جشن کتاب در شهرها و روستا‌های ایران
مهرداد رهسپار کوشکی
بحران کتابخوانی، در ایران پدیده تازه‌ای نیست، از دهه‌ها پیش میانگین کتابخوانی جامعه ایرانی بسیار کمتر از استاندار‌دهای جهانی بوده است، اما در یک دهه اخیر وضعیت کتابخوانی بسیار بغرنج‌تر شده است. گسترش روزافزون شبکه‌های اجتماعی و تلفن‌های هوشمند، رواج گسترده بازی‌های یارانه‌ای آتش بیار معرکه شده است و در کنار دیگر عوامل عملا عرصه را بر کتابخوانی تنگ کرده است. کاهش قدرت خرید، مردم را عملا از کتاب دور کرد و اولین کالای حذف شده از هزینه خانوار، کتاب است. اکنون کتاب‌های ادبیات و علوم انسانی به شمارگان غم‌انگیز ۳۰۰ یا ۵۰۰ نسخه رسیده است.
بحران کتابخوانی، در ایران پدیده تازه‌ای نیست، از دهه‌ها پیش میانگین کتابخوانی جامعه ایرانی بسیار کمتر از استاندار‌دهای جهانی بوده است، اما در یک دهه اخیر وضعیت کتابخوانی بسیار بغرنج‌تر شده است. گسترش روزافزون شبکه‌های اجتماعی و تلفن‌های هوشمند، رواج گسترده بازی‌های یارانه‌ای آتش بیار معرکه شده است و در کنار دیگر عوامل عملا عرصه را بر کتابخوانی تنگ کرده است. کاهش قدرت خرید، مردم را عملا از کتاب دور کرد و اولین کالای حذف شده از هزینه خانوار، کتاب است. اکنون کتاب‌های ادبیات و علوم انسانی به شمارگان غم‌انگیز ۳۰۰ یا ۵۰۰ نسخه رسیده است.
مهرداد رهسپار کوشکی
بحران کتابخوانی، در ایران پدیده تازه‌ای نیست، از دهه‌ها پیش میانگین کتابخوانی جامعه ایرانی بسیار کمتر از استاندار‌دهای جهانی بوده است، اما در یک دهه اخیر وضعیت کتابخوانی بسیار بغرنج‌تر شده است. گسترش روزافزون شبکه‌های اجتماعی و تلفن‌های هوشمند، رواج گسترده بازی‌های یارانه‌ای آتش بیار معرکه شده است و در کنار دیگر عوامل عملا عرصه را بر کتابخوانی تنگ کرده است. کاهش قدرت خرید، مردم را عملا از کتاب دور کرد و اولین کالای حذف شده از هزینه خانوار، کتاب است. اکنون کتاب‌های ادبیات و علوم انسانی به شمارگان غم‌انگیز ۳۰۰ یا ۵۰۰ نسخه رسیده است. این وضعیت در صنعت نشر کتب علوم انسانی و ادبیات و هنر در ایران بی‌سابقه بوده است. بسیاری از فعالان نشر، اعم از ناشران، مترجمان، نویسندگان، کتاب‌فروش‌ها و مسوولان دولتی به انحای مختلف نسبت به این وضعیت ابراز نگرانی کرده‌اند، اما صرف ابراز نگرانی گرهی از بی‌شمار گره کور این حوزه باز نمی‌کند.
