هفت: فرصت یا تهدید برای سینمای ایران

شهرزاد رحیمی

پنج سالی از شروع برنامه‌ سینمایی هفت می‌گذرد و در تمام این مدت این برنامه با کشمکش‌ها و حاشیه‌های فراوانی روبه‌رو بوده است. ایده ساخت برنامه‌ای مشابه برنامه ورزشی نود را اولین بار فریدون جیرانی پیشنهاد کرد. بعد از فریدون جیرانی و محمودگبرلو نوبت به بهروز افخمی رسید. ورود افخمی با حاشیه‌های فراوانی همراه بود. برای مرور این اتفاقات و حاشیه‌ها کمی به عقب برمی گردیم و از ابتدا مروری می‌کنیم.

پای افخمی چگونه به هفت باز شد؟

بعد از تعطیلی سه هفته‌ای برنامه هفت و برکناری محمود گبرلو گمانه زنی‌ها نیز آغاز شد و نام‌های زیادی برای اجرای این برنامه مطرح شدند. از فرزاد حسنی گرفته تا محمدرضا شهیدی فرد و منصور ضابطیان. حتی در مقطعی به بازگشت دوباره فریدون جیرانی هم فکر شد. بعد از کش و قوس‌های فراوان در نهایت بهروز افخمی به‌عنوان مجری و کارگردان هفت انتخاب شد. کارگردانی که حواشی فیلم‌هایش کم نبوده‌اند و اغلب با سر و صداهایی همراه بوده، این بار در جایگاه مجری نشست تا برنامه‌ای را کارگردانی کند که تنها برنامه تخصصی سینمای ایران است. او در اولین برنامه بیان کرد که پیشنهاد اجرای دور جدید برنامه سینمایی هفت از طرف معاونت سیما، به خاطر انتشار یادداشت‌هایی است که سه شنبه‌ها صبح در یک روزنامه می‌نوشته است. یادداشت‌هایی در مورد آموزش فیلم‌سازی و سینمای ایران که به گفته او با استقبال مخاطب نیز همراه شد. با روی کار آمدن افخمی، علاوه بر تغییر عمده در شیوه و آیتم‌های برنامه، با تغییر ساختار و دکور، این برنامه تقریبا هیچ شباهتی با دو سری پیش نداشت. از تفاوت‌هایی که سری جدید برنامه با دوره‌های قبلی خود داشت، نریشن‌های بهروز افخمی بود که شیوه روایت جالبی به هفت داده بود. خلاصه اینکه افخمی آمده بود تا هفتی بسازد که موجب رونق سینمای ایران شود و به صنعت سینما و در یک کلام به تعالی سینما کمک کند. باید دید تا اینجا افخمی چقدر در این رسالت موفق بوده است.

تولیدی بودن، شرط افخمی برای اجرا

بهروز افخمی در پاسخ به اعتراض‌ها مبنی بر زنده نبودن پخش برنامه هفت، بر این عقیده بود که شرطش برای اجرای برنامه هفت تولیدی بوده است و هیچ گونه علاقه‌ای به اجرای برنامه زنده ندارد: «چرا باید برنامه زنده‌ای بسازم که در آن منتظر باشم یکی دستپاچه شود یا عصبانی باشد و بگومگو شود و برنامه جنجالی شود؟ این به چه درد من می‌خورد؟ من کارهای جدی‌تر از این دارم، هدف من اقتضا می‌کند که قبل از پخش برنامه دائم با ضوابط پخش تلویزیون در حال جدال باشم، البته به خاطر اینکه حرفه‌ای این کار هستم از تلویزیون شروع کردم و بنابراین اینکه من با پخش یا بازبین پخش بخواهم کلنجار بروم کاری است که از ۴۰ سال پیش آن را بلدم و بدم هم نمی‌آید و خودم را هم لوس نمی‌کنم که هرچه می‌گویم پخش شود، می‌توانستم به آقای پورمحمدی بگویم به شرط اینکه بازبینی نشود و بدون بازبینی پخش شود.» او همچنین بر این عقیده بود که برنامه زنده همان برنامه بی‌طرف گزارشگر و جنجالی است و اینها هیچ کدام کار من نیست. تا پیش از آغاز جشنواره فیلم فجر همان سال،پخش برنامه به همین روال ادامه داشت. اما با شروع جشنواره فیلم فجر، هفت هر شب با اجرای بهروز افخمی و رسول صدرعاملی به‌صورت زنده روی آنتن شبکه سه می‌رفت و پس از اتمام جشنواره نیز به همین روند ادامه داد.

