باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی، توت فرنگی صدر نشین لیست!
نظر به کاربرد گسترده سموم دفع آفات نباتی در محصولات کشاورزی و افزایش نگرانی‌ها در خصوص مخاطرات بهداشتی ناشی از وجود انواع باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی لازم است در این خصوص اطلاعات کارشناسی شده و دقیقی در اختیار عموم قرار بگیرد.
سموم کشاورزی چیست
امروز برای تأمین امنیت غذایی و افزایش تولیدات کشاورزی، تمامی کشورهای جهان ناچارند از سموم شیمیایی یا آفت کشها بهره ببرند و حتی پیشرفته‌ترین کشورهای جهان نیز نمی‌توانند ادعا داشته باشند که از مصرف سموم شیمیایی در حفظ تولیدات کشاورزی خود بی بهره اند اما مسائل زیست محیطی، باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی و آلاینده‌های منابع پایه همچون آب و خاک خود چالشی است که با آن روبرو هستیم.
آفت کش چیست
اصطلاح «آفتکشها» معمولاً به محصولاتی اطلاق می‌شود که برای حفاظت از نباتات و کنترل آفات و آلودگی‌های محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار میگیرند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) تخمین می زند، آفت کش ها به تنهایی باعث مرگ ۱۵۰۰۰۰ نفر می شوند. طبق گزارش شبکه فعال در زمینه آفتکش ها (PAN)سالانه ۳۸۵ میلیون نفر در سراسر دنیا دچار مسمومیت شدید با سموم شیمیایی می شوند که این میزان در سال حدود ۱۹۹۰، ۲۵ میلیون بوده است.
باقیمانده سموم در توت فرنگی
غلظت باقیمانده سموم در محصول توت فرنگی به دلیل عدم رعایت دوره کارنس و سمپاشی های مکرر در گلخانه ها، در اغلب موارد بالاتر از حد مجاز است.
میوه توت فرنگی دارای دوره رشدی کوتاه است و پس از رسیدن، قابلیت ماندگاری زیاد روی بوته را ندارد و در صورت برداشت دیر هنگام، کیفیت و بازار پسندی خود را از دست می دهد. بنابراین پس از سمپاشی، میوه ها را بدون رعایت دوره کارنس (حداقل مدت زمان پس از آخرین سم پاشی که باید طی شود تا سم قرار گرفته بر روی محصول تجزیه شده و در حد قابل مصرف قرار گیرد) بلافاصله برداشت و در کوتاهترین زمان به بازار ارائه می‌کنند.
علاوه براین، به دلیل شرایط گرم و مرطوب گلخانه که شرایط مساعدی برای رشد آفات است، از سمپاشی مکرر یا سموم با غلظت بالا استفاده می‌شود. نکته دیگر اینکه، توت فرنگی پس از چیدن به سرعت کپک می‌زند و گاهی ممکن است به انواعی از سموم قارچی یا مایکوتوکسین ها آلوده شود به همین منظور، برخی عرضه کنندگان غیر متعهد به واسطه افزودن و حتی غوطه ور کردن توت فرنگی داخل قارچ کش ها، چند روزی قابلیت نگهداری آن را افزایش می‌دهند.
پوست توت فرنگی یکنواخت نیست و دارای منفذ است که سموم شیمیایی به راحتی در آن نفوذ کرده و باقی می‌ماند و از طرفی به دلیل ظریف بودن بافت میوه، سموم به راحتی وارد آن می‌شود، به گونه‌ایی که از طریق شستشو با آب و به کار بردن ترکیبات ضد عفونی کننده از میوه حذف نمی‌شوند. باقیمانده سموم در توت فرنگی بر سلامت انسان اثرات مخربی مانند سردرد، اختلالات عصبی و تنفسی، اختلال در عملکرد غدد درون ریز، اختلال در باروری، سرطان و ... می گذارد.
طبق گزارش وزارت کشاورزی آمریکا در تحقیقی 99 درصد از نمونه های توت فرنگی حداقل به باقی مانده سم یک آفتکش آلوده بودند و 30 درصد آن ها دارای باقی مانده 10 سم یا بیشتر بودند.
