فاطمه باباخانی

نهم شهریور ۱۳۹۵ یکی از پرچالش‌ترین روزها برای سازمان حفاظت محیط زیست در دوران مدیریت معصومه ابتکار بود. در کنفرانس خبری انجمن یوز ایرانی خبر مشاهده تنها دو یوز ماده در دوربین‌گذاری‌های این انجمن کار را به کنفرانس‌های خبری بعدی مدیر پروژه یوز و توضیحات مجموعه این سازمان درباره وضعیت این گونه در معرض خطر انقراض قرار داد. با توجه به حساسیت افکار عمومی نسبت به وضعیت یوز مجموعه برنامه‌هایی مانند لایحه حفاظت از یوز، دعوت گروه‌های فرانسوی برای تهیه بانک ژنی از یوزها و پروژه وزارت راه و شهرسازی برای فنس‌کشی مناطق پرخطر طراحی شد. با این حال یک سال پس از تمام این برنامه‌ریزی‌ها، به‌نظر می‌رسد کمبود بودجه یا عدم تخصیص آن نتوانسته است تغییری جدی در حفاظت از یوزهای ایرانی ایجاد کند. در مقابل خبرهایی مبنی‌بر معدن‌کاوی در زیستگاه‌های جنوبی این گونه و معضل دائمی دام در زیستگاه‌های شمالی زنگ خطری برای خداحافظی با یوز مشابه شیر ایرانی و ببر مازندرانی است. برای رفع این چالش بودجه‌ای، انجمن‌ها و خبرنگاران این حوزه دست به کار شدند و با راه‌اندازی کمپینی از مردم دعوت کردند در حفاظت از یوزپلنگ مشارکت مالی داشته باشند. حضور پررنگ هنرپیشه‌ها و سایر گروه‌های مرجع امید زیادی را ایجاد کرد تا بتوان به سقف این کمپین که بالغ بر ۸۰۰ میلیون تومان است رسید. با این حال این کمپین منتقدانی هم دارد، کسانی که معتقدند در بحبوحه مشکلات اقتصادی که کمر بسیاری از مردم زیر فشار آن خم شده است. راه‌اندازی کمپینی برای حفاظت از یوز هیچ توجیهی ندارد، به گفته آنها وقتی میلیون‌ها فقیر در ایران وجود دارند، کمک به یوز نادیده گرفتن شهروندانی است که در وضعیت اسفناکی این روزها زندگی می‌کنند. اما این انتقادها آیا به لحاظ اخلاقی قابل دفاع هستند؟ آیا به صرف اینکه ما در بحران اقتصادی به‌سر می‌بریم می‌توانیم نسبت به وضعیت یوز ایرانی بی‌اعتنا باشیم؟

عباس مخبر، مترجم کتاب اخلاق زیست محیطی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» بیان کرد: فقرا از ابتدای تاریخ بوده‌اند و تا آخر آن نیز خواهند بود. بنابراین نمی‌توان با راه انداختن یک کمپین مشکل فقر را حل کرد، این در حالی است که ممکن است بتوانیم با راه‌اندازی این کمپین مشکل یوز ایرانی را حل کنیم. بنابراین ما نباید منتظر بمانیم ابتدا فقر را از کره زمین و ایران ریشه‌کن و سپس برای حل مشکلات یوزپلنگ اقدام کنیم. وی افزود: محیط زیست و مسائل مرتبط با آن مانند آب، حیات وحش و گونه‌ای مانند یوزپلنگ بسیار اهمیت دارند و نمی‌توانیم برنامه‌های حفاظتی و جلوگیری از روند انقراض را به از بین بردن فقر موکول کنیم. بسیاری از منتقدان به این گزاره اشاره می‌کنند که هواداران محیط زیست نگاهشان به مسائل فانتزی است و در جامعه سراسر مساله ایران روی موضوعی دست گذاشته‌اند که در کمترین اهمیت قرار دارد، عباس مخبر در پاسخ به این پرسش گفت: ممکن است بخشی از شهروندان در سطحی از زندگی باشند که به مواردی فراتر از شام و ناهار فکر کنند و این به معنای فانتزی بودن نیست. اگر کسانی همت توجه به محیط زیست را دارند و در این راستا فعالیت می‌کنند نتیجه عملشان به نفع همه است. استعاره فانتزی بودن برای این افراد بی‌معناست؛ حال ممکن است فعالیت این گروه به نریختن زباله محدود شود یا به حوزه حیات وحش ورود کرده و به اقدامی برای عدم انقراض یوزپلنگ مرتبط شود.