پیشنهاد ۵۰ میلیونی / مخاطب ۱۵ میلیونی

دستمزد افخمی برای اجرای هفت نیز در زمان خود خبرساز شد. او در مصاحبه‌ای گفته بود که اگر الان قرار باشد فیلم بسازم دستمزدم ماهانه بیش از ۱۰۰ میلیون تومان است. اما برای تولید برنامه هفت قرار بود ۶۰ میلیون بگیرم که فعلا روی رقم ۵۰ میلیون در حال چانه‌زنی هستیم اما من قبول نکرده‌ام. (در بازدید از غرفه ایرنا در نمایشگاه مطبوعات) او همچنین ادعا کرده بود که برنامه‌ او ۱۵ میلیون مخاطب دارد، در حالی که برنامه‌ گبرلو به زحمت به یک میلیون مخاطب رسیده بود و این برای تلویزیون یک فاجعه محسوب می‌شود. به گفته‌ افخمی این آمار از طریق پیامک‌ها و تعداد مراجعه‌کنندگان به سایت تخمین زده شده بود.

جنجال به سبک مسعود فراستی

یکی از حاشیه‌های همیشگی برنامه هفت، منتقد ثابت این برنامه؛ مسعود فراستی است. فراستی را با لحن تند و تیز و اغلب تحقیرآمیزش می‌شناسند. این موضوع هم انتقاد سایر منتقدان را در پی دارد که عقیده دارند او هم تصویر نامناسبی از منتقدان ارائه می کند و هم انتقاد اهالی سینما را به دنبال دارد که اغلب حاضر نیستند برای نقد فیلم هایشان روبه‌روی او بنشینند. اما استفاده از کلمات نامتعارف یا به عبارت بهتر ناسزا از نقد «فیلم جرم» آغاز شد. فراستی در آن برنامه از واژه‌ای عجیب و توهین آمیز برای فیلم کیمیایی استفاده کرد و انتقادها به این موضوع آن قدر زیاد بود که با دستور عزت الله ضرغامی رئیس وقت صدا و سیما تا مرز اخراج نیز پیش رفت ولی به گفته تبریزی، فراستی با حضور در منزل کیمیایی و عذرخواهی از او رضایتش را به دست آورد و در برنامه ماندگار شد.

در سری دوم هفت، گبرلو تصمیم گرفت که با دعوت از منتقدان دیگر، برنامه را از انحصار فراستی درآورد. پس از مدتی هم به‌طور کل فراستی از هفت کنار گذاشته شد. اما با شروع سری سوم برنامه و حضور بهروز افخمی به‌عنوان مجری و کارگردان، بار دیگر به سراغ فراستی رفتند و این بار به سرعت حاشیه‌ها و جنجال‌ها آغاز شد. آخرین بار در برنامه نقد فیلم «دونده زمین» که این روزها در گروه هنر و تجربه در حال اکران است، فراستی با بی غیرت و وطن فروش خواندن تبریزی، از کلمه توهین آمیز دیگری -دیاثت فرهنگی- استفاده کرد که جنجال‌های زیادی به دنبال داشت. کمال تبریزی در واکنش به این اتفاق، به سرعت عکس العمل نشان داد و تصمیم گرفت که فیلمبرداری سریال سرزمین کهن را متوقف کند تا معلوم شود که جای او در تلویزیون است یا مسعود فراستی! البته با دلجویی مدیران تلویزیون از کمال تبریزی ماجرا ختم به خیر و تصویربرداری سریال از سر گرفته شد.

وقتی افخمی دنبال شر می‌گردد!