نقش بخش خصوصی در ترویج کتابخوانی
علاوه‌بر فعالیت گسترده نهادهای دولتی در ترغیب و تشویق مردم به خرید و خواندن کتاب، نهادهای غیردولتی و مردم نهاد و تک‌تک علاقه‌مندان فرهنگ و کتاب باید در این حوزه فعالیت کنند تا شاید بتوان به رونق بیشتر کتابخوانی امیدوار بود. بی‌شک بخش مهمی از بار کتابخوانی در ایران بر عهده نهادهای خصوصی و غیردولتی است؛ زیرا بخش عمده‌ای از صنعت نشر ایران در دست بخش خصوصی است و ناشران برای این‌که بتوانند کتاب‌های‌شان را بفروشند از امکانات متعدد در فروش و عرضه کتاب‌های‌شان بهره می‌برند، اما این سرمایه عظیم و مهم در ترویج کتابخوانی بسیار پراکنده و نامنظم عمل می‌کند و برای همین هم هست که بخش خصوصی نشر ایران بعد از نیم قرن فعالیت هنوز نتوانسته است صاحب یک شبکه توزیع پایدار، قوی و خلاق در عرصه کتاب باشد. با این حال نمی‌توان این نکته را هم نادیده گرفت که بیش از ۹۰ درصد کتاب‌فروشی‌های ایران در تملک بخش خصوصی است و آنها سرمایه و ملک‌شان را به کار ِ کتاب‌فروشی اختصاص داده‌اند که به واقع حاشیه سود این کسب‌و‌کار از بسیاری از کاسبی‌های دیگر کمتر است. در این شرایط دولت برای آنکه از هزینه‌های جاری کتاب‌فروش‌ها بکاهد، می‌تواند با معافیت مالیاتی موافقت کند، انتظاری که به‌رغم پیگیری‌‌های وزارت ارشاد عملا هنوز به نتیجه نرسیده است و وزارت اقتصاد و دارایی عملا با این خواست عموم کتاب‌فروش‌ها موافقت نمی‌کند. اگر این امکان فراهم می‌شد و کتاب‌فروش‌ها و افزایش‌دهندگان ویترین‌های فرهنگی از تسهیلات و خدمات بیشتری برخوردار می‌شدند، بی‌شک این همکاری‌های در افزایش کتابفروشیها و در دسترس بودن کتاب موثر واقع می‌شد و در مجموع به نفع کتابخوانی تمام می‌شد. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان نشر، دولت اگر هم اصرار بر حمایت از حوزه نشر دارد، باید این حمایت از مهم‌ترین بخش نشر یعنی کتابفروشیها صورت بگیرد؛ زیرا در نهایت این کتاب‌فروش است که محصول کار ِ ناشر و نویسنده را به دست مخاطب می‌رساند. در همه این سال‌ها نه تنها این اتفاق نیفتاده است بلکه گویی دولت‌ها با خرید کتاب از ناشران و برگزاری نمایشگاه‌های کتاب تهران و شهر‌ستان‌ها، عملا برای نابودی چرخه توزیع و شبکه توزیع کتاب سوبسید می‌دادند!
فعالیت‌های دولتی در ترویج کتابخوانی
معاونت فرهنگی ارشاد دولت یازدهم، علاوه‌بر برنامه‌های پیشین در حوزه ترویج کتاب، به‌منظور بهره‌گیری از ظرفیت نهادهای غیردولتی و جلب مشارکت عمومی اقدام به برگزاری سه جشنواره فرهنگی کرده است. معاونت امور فرهنگی ارشاد پس از تجربه برگزاری دوره نخست جشنواره‌های روستا‌های دوستدار کتاب، پایتخت کتاب ایران و تقدیر از افراد و برگزیدگان ترویج کتابخوانی، دوره دوم این فستیوال‌های کتاب و کتابخوانی را با انتشار فراخوان‌های این جشنواره‌ها آغاز کرده است. در ادامه مروری اجمالی بر این جشنواره‌ها خواهیم داشت.
جشنواره تقدیر از افراد و گروه‌های برگزیده در ترویج کتابخوانی
معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در نظر دارد افراد، گروه‌ها، تشکل‌های مردمی و نهادهای غیردولتی فعال و تاثیرگذار در امر کتابخوانی را که فعالیت‌های موثر و نوآورانه‌ای در این زمینه داشته‌اند انتخاب و معرفی کند. در فراخوان این جشنواره آمده است «ترویج کتابخوانی شامل فعالیت‌هایی است که به افزایش و گسترش کتابخوانی در میان مردم می‌انجامد.» همچنین در این فراخوان ذکر شده است که «شرکت‌کنندگان شامل گروه‌ها و نهادهای غیردولتی افراد فعال در حوزه ترویج کتابخوانی هستند.» در بخش ویژه این جشنواره نیز از معلم‌ها، پیش‌نمازها، کتابدارها، کتابفروشیها و
مهد کودک‌های برگزیده در ترویج کتابخوانی تقدیر می‌شود. همچنین بخش دیگری از این جشنواره به تقدیر از فرد یا گروه برگزیده فعال در زمینه ترویج کتابخوانی به زبان فارسی در خارج از کشور اختصاص دارد.
