جراحی بزرگترین رویداد فرهنگی ایران

شایان ربیعی

نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سی سالگی، سومین خانه‌اش را هم تجربه کرد تا مجموعه عظیم شهر آفتاب، محل اختصاصی و دائمی برگزاری این نمایشگاه و شاید خانه بختش باشد.نخستین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سال ۱۳۶۶ در نمایشگاه بین‌المللی تهران (در انتهای بزرگراه چمران) برپا شد و تا سال ۱۳۸۵ برگزاری آن در همین مکان ادامه یافت. امّا از سال ۱۳۸۶ به مصلای امام خمینی (ره) تهران (در محله عباس‌آباد) کوچ کرد و در سال ۱۳۹۵ (بیست و نهمین دوره) محل برگزاری به مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب در جنوب شهر تهران منتقل شد.نخستین دوره این نمایشگاه در پاییز برگزار شد. در آبان سال ۶۶. از چهاردهم ماه تا بیست و دوم. اما رسم پاییزی دیری نپایید و دومین دوره نمایشگاه با ۱۹ ماه فاصله در اردیبهشت سال ۶۸ برگزار شد. روال اردیبهشتی نمایشگاه با استقبال گسترده مردم مواجه شد و از آن پس تا امروز همه ادوار نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در این ماه از سال برگزار شده است.

مختصات همزادهای خارجی نمایشگاه تهران

در همه جهان، نمایشگاه‌های کتاب را با نام شهرهای محل برگزاریشان می‌شناسند. بزرگترین نمایشگاه کتاب در جهان از لحاظ حضور ناشران معتبر جهانی و حجم مبادلات تجاری حوزه کتاب، نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت (Frankfurter Buchmesse) است. این نمایشگاه ۵ روزه، در اواسط اکتبر هر سال در نمایشگاه تجارت فرانکفورت در آلمان برگزار می‌شود. ۳ روز اول آن به بازدیدکنندگان تجاری (متخصصان صنعت چاپ و نشر) اختصاص دارد و ۲ روز آخر آن به روی بازدیدکنندگان عام گشوده می‌شود. همه ساله نویسندگان، نمایندگان عرصه نشر و شرکت‌های چندرسانه‌ای از سراسر جهان به منظور مذاکره و تعامل جهت دست یافتن به حقوق نشر و مجوز انتشار بین‌المللی آثارشان، عرضه و تبلیغ آثار و یافتن بازارهای جهانی، آشنایی با ناشران و عقد قراردادهای تازه در نمایشگاه کتاب فرانکفورت حضور می‌یابند. همچنین هر ساله در این نمایشگاه، یک کشور به‌عنوان مهمان ویژه شرکت می‌کند و بخش‌های گوناگون ادبیاتش را با بهره‌گیری از فضای نشر خاص معرفی می‌کند.در طول مدت برگزاری، بیش از هفت هزار ناشر معتبر و اثرگذار از نزدیک به ۱۱۰ کشور در این نمایشگاه شرکت می‌کنند و به‌طور میانگین جمعیتی در حدود ۳۰۰ هزار نفر از این نمایشگاه بازدید می‌کنند. نمایشگاه فرانکفورت که از سال ۱۹۴۹ برگزار می‌شود به دلیل میزان بالای تبادلات و معاملات (تجارت نشر) مهم‌ترین نمایشگاه‌ کتاب دنیا به شمار می‌آید.اما در کنار این نمایشگاه آلمانی، نمایشگاه بسیار معتبر دیگری قرار دارد که در لندن برگزار می‌شود. نمایشگاه کتاب لندن یک نمایشگاه کتاب سالانه است که معمولاً در ماه آوریل برگزار می‌شود.این نمایشگاه در سال ۱۹۷۱ پایه‌ریزی شد. در حال حاضر این نمایشگاه یکی از رویدادهای اثرگذار صنعت نشر در سطح دنیا است و سالانه بیش از ۲۵ هزار ناشر، کتابفروش، عوامل خرید کتابخانه‌ها، مولفین و مترجمین از ده‌ها کشور دنیا در آن حضور می‌یابند. در کنار نمایشگاه، سمینارها و جلسات تخصصی مرتبط با نشر نیز برگزار می‌شود.نمایشگاه کتاب لندن از نظر حجم و اندازه محصولات ارائه‌شده، پس از نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت، دومین نمایشگاه مهم جهان محسوب می‌شود چنانچه «قبله کتاب بازهای اروپایی» لقب گرفته است.

