نگاهی به آیین نخل‌گردانی در یزد و شاهرود
عاشورا برشانه‌های یک فرهنگ
فاطمه باباخانی دسته عزادار ایستاده‌اند، مردان جوان با دستمال‌های پهنی بر کمر و زنان همراه با کودکان و پرندگانی در دست؛ همه در انتظار؛ به ناگهان صدای طبل فضای میدانچه را پرمی‌‌کند؛ مرد آواز می‌دهد، مردان جوان به زیر نخل می‌روند و پایه‌های سنگین آن را بر دوش می‌نهند و زنان پرنده‌ها را به آسمان می‌فرستند. اشک از گوشه چشم زنان و مردان سرازیر میشود، نخل بر دوش مردان مسیر عزاداری را می‌پیماید و ظهر عاشورا آغاز میشود. نخل‌گردانی یکی از آیین‌های ویژه ایام محرم و روز عاشوراست که عمدتا در نواحی مرکزی و کویری ایران برگزار میشود.
فاطمه باباخانی دسته عزادار ایستاده‌اند، مردان جوان با دستمال‌های پهنی بر کمر و زنان همراه با کودکان و پرندگانی در دست؛ همه در انتظار؛ به ناگهان صدای طبل فضای میدانچه را پرمی‌‌کند؛ مرد آواز می‌دهد، مردان جوان به زیر نخل می‌روند و پایه‌های سنگین آن را بر دوش می‌نهند و زنان پرنده‌ها را به آسمان می‌فرستند. اشک از گوشه چشم زنان و مردان سرازیر میشود، نخل بر دوش مردان مسیر عزاداری را می‌پیماید و ظهر عاشورا آغاز میشود. نخل‌گردانی یکی از آیین‌های ویژه ایام محرم و روز عاشوراست که عمدتا در نواحی مرکزی و کویری ایران برگزار میشود. این مراسم آیینی گرچه نمادی از تشییع پیکر سیدالشهدا است اما با برگزاری خود شکوه و عظمت عاشورا و یکپارچگی عزاداران را نیز به تصویر می‌کشد. شاهرود و یزد و شهرهای اطراف آنها از جمله مناطقی هستند که این مراسم در آنها با شکوه هرچه تمام‌تر برگزار و گروه‌های زیادی برای مشاهده نخل‌گردانی در آنها عازم این مناطق می‌شوند.
اغلب روستاها و شهرهای اطراف شهرستان شاهرود مراسم نخل‌گردانی را برگزار می‌کنند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به باغزندان، بسطام و مجن اشاره کرد. محله باغزندان یکی از قدیمی‌ترین محله‌های شاهرود محسوب میشود و آداب و سنت نخل‌گردانی در کنار سینه‌زنی آن از شهرت ویژه‌‌ای برخوردار است. در روز عاشورا دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی پیش از ظهر از ابتدای این محله به سمت گورستان که در حاشیه چند کوه و تپه قرار گرفته است حرکت می‌کنند؛ دسته‌ای از عزاداران همراه با گروه سینه‌زنی حرکت کرده و گروه دیگر که زودتر خود را به محل رسانده‌اند بر بالای تپه‌ها به انتظار ورود آنها هستند. نخل‌گردانی با رسیدن دسته‌سینی‌زنی به میدانچه منتهی به گورستان شهدا و عمومی محله آغاز میشود؛ مردان جوان پایه‌های سنگین نخل را بر دوش می‌نهند و «یاحسین» گویان آن را بلند می‌کنند؛ زنان کبوتران را به آسمان می‌فرستند و صدای طبل فضا را پر می‌کند. حرکت آرام مردان نخل بردوش به همراه جمعیتی که آن را همراهی می‌کند، فضایی از یک مراسم تشییع باشکوه را به نمایش می‌گذارد؛ سپاهیان حسینی و یزیدی نیز هرازگاه حلقه‌ای را به دور نخل تشکیل داده و مردی ذوالجناح-اسب امام حسین (ع)- خون‌آلود را دور آن طواف می‌دهد. با رسیدن نخل به میدانچه منتهی به گورستان، مراسم نیز پایان می‌یابد تا دسته عزاداران شاهد مراسم تعزیه اسرای کربلا باشند.