فعالیت‌های افراد و گروه‌های برگزیده در ترویج کتابخوانی باید واجد ویژگی‌های خاص باشند. برگزارکنندگان جشنواره، تاثیر پایدار در گسترش کتابخوانی میان مردم، خلاقیت و نوآوری در برنامه‌ها و شیوه‌های اجرایی، استفاده مناسب از مشارکت مردم و نخبگان، استفاده خلاقانه و بهینه از امکانات و ظرفیت‌های عمومی و مردمی، قابلیت معرفی به سایر مناطق به‌عنوان الگو و تاثیر در گسترش و ترویج کتابخوانی به‌عنوان یک حرکت موثر فرهنگی را از شاخص‌های ارزیابی فعالیت‌ها ذکر کرده‌اند، همچنین انجام داوطلبانه فعالیت‌های کتابخوانی و اجرای آن در گروه‌های متعدد مطالعاتی از امتیاز بیشتری برخوردار است. کسانی که در فعالیت‌های ترویجی‌شان به این شاخص‌ها توجه بیشتری کرده باشند، از شانس بیشتری برای برگزیده شدن در این جشنواره برخوردارند.
جشنواره پایتخت کتاب ایران
انتخاب پایتخت کتاب ایران از دیگر جشنواره‌هایی است که معاونت فرهنگی ارشاد در زمینه ترویج کتابخوانی برگزار می‌کند. در فراخوان این جشنواره آمده است: «به‌منظور توسعه فرهنگی و ترویج کتابخوانی، با هدف حمایت از برنامه‌ها، پیشنهادهای نو و ابتکاری و فعالیت‌های جذاب و مردم‌پسند در موضوع کتاب و کتابخوانی، معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد با همکاری سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور و دیگر نهادهای دولتی و غیردولتی، از بین شهرهای متقاضی، «پایتخت کتاب ایران» را معرفی می‌کند. از برگزیدگان این طرح در معرفی نامزد ایران برای انتخاب پایتخت جهانی کتاب نیز استفاده خواهد شد.»
برنامه‌های سال ۱۳۹۵ هر شهر در زمینه ترویج کتابخوانی که با همکاری دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و غیردولتی تدوین و با امضای رئیس اداره ارشاد اسلامی و شهرداری مربوط ارائه می‌شود؛ قابلیت شرکت در طرح پایتخت کتاب ایران را دارد. به شهر منتخب علاوه‌بر لوح تقدیر مقامات عالی‌رتبه کشوری اعتبارات و منابع فرهنگی تخصیص خواهد یافت.
همچنین در تبیین شرایط حداقلی برنامه‌های هر شهر برای شرکت در این رقابت برای معرفی شدن به‌عنوان پایتخت کتاب ایران نیز آمده است: «برنامه ارسالی باید حاوی معرفی مجموعه برنامه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی، ترویجی و ابتکاری در حوزه کتاب برای حداقل یک سال و حداکثر دو سال باشد. طرح‌ها و برنامه‌ها باید، دربرگیرنده مشارکت همه اجزای صنعت نشر (پدیدآورندگان، ناشران، کتاب‌فروشان، کتابداران و...) باشد. همچنین مشارکت سازمان‌های غیردولتی و دولتی مرتبط با کتابخوانی، حضور فعال مفاخر، مشاهیر و هنرمندان شاخص و محبوب، در نظر گرفتن طیف گسترده مخاطبان (ازجمله زنان، کودکان و نوجوانان) از دیگر شرایط لازم طرح‌های ترویجی کتاب است.
