها اتومبیل در خیابان‌ها، کیفیت ضعیف بنزین، و آلودگی صنعتی ناشی از کارخانه‌های اطراف این شهر است. بیش از سه میلیون اتومبیل و موتورسیکلت که خیابان‌های تهران را در ترافیک روزانه طاقت‌فرسایی گرفتار کرده‌اند؛ از سوختی با استانداردهای پایین استفاده می‌کنند که بیش از ۸۰ درصد آلاینده‌ها در هوا را ایجاد می‌کنند، به علاوه، سوبسیدهای سنگین انرژی موجب مصرف بالا با هزینه کم بین عموم مردم شده است.

مردم دولت را به دلیل ادامه گسترش صنایع تولید اتومبیل مقصر می‌دانند. بسیاری معتقدند که دولت باید به‌جای گسترش صنایع اتومبیل‌سازی، اقدامات سختگیرانه‌تری برای خارج کردن یک میلیون خودروی فرسوده از چرخه حمل و نقل اتخاذ کند. دهه‌ها تحریم‌ خود مقصر بخشی از کیفیت ضعیف نفت خام است. چرا که تحریم‌های تجاری بر صنعت نفت ایران واردات نفت پالایش‌شده اروپایی را محدود ساخت و این کشور را مجبور کرد تا کارخانه‌های پتروشیمی خود را به پالایشگاه‌های نفت تبدیل کند. سرب، دی‌اکسیدسولفور و بنزن که همه عوامل سرطان‌زا هستند، در دو تا سه برابر سطح ایمن آن، در هوای تهران یافت می‌شوند و مرگ زودرس ۸۰ هزار نفر را در سال ۲۰۱۲ رقم زده‌اند.

گرچه تلاش‌های دولت برای خارج کردن خودروهای فرسوده و جایگزینی گازوئیل با کیفیت پایین با واردات سوختی با استاندارد بالا (درجه یورو۴) شروع شده است؛ اما پیشرفت‌ها آهسته‌تر از میزان مورد انتظار است. توفان‌های گرد و خاک که از کشور عراق سرچشمه می‌گیرد و به سمت نواحی جنوب غربی ایران وارد می‌شود، این وضع را تشدید کرده است. منطقه جغرافیایی تهران، این شهر را در معرض مسائل محیط‌زیستی قرار می‌دهد که به سادگی حل‌شدنی نیست. در سال‌های گذشته مقامات رسمی دولتی بحث‌های زیادی پیرامون جابه‌جایی پایتخت انجام داده‌اند؛ اما این امر مستلزم هزینه‌های سنگین است. به دلیل کاهش درآمدهای نفتی، ایران منابع مالی کمی برای تخصیص به اهداف بلندمدت دارد. یک کمیته ۱۵ نفره برای انتقال پایتخت از تهران تشکیل شده است. اما مسوولان در مورد آنچه باید انجام دهند به توافق نرسیده‌اند.تهران قلب ایران و خانه ادارات دولتی، بیمارستان‌های پیشرفته، دانشگاه‌ها و اکثریت امور مربوط به کسب‌و‌کار است. اگر یک بلای طبیعی به تهران نازل شود، کل کشور فلج می‌شود و مشکلات متعددی در همه بخش‌های جامعه رخ می‌دهد. بنابراین، عدم تمرکز پایتخت می‌تواند ایمنی کشور را تقویت کند؛ اما به لحاظ اقتصادی و سیاسی بسیار گران تمام خواهد شد.

ایرانی‌ها به خوبی از تهدیدهای هوای مسموم تهران بر زندگی خود آگاه هستند و از ترافیک و جمعیت بالای آن خسته شده‌اند؛ اما هنوز به دلیل فرصت‌های شغلی و شرایط بهتر زندگی، ماندن در این شهر را انتخاب می‌کنند. مهاجرت به شهرهایی مانند تهران به همین دلیل رو به افزایش بوده است. زندگی در جای دیگر، چشم‌اندازی از یک محیط با آلودگی کمتر و مسکن ارزان‌تر را فراهم می‌آورد؛ اما همه اینها به قیمت عدم دسترسی به بسیاری از خدمات ضروری است که تنها در تهران وجود دارد.گرچه به نظر می‌رسد برخی از مردم نسبت به این مساله حیاتی بی‌تفاوت شده‌اند؛ اما برخی دیگر صادقانه نگران هستند. نگاهی به رسانه‌های اجتماعی گواه این مدعاست. دیگر همگی می‌دانند که نمی‌توان گناه را به گردن دولت انداخت؛ چرا که همه در این آلودگی مقصرند.کارتونیست‌ها اغلب آسمان گرفته تهران را در تصاویر خود به نمایش درمی‌آورند؛ موسیقیدان‌ها غم و اندوه خود را در قالب قطعات موسیقی بیان می‌کنند و نمایشگاه‌های هنر توسط مردم از جمله کودکان سعی می‌کنند تا اثرات منفی آلودگی را بر زندگی خود نشان دهند.

مقامات بلندپایه ایران نیز بر لزوم مسوولیت شخصی در حل مشکل آلودگی تصریح می‌کنند. از جمله مقام معظم رهبری که رانندگی وسایل نقلیه در شرایط آلودگی زیاد و بدون دلیل منطقی را از نظر مذهبی حرام اعلام کرده‌اند. قانون نیز از همین روند پیروی می‌کند. در ماه اکتبر، مجلس ایران، مصوبه هایی چون «لایحه هوای پاک» شامل تخصیص ۵ درصد افزایش سالانه در تخصیص‌ها برای خدمات حمل‌و‌نقل در کلان‌شهرها، نظارت بر وسایل نقلیه موتوری هر دو سال یک بار به‌جای ۵ سال و مزایای اقتصادی برای شرکت‌هایی که تصمیم به «سبز‌تر شدن» می‌گیرند داشت. تلاش‌های پیشین برای اجرای فعالیت‌های پاک به دلیل عدم اجرا، اندک بوده است.مساله آلودگی هوای تهران حاکی از عدم دوراندیشی در تصمیم‌گیری است. این امر هم در مدیریت و هم رفتارهای کل مردم نمود دارد. دستاوردهای کوتاه‌مدت نسبت به اهداف پایدار بلندمدت اولویت‌بندی می‌شوند. اما این تفکر کوتاه‌مدت با هزینه گزافی همراه است که امسال معادل ۳۰ میلیارد دلار بوده است.

منبع: tehrantimes