بسطام یکی از قدیمی‌ترین شهرهای شهرستان شاهرود است که این مراسم عصر روز عاشورا در آن برگزار میشود. مراسم تعزیه‌خوانی در این شهر نیز از حال و هوای خاصی برخوردار است و تعداد زیادی از مردم را به آنجا می‌‌کشاند. در این شهر نیز مشابه باغزندان، مردم نخلی را که با پارچه سیاه و آیات قرآنی و آیینه آراسته‌اند در خیابان اصلی آن می‌گردانند.
نخل‌گردانی در شاهرود اما با شهرهای اطراف اندک تفاوتی دارد و این تفاوت از آن رو است که این مراسم یک روز پس از عاشورا در این شهر برگزار میشود؛ این تاخیر زمانی ناشی از آن است که هر کدام از پایه‌های نخل متعلق به یکی از روستاها و شهرهای اطراف است و گروه‌های جوان از هر کدام از محله‌ها، شهرها و روستاهای اطراف پایه متعلق به خود را بر دوش می‌نهند. دسته‌های سینه‌زنی نیز از تمام مناطق گرد هم می‌آیند تا مراسمی باشکوه را برگزار کنند؛ این مراسم در شاهرود در خیابان مزار این شهر برگزار و تمام این خیابان قدیمی از دسته‌ها و گروه‌های عزادار پر میشود؛ زنان عموما ایستاده بر بام خانه‌ها نظاره‌گر مراسم هستند. در چارچوب فرهنگ مردم یزد نیز، نخل‌هایی که متعلق به برخی محلات و شهرها هستند، جدا از جنبه‌های مذهبی مظهری از تشخص اجتماعی آنها نیز محسوب می‌شوند. در این شهر مراسم نخل‌گردانی با همیاری و همکاری همه اهالی در تمام مراحل آن اعم از کمک مالی، تهیه چوب و سایر اقلام مرتبط گرفته تا تزئین و حمل آن انجام میشود.
جالب آنجا است در این روند زرتشتیان این شهر نیز همراه مسلمانان هستند و آنها را در این امر یاری می‌دهند. روز عاشورا آنها نخل را با آداب خاصی در حسینیه‌ها، میدان‌های شهر و روستا و در برخی گذرگاه‌ها و محله‌ها به همراه دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی می‌گردانند و مقصد آنها نیز عموما زیارتگاه‌ها، امامزاده‌ها یا خانه مجتهد بزرگ شهر یا ده است. گردش‌هایی که نخل طی حرکت خود دارد عموما 1، 2،5، 7 یا بیشتر است. از آنجا که برخی نخل‌ها بسیار بزرگ بوده و گاه تا چندین تن وزن دارند برای بلند کردن آن ده‌ها مرد زورمند لازم است که گاه برای 150 تا 200 تن نیز جاگیر قرار می‌دهند. در آبادی‌های مختلف یزد مشابه شاهرود هر پایه نخل توسط یک صنف یا طایفه خاص بلند شده و هیچکس حق سرپیچی از آن را ندارد. به عنوان مثال در نصرآباد پیشکوه یزد پایه‌ها به اصناف مختلف اعم از نجار، سراج، میراب، قصاب، آهنگر و... تعلق داشته و این رسم همچنان باقی است. هنگام حرکت نخل زنان از پشت‌بام‌ها نبات و گلاب و دستمال‌های رنگارنگ بر سر نخل و نخل‌برداران می‌افشانند.
اغلب روستاها و شهرهای اطراف شهرستان شاهرود مراسم نخل‌گردانی را برگزار می‌کنند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به باغزندان، بسطام و مجن اشاره کرد. محله باغزندان یکی از قدیمی‌ترین محله‌های شاهرود محسوب میشود و آداب و سنت نخل‌گردانی در کنار سینه‌زنی آن از شهرت ویژه‌‌ای برخوردار است. در روز عاشورا دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی پیش از ظهر از ابتدای این محله به سمت گورستان که در حاشیه چند کوه و تپه قرار گرفته است حرکت می‌کنند؛ دسته‌ای از عزاداران همراه با گروه سینه‌زنی حرکت کرده و گروه دیگر که زودتر خود را به محل رسانده‌اند بر بالای تپه‌ها به انتظار ورود آنها هستند. نخل‌گردانی با رسیدن دسته‌سینی‌زنی به میدانچه منتهی به گورستان شهدا و عمومی محله آغاز میشود؛ مردان جوان پایه‌های سنگین نخل را بر دوش می‌نهند و «یاحسین» گویان آن را بلند می‌کنند؛ زنان کبوتران را به آسمان می‌فرستند و صدای طبل فضا را پر می‌کند. حرکت آرام مردان نخل بردوش به همراه جمعیتی که آن را همراهی می‌کند، فضایی از یک مراسم تشییع باشکوه را به نمایش می‌گذارد؛ سپاهیان حسینی و یزیدی نیز هرازگاه حلقه‌ای را به دور نخل تشکیل داده و مردی ذوالجناح-اسب امام حسین (ع)- خون‌آلود را دور آن طواف می‌دهد. با رسیدن نخل به میدانچه منتهی به گورستان، مراسم نیز پایان می‌یابد تا دسته عزاداران شاهد مراسم تعزیه اسرای کربلا باشند.