در تبیین ویژگی‌های کلی برنامه‌های ارسالی نیز ذکر شده است: «طرح‌ها باید متناسب با نیازهای محلی باشد و در آنها به آیین‌های بومی و ارزش‌های دینی و ملی توجه شود. همچنین تاثیرات پایداری در ارتقای سطح فرهنگ کتابخوانی داشته باشد. از مشارکت مردمی و پشتیبانی شرکت‌های بزرگ تجاری، کارخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی برای تامین هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری برخوردار باشد. قابلیت الگوبرداری داشته باشد. از تازگی و کیفیت در محتوا و شیوه اجرا برخوردار باشد. قابلیت و ضمانت اجرا داشته باشد و اسناد ضمانت اجرایی به پیوست باشد. در برآورد مالی به تامین منابع، بهره‌وری و کسب بیشترین تاثیر با کمترین هزینه توجه شود. گستره اجرای برنامه می‌تواند در سطح شهر، یا در سطوح ملی و حتی منطقه‌ای و بین‌المللی باشد.» یکی از نکاتی که امسال مدنظر برگزارکنندگان جشنواره است توجه به اجرای برنامه‌هایی است که سال گذشته از سوی شهرها جهت اجرا اعلام شده بود. بنابراین و بر اساس فراخوان این جشنواره، ضروت دارد برنامه‌های پیشین شهرهای شرکت‌کننده در نخستین دوره پایتخت کتاب ایران ارائه شود تا اجرا یا عدم اجرای آنها مورد ارزیابی قرار گیرد. در این پروسه باید گزارشی از پیشرفت برنامه‌های سال گذشته همراه با مستندات ارائه شود. مدارک و مستندات لازم برای شرکت در این جشنواره نیز به این شرح است: «ارائه اصل طرح ترویج کتابخوانی، فرم تکمیل‌شده با امضا و مهر رئیس اداره یا مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهردار، مستندات شامل توافق‌نامه‌ها، قراردادهای اجرایی، مصوبات شورای شهر و شورای اداری و... در قالب گزارش مکتوب، فیلم، یا عکس.»
جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب
به‌منظور گسترش عدالت فرهنگی در سراسر کشور و پشتیبانی از اقدامات انجام شده و طرح‌های ابتکاری در حوزه کتاب و کتابخوانی و جلب‌توجه سازمان‌ها و نهادهای مرتبط به اهمیت کتاب در جامعه، دومین دوره «جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب» در سطح روستاها و عشایر سراسر کشور برگزار می‌شود. نکته قابل‌توجه در جشنواره امسال اضافه شدن عشایر است. سال گذشته تنها فعالیت روستاها مورد ارزیابی قرار گرفت که در دومین دوره، عشایر نیز به آنها اضافه شدند.
طبق برنامه‌های اعلام‌شده، مجموعه فعالیت‌های فرهنگی ـ ترویجی مرتبط با کتابخوانی که با مشارکت‌های مردمی، نهادها و سازمان‌های فعال در میان روستائیان و عشایر اجرا شده یا برای اجرا در سال آینده برنامه‌ریزی شده است، می‌تواند نامزد شرکت در جشنواره باشد. در هر برنامه، اعم از اجرا شده یا پیش‌بینی‌شده، باید اهداف، شیوه اجرا، نهادهای مشارکت‌کننده و نحوه تامین بودجه آن مشخص شود. برای شرکت در این جشنواره، ضروری است مجموعه فعالیت‌ها، برنامه‌ها، مدارک و مستندات با امضای دهیار، رئیس شورا و مسوول کتابخانه، به همراه فرم‌های تکمیل شده به دبیرخانه استانی جشنواره مستقر در ادارات کل ارشاد اسلامی استان‌ها یا به‌صورت مستقیم به دبیرخانه مرکزی در تهران ارسال شود. هیات داوران جشنواره از میان نامزدان نهایی، پس از بازدید هیات داوران، ۱۰ روستا یا گروه عشایری برگزیده را به‌عنوان «دوستدار کتاب» معرفی خواهد کرد. روستاهاو عشایر برگزیده در مراسمی با حضور شخصیت‌های فرهنگی و سیاسی کشور در تهران مورد تقدیر قرار خواهند گرفت. در استان‌ها نیز به نحو مقتضی از روستاها و عشایر برگزیده تقدیر به‌عمل خواهد آمد. در توضیح درباره برنامه‌های ارسالی در فراخوان آمده است: «اقدامات زیربنایی شامل تاسیس کتابخانه، واگذاری زمین، تامین تجهیزات و امکانات زیربنایی، فعالیت‌های ترویجی شامل برگزاری مسابقات، جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها و هر فعالیتی که به نحو مبتکرانه و خلاقانه‌ای به ترویج کتاب و کتابخوانی بینجامد.»