مرتضی اسلامی فعال حوزه حیات وحش و از اعضای انجمن یوز ایرانی نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» بیان کرد: به منتقدان برگزاری این کمپین از دو وجه علمی، اقتصادی و احساسی می‌توان پاسخ گفت. وی افزود: در وجه احساسی هر عضوی از جامعه دغدغه‌های خود را دارد. برای گروهی فقر و ریشه‌کن کردن آن اهمیت دارد در‌حالی‌که برای گروه‌های دیگری ممکن است هنر، محیط زیست، سینما، آموزش و... اهمیت داشته باشد. با این استدلال هیچ گروهی حق ندارد دغدغه خود را اولویت تلقی کرده و به تخطئه گروه‌های دیگر مبادرت کند. این فعال حوزه حیات وحش افزود: در وجه علمی و اقتصادی اتفاقا حیات وحش و یوزپلنگ به فقر ارتباط مستقیمی دارند زیرا توان محیط زیستی هر کشور با شاخصه‌های اقتصادی مرتبط است. به این معنا که کشورهایی که در حوزه شاخصه‌های اقتصادی بالاتر هستند در توان محیط زیستی نیز رتبه خوبی کسب کرده‌اند.

وی اضافه کرد: گرچه محل قرارگیری یک کشور به لحاظ جغرافیایی یک انتخاب نیست اما تقویت توان اکوسیستمی نتیجه و برآیند فعالیت‌هایی است که در آن صورت می‌گیرد. زمانی که فعالیت‌های ما رابطه اکوسیستم را مختل می‌کند، این اختلال کاملا و به شکل مستقیم به معیشت مردم منطقه مرتبط است و اگر به این مسائل آگاه نباشیم ممکن است اظهارنظرهایی کنیم که به واقعیت نزدیک نیست. اسلامی ادامه داد: ممکن است ما به یک فقیر برای بیرون آمدن از چاله فقر در بهترین حالت یا امرار معاش کوتاه‌مدت مبلغی کمک کنیم، اما این رویه نمی‌تواند در رفع معضل فقر موثر باشد در‌حالی‌که با بهبود اکوسیستم جلوی بسیاری از حاشیه‌نشینی‌ها گرفته می‌شود. مرتضی پورمیرزایی، عضو انجمن یوز ایرانی نیز به «دنیای اقتصاد» گفت: تلاش ما برای حفاظت از یوز ایرانی به حفاظت از چرخه حیات برمی‌گردد که در نهایت سود آن نصیب انسان خواهد شد.

وی درباره انتقادهایی که به هزینه‌کرد حفاظت از یوز وارد می‌شود، عنوان کرد: ما برای مسائل مختلف در کشورمان بودجه‌بندی‌های جداگانه داریم و نمی‌توانیم بگوییم وزارت ارتباطات بهتر است بخشی از بودجه خود را به وزارت بهداشت یا آموزش و پرورش اختصاص دهد. همچنین برای مردمی که علاقه‌مند هستند فعالیت یا کمک داوطلبانه داشته باشند نیز نمی‌توان خط کشی انجام داد. برخی علاقه‌مند به حوزه فقر یا آموزش کودکان هستند و در کنار آنها گروه دیگری به مساله محیط زیست و یوزپلنگ حساسیت نشان می‌دهند. شما اگر کمپینی برای کودکان کار راه بیندازید ممکن است عده‌ای کمک کنند و در مقابل این افراد به کمپین‌های محیط زیستی کاملا بی‌اعتنا باشند، عکس این موضوع نیز صادق است. ما نباید به مذمت گروهی بپزداریم که مطابق ما فکر نمی‌کنند.

هواداران یوز ایرانی فانتزی نیستند