در روزهایی که اهالی سینما و مردم از پذیرفته شدن فیلم فروشنده در جشنواره کن خوشحال بودند و مدام این خوشحالی را ابراز می‌کردند، افخمی طی مصاحبه‌ای با روزنامه وطن امروز، این جشنواره را جشنواره «دگرباش‌ها »نامید. این گفت‌وگو سرآغاز جنجال تازه‌ای شد. عده‌ای از حضور افخمی در سال ۲۰۰۴ با فیلم گاوخونی در کن یاد کردند و گفتند که این اظهارنظرها به این موضوع مربوط می‌شود که حضور او در این جشنواره موفق نبود و همچنین فیلمی که ساخت آن را در کن آغاز کرده بود ناتمام ماند. بعد از موفقیت فروشنده در کن و جایزه گرفتن اصغر فرهادی و شهاب حسینی، بهروز افخمی در یادداشتی در روزنامه هفت صبح، بار دیگر از مواضعش دفاع کرد و گفت کن به «دگرباشان» آوانس می‌دهد و در شرایط مساوی بین دو فیلم که هر دو دارای ساخت و پرداخت خوب و ارزش‌های سینمایی باشند، اگر یکی از دو فیلم از دگرباشی حمایت کند، جایزه‌ها و تاییدات جشنواره کن به طرف آن فیلم می‌رود. او در این یادداشت فیلم «گذشته» فرهادی را لایق دریافت نخل طلای کن دانست که جایزه را به فیلم «آبی گرم‌ترین رنگ است» باخت.

اما ماجرا به همین آسانی خاتمه نمی‌یابد. بهرام رادان و یغما گلرویی از جمله کسانی بودند که اعتراض خود را به نحوی به این صحبت‌ها نشان دادند. حجم این انتقادات و اعتراض‌ها تا جایی ادامه پیدا کرد که باعث شد مرجان شیرمحمدی در مقام دفاع از همسر خود برآید. شیرمحمدی در یادداشتش بهرام رادان را بازیگری دانسته که متن داستان گاوخونی را از رو هم نمی‌تواند بخواند و از یغما گلرویی با عنوان سارق شاعر نام برده است. افخمی بعد از تبریک به اصغر فرهادی و شهاب حسینی، در مصاحبه‌ای با هفته نامه تماشاگران امروز مدعی شده بود که او به فرهادی کمک کرده تا جایزه کن را ببرد!

افخمی و نقل قول هایش

در شرایطی که اعلام دستور مشخص و حکم حکومتی حجت الله ایوبی رئیس سازمان سینمایی برای فیلم به مشکل خورده عبدالرضا کاهانی «ارادتمند: نازنین، بهاره، تینا» تکذیب شده بود، بهروز افخمی روایت دیگری از این ماجرا از قول خود ایوبی عنوان کرد. او در گفت‌وگویی که با ضیاءالدین دری عضو سابق شورای پروانه نمایش در برنامه هفت داشت٬ از قول ایوبی در یک جمع خصوصی عنوان کرد که او گفته شخصا و خارج از بررسی شورا٬ دستور ساخت این فیلم را صادر کرده است. اما کاهانی فیلم دیگری به جز آنچه تعریف کرده ساخته است. همچنین او در یکی از برنامه هایش جمله‌ای از قول حسین معززی نیا منتقد سینما گفت که اعتراض او را به دنبال داشت. افخمی به نقل از معززی نیا گفت که اصغر فرهادی در گفت‌وگویی بیان کرده در اروپا همه تلویزیون‌ها در دست اسرائیل است و اجازه نمی‌دهند کاری را که می‌خواهید بکنید. معززی نیا با تکذیب این حرف٬ به توضیح اصل ماجرا پرداخت.