همچنین در توضیح شاخص‌های انتخاب روستاها و عشایر دوستدار کتاب اعلام شده است که این شرایط و ویژگی‌ها را داشته باشد: «متناسب با نیازهای محلی، آیین‌های بومی و ارزش‌های دینی و ملی باشد. تاثیرات پایداری در ارتقای سطح فرهنگ کتابخوانی داشته باشد. از مشارکت مردمی و پشتیبانی واحدهای اجرایی روستا و عشایر برخوردار باشد. پوشش جمعیتی مناسب داشته باشد و به خصوص زنان، کودکان و نوجوانان را مورد توجه قرار دهد. قابلیت الگوبرداری و اجرا در سایر مناطق را داشته باشد و از تازگی و کیفیت در محتوا و شیوه اجرا برخوردار باشد.» متقاضیان شرکت در این سه جشنواره برای کسب اطلاعات بیشتر و ارسال طرح‌ها و برنامه‌های خود می‌توانند با شماره‌های ۸۸۳۴۲۹۷۹ - ۸۸۸۶۱۳۲۴ تماس بگیرند.
بحران کتابخوانی، در ایران پدیده تازه‌ای نیست، از دهه‌ها پیش میانگین کتابخوانی جامعه ایرانی بسیار کمتر از استاندار‌دهای جهانی بوده است، اما در یک دهه اخیر وضعیت کتابخوانی بسیار بغرنج‌تر شده است. گسترش روزافزون شبکه‌های اجتماعی و تلفن‌های هوشمند، رواج گسترده بازی‌های یارانه‌ای آتش بیار معرکه شده است و در کنار دیگر عوامل عملا عرصه را بر کتابخوانی تنگ کرده است. کاهش قدرت خرید، مردم را عملا از کتاب دور کرد و اولین کالای حذف شده از هزینه خانوار، کتاب است. اکنون کتاب‌های ادبیات و علوم انسانی به شمارگان غم‌انگیز ۳۰۰ یا ۵۰۰ نسخه رسیده است. این وضعیت در صنعت نشر کتب علوم انسانی و ادبیات و هنر در ایران بی‌سابقه بوده است. بسیاری از فعالان نشر، اعم از ناشران، مترجمان، نویسندگان، کتاب‌فروش‌ها و مسوولان دولتی به انحای مختلف نسبت به این وضعیت ابراز نگرانی کرده‌اند، اما صرف ابراز نگرانی گرهی از بی‌شمار گره کور این حوزه باز نمی‌کند.
نقش بخش خصوصی در ترویج کتابخوانی
علاوه‌بر فعالیت گسترده نهادهای دولتی در ترغیب و تشویق مردم به خرید و خواندن کتاب، نهادهای غیردولتی و مردم نهاد و تک‌تک علاقه‌مندان فرهنگ و کتاب باید در این حوزه فعالیت کنند تا شاید بتوان به رونق بیشتر کتابخوانی امیدوار بود. بی‌شک بخش مهمی از بار کتابخوانی در ایران بر عهده نهادهای خصوصی و غیردولتی است؛ زیرا بخش عمده‌ای از صنعت نشر ایران در دست بخش خصوصی است و ناشران برای این‌که بتوانند کتاب‌های‌شان را بفروشند از امکانات متعدد در فروش و عرضه کتاب‌های‌شان بهره می‌برند، اما این سرمایه عظیم و مهم در ترویج کتابخوانی بسیار پراکنده و نامنظم عمل می‌کند و برای همین هم هست که بخش خصوصی نشر ایران بعد از نیم قرن فعالیت هنوز نتوانسته است صاحب یک شبکه توزیع پایدار، قوی و خلاق در عرصه کتاب باشد. با این حال نمی‌توان این نکته را هم نادیده گرفت که بیش از ۹۰ درصد کتاب‌فروشی‌های ایران در تملک بخش خصوصی است و آنها سرمایه و ملک‌شان را به کار ِ کتاب‌فروشی اختصاص داده‌اند که به واقع حاشیه سود این کسب‌و‌کار از بسیاری از کاسبی‌های دیگر کمتر است. در این شرایط دولت برای آنکه از هزینه‌های جاری کتاب‌فروش‌ها بکاهد، می‌تواند با معافیت مالیاتی موافقت کند، انتظاری که به‌رغم پیگیری‌‌های وزارت ارشاد عملا هنوز به نتیجه نرسیده است و وزارت اقتصاد و دارایی عملا با این خواست عموم کتاب‌فروش‌ها موافقت نمی‌کند. اگر این امکان فراهم می‌شد و کتاب‌فروش‌ها و افزایش‌دهندگان ویترین‌های فرهنگی از تسهیلات و خدمات بیشتری برخوردار می‌شدند، بی‌شک این همکاری‌های در افزایش کتابفروشیها و در دسترس بودن کتاب موثر واقع می‌شد و در مجموع به نفع کتابخوانی تمام می‌شد. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان نشر، دولت اگر هم اصرار بر حمایت از حوزه نشر دارد، باید این حمایت از مهم‌ترین بخش نشر یعنی کتابفروشیها صورت بگیرد؛ زیرا در نهایت این کتاب‌فروش است که محصول کار ِ ناشر و نویسنده را به دست مخاطب می‌رساند. در همه این سال‌ها نه تنها این اتفاق نیفتاده است بلکه گویی دولت‌ها با خرید کتاب از ناشران و برگزاری نمایشگاه‌های کتاب تهران و شهر‌ستان‌ها، عملا برای نابودی چرخه توزیع و شبکه توزیع کتاب سوبسید می‌دادند!
