یادداشت
دکتر بهمن کشاورز تعرضات لفظی به افراد و اشخاص می‌تواند کتبی یا شفاهی باشد. آنچه را که افتراء و اشاعه اکاذیب محسوب می‌شود جداگانه باید مورد بررسی قرار داد و موضوع بحث حاضر نیست. دراینجا بحث توهین و هجو و مسخره کردن افراد مطرح است.به‌طور کلی ساختن لطیفه و جوک بدون اینکه به فرد خاص توجه داشته باشد مشروط بر آنکه مشتمل بر کلمات و مفاهیم ذاتا زشت و رکیک نباشد، جرم محسوب نمی‌شود بلکه خود هنری است که همگان ندارند؛ اما چنانچه این لطایف و جوک‌ها مربوط به فرد یا افراد خاص باشد، این افراد می‌توانند به‌عنوان توهین یا هجو شکایت کنند. تشخیص اینکه مطلبی توهین‌آمیز است یا نیست با عرف است و احراز عرف با مقام قضایی است. به عبارت دیگر دادگاه است که تشخیص می‌دهد آنچه واقع شده جنبه توهین و هجو دارد یا شوخی عادی و بی‌ضرری است. نکته دیگری که در این مبحث قابل طرح است جوک‌ها و لطایفی است که در مورد اهالی مناطق خاص یا کشور خاص یا صاحبان مشاغل خاص گفته می‌شود. در این مورد اگر آنچه در مورد اقوام و اهالی محل خاص گفته می‌شود، با قصد تحریک، ایجاد تشنج و نفاق باشد، می‌تواند قابل تعقیب تلقی شود؛ اما اگر صرفا قصد هزالی و مسخرگی وجود داشته باشد کاری غیراخلاقی و بیهوده است و برخی بر این عقیده‌اند که اشاعه دادن این قبیل جوک‌ها و لطایف به منظور ایجاد تفرقه و سست کردن وحدت ملی است و البته این نظری در خور تأمل محسوب می‌شود.در مورد صاحبان مشاغل گوناگون در تمام دنیا گفتن جوک و لطیفه متداول است؛ اما بدیهی است که این اقدام به حد توهین(با در نظر گرفتن حاکمیت عرف) نباید برسد. حاصل اینکه بین لطیفه‌گویی و به کار بردن ظرائف کلامی و مسخرگی و احتمالا توهین خط بسیار ظریف و نازکی وجود دارد که عدم عبور از آن محتاج دقت و استعداد بسیار است.بدیهی است آنچه ممکن است به‌عنوان لطیفه و شوخی درخصوص افراد عادی یا حتی برخی مقامات رسمی قابل تحمل باشد چه بسا در مورد افرادی با ویژگی‌های خاص و حرمت و عنایت فراگیر در حد کشوری و بین‌المللی غیرقابل قبول به نظر برسد. به‌ویژه اگر در ورای این‌گونه حرکات نیات خاص گروهی و سیاسی وجود داشته باشد.
والله اعلم