توقیف هفت در جشنواره جهانی فیلم فجر

برنامه سینمایی هفت آیتم ثابت و طنزگونه‌ای به نام «هفت نما» دارد که به حواشی سینما در هفته گذشته می‌پردازد. در قسمتی از برنامه مجری به شوخی کوچکی با جشنواره جهانی فجر پرداخت. او در بخشی از این آیتم به عدم حضور فیلمسازان نام آشنا و اکران فیلم‌های مطرح دنیا اشاره می‌کند و به طنز می‌گوید برای یافتن برخی از این کشورهای حاضر در جشنواره به اطلس جغرافیایی نیاز است. وی همچنین در ادامه با انتقاد از پوسترهای طراحی شده، آنها را کودکانه خطاب کرد. بعد از این ماجرا بهروز افخمی در برنامه اظهار کرد که با پخش یک آیتم شوخی و کم و بیش انتقادی درباره پوسترهای جشنواره جهانی فجر، مورد غضب دبیر جشنواره - سیدرضا میرکریمی- قرار گرفتند و کارت‌های عوامل برنامه هفت توقیف شده است. افخمی در ادامه‌ صحبت‌های خود در این باره ابراز کرد که تا زمانی که من هستم، کسانی که آیتم‌های برنامه را می‌سازند آزادند. فراستی هم در این خصوص گفت که این رفتار از میرکریمی بعید بود، چون پوسترهای جشنواره اصلا خوب نیستند.

اعتراض‌ها به برنامه / کمک به سینما یا تعطیلی سینما ؟!

اما همه چیز آن طور که پیش‌بینی شده بود پیش نرفت. هرچقدر برنامه هفت پیش می‌رفت، اعتراض اهالی سینما نیز بیشتر می‌شد، تا جایی که بعد از ماجرای کمال تبریزی، منتقدان و سینماگران در مصاحبه‌های متعددی اعتراض خود را به این برخورد نشان دادند. خسرو دهقان در گفت‌وگویی درباره این ماجرا عقیده داشت که فراستی متهم ردیف دوم است و بار اصلی این اتفاق بر دوش بهروز افخمی است. افخمی قواعد بازی را به خوبی می‌داند و جای تعجب دارد که کسی همانند او چنین کاری را انجام می‌دهد. او همچنین بیان کرد که ادبیات فراستی ربطی به نقد ندارد. نقد مقوله تند و محکمی است اما نمی‌توانیم به خودمان اجازه دهیم که فحاشی کنیم. احمد طالبی نژاد یکی دیگر از منتقدان پیشکسوت نیز از ضد سینما عمل کردن برنامه هفت می‌گوید « این ضد سینما بودن نشات گرفته از روحیه بهروز افخمی است. افخمی یک سیاست باز است و می‌داند با موج‌هایی که برمی خیزد چطور همراهی کند. تنها کسی که امروز صلاحیت این را ندارد که یک برنامه سینمایی بی‌طرف با موضوع سینما تولید کند همین آقای افخمی است.»

جواد طوسی منتقد سینما و رئیس انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران می‌گوید که مسعود فراستی متفاوت بودن خود را گاه به شکل بد و افراطی و تهاجمی نشان می‌دهد. مهرزاد دانش روزنامه نگار و منتقد سینما با انتقاد به رویکرد برنامه هفت، بر این عقیده است که از زمان حضور بهروز افخمی در این برنامه ما آموختیم که یک منتقد چگونه به جای استفاده از ابزار و زبان نقد، می‌تواند با فحاشی وارد فضای نقد شود. اصغر فرهادی نیز در شب مراسم نکوداشتش در خانه سینما از مسائلی که برای تبریزی پیش آمد به شدت انتقاد کرد و از واکنش نشان ندادن خانه سینما گلایه کرد. او گفت این واکنش نشان ندادن باعث جری شدن آن اقلیت می‌شود. همین اواخر بود که شایعه‌ رفتن افخمی از هفت خبرساز شد. خبرهایی مبنی بر جایگزینی یک چهره مطبوعاتی معتدل و باتجربه مطرح شد که بتواند برنامه را به آرامش٬ عقلانیت و ثبات برساند. اما این خبر هم به سرعت تکذیب شد تا بهروز افخمی همچنان بر روی صندلی هفت بنشیند و همراه مسعود فراستی به بررسی مسائل سینمای ایران بپردازند. البته در هفته‌های اخیر این برنامه شکل متعادل‌تری به خود و تا اندازه‌ای توانست از تب انتقادهای گذشته بکاهد اما آیا برنامه هفت می‌تواند طیف گسترده‌ای از مخالفانش را به طرف خود جذب کند و آنها را با هفت آشتی دهد یا با پیش گرفتن مسیر قبلی، روز به روز بر تعداد منتقدان و مخالفانش می‌افزاید؟