فعالیت‌های دولتی در ترویج کتابخوانی
معاونت فرهنگی ارشاد دولت یازدهم، علاوه‌بر برنامه‌های پیشین در حوزه ترویج کتاب، به‌منظور بهره‌گیری از ظرفیت نهادهای غیردولتی و جلب مشارکت عمومی اقدام به برگزاری سه جشنواره فرهنگی کرده است. معاونت امور فرهنگی ارشاد پس از تجربه برگزاری دوره نخست جشنواره‌های روستا‌های دوستدار کتاب، پایتخت کتاب ایران و تقدیر از افراد و برگزیدگان ترویج کتابخوانی، دوره دوم این فستیوال‌های کتاب و کتابخوانی را با انتشار فراخوان‌های این جشنواره‌ها آغاز کرده است. در ادامه مروری اجمالی بر این جشنواره‌ها خواهیم داشت.
جشنواره تقدیر از افراد و گروه‌های برگزیده در ترویج کتابخوانی
معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در نظر دارد افراد، گروه‌ها، تشکل‌های مردمی و نهادهای غیردولتی فعال و تاثیرگذار در امر کتابخوانی را که فعالیت‌های موثر و نوآورانه‌ای در این زمینه داشته‌اند انتخاب و معرفی کند. در فراخوان این جشنواره آمده است «ترویج کتابخوانی شامل فعالیت‌هایی است که به افزایش و گسترش کتابخوانی در میان مردم می‌انجامد.» همچنین در این فراخوان ذکر شده است که «شرکت‌کنندگان شامل گروه‌ها و نهادهای غیردولتی افراد فعال در حوزه ترویج کتابخوانی هستند.» در بخش ویژه این جشنواره نیز از معلم‌ها، پیش‌نمازها، کتابدارها، کتابفروشیها و
مهد کودک‌های برگزیده در ترویج کتابخوانی تقدیر می‌شود. همچنین بخش دیگری از این جشنواره به تقدیر از فرد یا گروه برگزیده فعال در زمینه ترویج کتابخوانی به زبان فارسی در خارج از کشور اختصاص دارد.
فعالیت‌های افراد و گروه‌های برگزیده در ترویج کتابخوانی باید واجد ویژگی‌های خاص باشند. برگزارکنندگان جشنواره، تاثیر پایدار در گسترش کتابخوانی میان مردم، خلاقیت و نوآوری در برنامه‌ها و شیوه‌های اجرایی، استفاده مناسب از مشارکت مردم و نخبگان، استفاده خلاقانه و بهینه از امکانات و ظرفیت‌های عمومی و مردمی، قابلیت معرفی به سایر مناطق به‌عنوان الگو و تاثیر در گسترش و ترویج کتابخوانی به‌عنوان یک حرکت موثر فرهنگی را از شاخص‌های ارزیابی فعالیت‌ها ذکر کرده‌اند، همچنین انجام داوطلبانه فعالیت‌های کتابخوانی و اجرای آن در گروه‌های متعدد مطالعاتی از امتیاز بیشتری برخوردار است. کسانی که در فعالیت‌های ترویجی‌شان به این شاخص‌ها توجه بیشتری کرده باشند، از شانس بیشتری برای برگزیده شدن در این جشنواره برخوردارند.