بسطام یکی از قدیمی‌ترین شهرهای شهرستان شاهرود است که این مراسم عصر روز عاشورا در آن برگزار میشود. مراسم تعزیه‌خوانی در این شهر نیز از حال و هوای خاصی برخوردار است و تعداد زیادی از مردم را به آنجا می‌‌کشاند. در این شهر نیز مشابه باغزندان، مردم نخلی را که با پارچه سیاه و آیات قرآنی و آیینه آراسته‌اند در خیابان اصلی آن می‌گردانند.
نخل‌گردانی در شاهرود اما با شهرهای اطراف اندک تفاوتی دارد و این تفاوت از آن رو است که این مراسم یک روز پس از عاشورا در این شهر برگزار میشود؛ این تاخیر زمانی ناشی از آن است که هر کدام از پایه‌های نخل متعلق به یکی از روستاها و شهرهای اطراف است و گروه‌های جوان از هر کدام از محله‌ها، شهرها و روستاهای اطراف پایه متعلق به خود را بر دوش می‌نهند. دسته‌های سینه‌زنی نیز از تمام مناطق گرد هم می‌آیند تا مراسمی باشکوه را برگزار کنند؛ این مراسم در شاهرود در خیابان مزار این شهر برگزار و تمام این خیابان قدیمی از دسته‌ها و گروه‌های عزادار پر میشود؛ زنان عموما ایستاده بر بام خانه‌ها نظاره‌گر مراسم هستند. در چارچوب فرهنگ مردم یزد نیز، نخل‌هایی که متعلق به برخی محلات و شهرها هستند، جدا از جنبه‌های مذهبی مظهری از تشخص اجتماعی آنها نیز محسوب می‌شوند. در این شهر مراسم نخل‌گردانی با همیاری و همکاری همه اهالی در تمام مراحل آن اعم از کمک مالی، تهیه چوب و سایر اقلام مرتبط گرفته تا تزئین و حمل آن انجام میشود.
جالب آنجا است در این روند زرتشتیان این شهر نیز همراه مسلمانان هستند و آنها را در این امر یاری می‌دهند. روز عاشورا آنها نخل را با آداب خاصی در حسینیه‌ها، میدان‌های شهر و روستا و در برخی گذرگاه‌ها و محله‌ها به همراه دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی می‌گردانند و مقصد آنها نیز عموما زیارتگاه‌ها، امامزاده‌ها یا خانه مجتهد بزرگ شهر یا ده است. گردش‌هایی که نخل طی حرکت خود دارد عموما 1، 2،5، 7 یا بیشتر است. از آنجا که برخی نخل‌ها بسیار بزرگ بوده و گاه تا چندین تن وزن دارند برای بلند کردن آن ده‌ها مرد زورمند لازم است که گاه برای 150 تا 200 تن نیز جاگیر قرار می‌دهند. در آبادی‌های مختلف یزد مشابه شاهرود هر پایه نخل توسط یک صنف یا طایفه خاص بلند شده و هیچکس حق سرپیچی از آن را ندارد. به عنوان مثال در نصرآباد پیشکوه یزد پایه‌ها به اصناف مختلف اعم از نجار، سراج، میراب، قصاب، آهنگر و... تعلق داشته و این رسم همچنان باقی است. هنگام حرکت نخل زنان از پشت‌بام‌ها نبات و گلاب و دستمال‌های رنگارنگ بر سر نخل و نخل‌برداران می‌افشانند.
ارسال نظر