رقابت با رقبا

نمایشگاه کتاب تهران اگرچه عنوان بین‌المللی را نیز بر پیشانی دارد اما نکته قابل توجه آن است که در طول دوره ۱۰ روزه برگزاری این نمایشگاه، بدون احتساب مهمانان و بازدیدکنندگان خارجی نیز جمعیتی صدها هزار نفری از شهروندان ایرانی از نمایشگاه بازدید می‌کنند. تعداد بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب تهران تنها در یک روز، رکورد تمامی بازدید‌های نمایشگاه‌های بزرگ کتاب را در دوره برگزاری‌شان، می‌شکند. از این نظر نمایشگاه تهران توانسته است در رقابت با نمایشگاه‌های رده اول جهانی از حیث تعداد بازدیدکننده، پیشی بگیرد. اما رقابت در نمایشگاه‌ها معمولا بر سر تعداد بازدیدکننده نیست. بلکه حجم مبادلات تجاری متشکل از میزان خرید و فروش و قراردادهای حق‌التالیف و همچنین قراردادهای میان صنف‌های مختلف حوزه چاپ و نشر کتاب مهمترین بخش برگزاری نمایشگاه‌ها است؛ رقابتی که نمایشگاه تهران، بازی آن را به رقبای معتبر خارجی‌اش می‌بازد.نکته قابل توجه آن است که نمایشگاه تهران در طول ۳۰ سال گذشته، غیر از یک دوره کوتاه مدت، رشد مثبت در رقم فروش و حجم مبادلات تجاری داشته است. سال گذشته در بیست و هشتمین دوره نمایشگاه که برای آخرین بار در مصلای امام خمینی (ره) برگزار شد، حجم ریالی فروش کتابها از طریق دستگاه‌های کارتخوان، مرز ۶۰ میلیارد تومان را پشت سر گذاشت. این در حالی بود که در سال قبل تر، فروش کتاب از طریق دستگاه‌های کارتخوان به ۵۰ میلیارد تومان می‌رسید. اگر به این ارقام ۲۵ درصد فروش نقدی کتاب را هم اضافه کنیم، فروش کلی کتاب در دوره‌های بیست و هفتم و بیست و هشتم کتاب به ترتیب به حدود ۶۳ میلیارد تومان و ۷۵ میلیارد تومان می‌رسد. این ارقام توانست شگفتی بسیاری از ناشران و رسانه‌ها را برانگیزد زیرا اولین باری بود که بازار کتاب در یک دوره کوتاه‌مدت ۱۰ روزه،‌ می‌توانست رقم‌های میلیاردی قابل توجهی را تجربه کند. البته پیشتر از این نیز به ویژه در بیست و سومین نمایشگاه کتاب تهران، که در سال ۸۹ برگزار شد، محمد حسینی،‌ وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی از رکورد پنج میلیون نفری بازدید از نمایشگاه و همچنین فروش ۱۰۰ میلیارد تومانی خبر داده بود، خبری که تقریبا هیچ کس باورش نکرد. به هر حال بر اساس آمارهای واقعی تر می‌توان مشاهده کرد که نمایشگاه کتاب تهران اگرچه دوره‌های افت و خیز داشته اما در نهایت سیر صعودی در حرکت خودش دارد و به ویژه در یکی، دو سال اخیر نیز مورد استقبال بیشتری از سوی مردم قرار گرفته است.

روی ریل 30 سالگی

نمایشگاه بیست و نهم کتاب تهران به رغم مخالفت‌های بسیار،‌ برای نخستین بار در مجموعه نمایشگاه شهر آفتاب در جنوب تهران برگزار شد. روزهای نخست نمایشگاه که مصادف با تعطیلات عید مبعث بود، رکورد بازدید روزانه نمایشگاه را در طول ادوار برگزاری شکست تا بیش از ۳۰۰ هزار نفر تنها در یک روز از این رویداد فرهنگی بازدید کنند. خرید کتاب از نمایشگاه با استفاده از دستگاه‌های کارتخوان اما هنوز رکورد سال گذشته را نشکسته است. سال گذشته به‌طور میانگین روزانه ۱۶۰ هزار تراکنش مالی انجام می‌شد اما امسال این عدد تکرار نشده و تا امروز به سقف ۱۴۰ هزار تراکنش هم نرسیده است. به هر حال نمایشگاه در خانه جدیدش منتظر تحول‌های خوب است و امیدوار است تا در سال‌های بعدی، تجربه‌های بهتری به دست بیاورد.امسال حدود هزار و ۸۵۰ ناشر در بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حضور داشته‌اند. از این مجموع ۱۷۰۰ ناشر داخلی و ۱۳۰ ناشر و توزیع‌کننده خارجی بوده‌اند. جدول زیر اطلاعات جزئی تری در مقایسه دوره‌های مختلف نمایشگاه تهران در سه دهه اخیر ارائه می‌کند.

جراحی بزرگترین رویداد فرهنگی ایران

جراحی بزرگترین رویداد فرهنگی ایران