جشنواره پایتخت کتاب ایران
انتخاب پایتخت کتاب ایران از دیگر جشنواره‌هایی است که معاونت فرهنگی ارشاد در زمینه ترویج کتابخوانی برگزار می‌کند. در فراخوان این جشنواره آمده است: «به‌منظور توسعه فرهنگی و ترویج کتابخوانی، با هدف حمایت از برنامه‌ها، پیشنهادهای نو و ابتکاری و فعالیت‌های جذاب و مردم‌پسند در موضوع کتاب و کتابخوانی، معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد با همکاری سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور و دیگر نهادهای دولتی و غیردولتی، از بین شهرهای متقاضی، «پایتخت کتاب ایران» را معرفی می‌کند. از برگزیدگان این طرح در معرفی نامزد ایران برای انتخاب پایتخت جهانی کتاب نیز استفاده خواهد شد.»
برنامه‌های سال ۱۳۹۵ هر شهر در زمینه ترویج کتابخوانی که با همکاری دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و غیردولتی تدوین و با امضای رئیس اداره ارشاد اسلامی و شهرداری مربوط ارائه می‌شود؛ قابلیت شرکت در طرح پایتخت کتاب ایران را دارد. به شهر منتخب علاوه‌بر لوح تقدیر مقامات عالی‌رتبه کشوری اعتبارات و منابع فرهنگی تخصیص خواهد یافت.
همچنین در تبیین شرایط حداقلی برنامه‌های هر شهر برای شرکت در این رقابت برای معرفی شدن به‌عنوان پایتخت کتاب ایران نیز آمده است: «برنامه ارسالی باید حاوی معرفی مجموعه برنامه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی، ترویجی و ابتکاری در حوزه کتاب برای حداقل یک سال و حداکثر دو سال باشد. طرح‌ها و برنامه‌ها باید، دربرگیرنده مشارکت همه اجزای صنعت نشر (پدیدآورندگان، ناشران، کتاب‌فروشان، کتابداران و...) باشد. همچنین مشارکت سازمان‌های غیردولتی و دولتی مرتبط با کتابخوانی، حضور فعال مفاخر، مشاهیر و هنرمندان شاخص و محبوب، در نظر گرفتن طیف گسترده مخاطبان (ازجمله زنان، کودکان و نوجوانان) از دیگر شرایط لازم طرح‌های ترویجی کتاب است.
در تبیین ویژگی‌های کلی برنامه‌های ارسالی نیز ذکر شده است: «طرح‌ها باید متناسب با نیازهای محلی باشد و در آنها به آیین‌های بومی و ارزش‌های دینی و ملی توجه شود. همچنین تاثیرات پایداری در ارتقای سطح فرهنگ کتابخوانی داشته باشد. از مشارکت مردمی و پشتیبانی شرکت‌های بزرگ تجاری، کارخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی برای تامین هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری برخوردار باشد. قابلیت الگوبرداری داشته باشد. از تازگی و کیفیت در محتوا و شیوه اجرا برخوردار باشد. قابلیت و ضمانت اجرا داشته باشد و اسناد ضمانت اجرایی به پیوست باشد. در برآورد مالی به تامین منابع، بهره‌وری و کسب بیشترین تاثیر با کمترین هزینه توجه شود. گستره اجرای برنامه می‌تواند در سطح شهر، یا در سطوح ملی و حتی منطقه‌ای و بین‌المللی باشد.» یکی از نکاتی که امسال مدنظر برگزارکنندگان جشنواره است توجه به اجرای برنامه‌هایی است که سال گذشته از سوی شهرها جهت اجرا اعلام شده بود. بنابراین و بر اساس فراخوان این جشنواره، ضروت دارد برنامه‌های پیشین شهرهای شرکت‌کننده در نخستین دوره پایتخت کتاب ایران ارائه شود تا اجرا یا عدم اجرای آنها مورد ارزیابی قرار گیرد. در این پروسه باید گزارشی از پیشرفت برنامه‌های سال گذشته همراه با مستندات ارائه شود. مدارک و مستندات لازم برای شرکت در این جشنواره نیز به این شرح است: «ارائه اصل طرح ترویج کتابخوانی، فرم تکمیل‌شده با امضا و مهر رئیس اداره یا مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهردار، مستندات شامل توافق‌نامه‌ها، قراردادهای اجرایی، مصوبات شورای شهر و شورای اداری و... در قالب گزارش مکتوب، فیلم، یا عکس.»
جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب
به‌منظور گسترش عدالت فرهنگی در سراسر کشور و پشتیبانی از اقدامات انجام شده و طرح‌های ابتکاری در حوزه کتاب و کتابخوانی و جلب‌توجه سازمان‌ها و نهادهای مرتبط به اهمیت کتاب در جامعه، دومین دوره «جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب» در سطح روستاها و عشایر سراسر کشور برگزار می‌شود. نکته قابل‌توجه در جشنواره امسال اضافه شدن عشایر است. سال گذشته تنها فعالیت روستاها مورد ارزیابی قرار گرفت که در دومین دوره، عشایر نیز به آنها اضافه شدند.
طبق برنامه‌های اعلام‌شده، مجموعه فعالیت‌های فرهنگی ـ ترویجی مرتبط با کتابخوانی که با مشارکت‌های مردمی، نهادها و سازمان‌های فعال در میان روستائیان و عشایر اجرا شده یا برای اجرا در سال آینده برنامه‌ریزی شده است، می‌تواند نامزد شرکت در جشنواره باشد. در هر برنامه، اعم از اجرا شده یا پیش‌بینی‌شده، باید اهداف، شیوه اجرا، نهادهای مشارکت‌کننده و نحوه تامین بودجه آن مشخص شود. برای شرکت در این جشنواره، ضروری است مجموعه فعالیت‌ها، برنامه‌ها، مدارک و مستندات با امضای دهیار، رئیس شورا و مسوول کتابخانه، به همراه فرم‌های تکمیل شده به دبیرخانه استانی جشنواره مستقر در ادارات کل ارشاد اسلامی استان‌ها یا به‌صورت مستقیم به دبیرخانه مرکزی در تهران ارسال شود. هیات داوران جشنواره از میان نامزدان نهایی، پس از بازدید هیات داوران، ۱۰ روستا یا گروه عشایری برگزیده را به‌عنوان «دوستدار کتاب» معرفی خواهد کرد. روستاهاو عشایر برگزیده در مراسمی با حضور شخصیت‌های فرهنگی و سیاسی کشور در تهران مورد تقدیر قرار خواهند گرفت. در استان‌ها نیز به نحو مقتضی از روستاها و عشایر برگزیده تقدیر به‌عمل خواهد آمد. در توضیح درباره برنامه‌های ارسالی در فراخوان آمده است: «اقدامات زیربنایی شامل تاسیس کتابخانه، واگذاری زمین، تامین تجهیزات و امکانات زیربنایی، فعالیت‌های ترویجی شامل برگزاری مسابقات، جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها و هر فعالیتی که به نحو مبتکرانه و خلاقانه‌ای به ترویج کتاب و کتابخوانی بینجامد.»
همچنین در توضیح شاخص‌های انتخاب روستاها و عشایر دوستدار کتاب اعلام شده است که این شرایط و ویژگی‌ها را داشته باشد: «متناسب با نیازهای محلی، آیین‌های بومی و ارزش‌های دینی و ملی باشد. تاثیرات پایداری در ارتقای سطح فرهنگ کتابخوانی داشته باشد. از مشارکت مردمی و پشتیبانی واحدهای اجرایی روستا و عشایر برخوردار باشد. پوشش جمعیتی مناسب داشته باشد و به خصوص زنان، کودکان و نوجوانان را مورد توجه قرار دهد. قابلیت الگوبرداری و اجرا در سایر مناطق را داشته باشد و از تازگی و کیفیت در محتوا و شیوه اجرا برخوردار باشد.» متقاضیان شرکت در این سه جشنواره برای کسب اطلاعات بیشتر و ارسال طرح‌ها و برنامه‌های خود می‌توانند با شماره‌های ۸۸۳۴۲۹۷۹ - ۸۸۸۶۱۳۲۴ تماس بگیرند.
ارسال نظر