لیست آلوده ترین محصولات کشاورزی از نظر تعداد و غلظت آفت کشها بر اساس گزارش کار گروه محیط زیست (EWG) در سال 2021 به شرح زیر است:
1. توت فرنگی
2. اسفناج
3. کلم پیچ، کلم برگ، برگ خردل
4. شلیل
5. سیب
6. انگور
7. آلبالو
8. هلو
9. گلابی
10. فلفل دلمه ای، فلفل تند
11. کاهو
12. گوجه فرنگی
تعیین میزان باقیمانده سموم در آزمایشگاه
تعیین میزان باقیمانده سموم در محصولات با پایه گیاهی به کمک دستگاه‌های با تکنولوژی بالا مانند دستگاه کروماتوگرافی گازی مجهز به آشکارساز طیف سنج جرمی (GC-MS) و کروماتوگرافی مایع مجهز به آشکار ساز طیف سنج جرمی متوالی (LC-MS-MS) باید در آزمایشگاه صنایع غذایی معتبر اندازه گیری شوند.
دوره کارنس چیست
به طور کلی اغلب محصولات کشاورزی که در معرض آفت کش ها قرار گرفته و مدت زمان کوتاهی بعد از سمپاشی به بازار مصرف ارائه می‌شوند و اصطلاحاً دوره کارنس در آن ها لحاظ نمی‌شوند، حاوی مقادیری بالایی از باقی مانده سموم هستند به خصوص در محصولات گلخانه‌ای.
دوره کارنس، حداقل زمان بین آخرین سمپاشی تا برداشت محصول است که باید رعایت شود تا بقایای سم در محصول تجزیه شده و مقدار آن در سطح محصولات میوه و سبزیجات کاهش یابد. رعایت این زمان به خصوص برای محصولات کشاورزی که به طور تازه مصرف می‌شوند، اهمیت بالایی دارد. متأسفانه اغلب اوقات این محصولات قبل از اینکه دوره کارنس سم به پایان برسد وارد بازار می‌شوند.
البته لازم به ذکر است که چنانچه میزان سم مصرفی بالاتر از میزان توصیه شده شرکت تولید کننده سم باشد حتی با رعایت کردن دوره کارنس، باقی مانده سموم بالاتر از حد مجاز خواهد بود و نکته دیگر، پاشش صحیح سم مطابق با دستورالعمل‌های تولید کنندگان است که اگر سمپاش کالیبره نشود، مقدار سم مطابق با دستورالعمل‌ها پاشیده نخواهد شد و ممکن است حتی بعد از گذراندن دروه کارنس مقادیر بالایی از سم در محصولات کشاورزی باقی بماند و یا بالعکس دارای عملکرد مناسب نباشد.
علاوه براین در کنار تمام موارد، برخی از سموم توسط برخی از کشورها و سازمان ها ممنوع اعلام شده است که متأسفانه هنوز در ایران مصرف می‌شود. به طور مثال سم کلرپیریفوس که هم توسط اتحادیه اروپا تأیید نشده و هم در ایران (طبق لیست سموم حذف شده سازمان حفظ نباتات) ممنوع شده و یا با وجود ممنوعیت سم دیازینون توسط اتحادیه اروپا و ایران (طبق لیست سموم حذف شده سازمان حفظ نباتات) همچنان در ایران استفاده می‌شود.
حد مجاز سموم در محصولات کشاورزی
به منظور افزایش ایمنی مصرف کنندگان، حداکثر میزان مجاز باقی مانده سموم (MRL) که به طور معمول برحسب میلی گرم بر کیلوگرم (ppm) و به عنوان استانداردی برای تجارت بین المللی و سلامت مواد غذایی شناخته شده، توسط کشورهای مختلف تعیین شده است. چنانچه مقدار باقی مانده سموم در محصولات غذایی بالاتر از این حدود تعیین شده باشد، علاوه بر اثرات مخرب بر سلامت جامعه، با پذیرفته نشدن در بازارهای هدف یا مصرف منجر به خسارت‌های اقتصادی زیادی می‌شود.
مضرات سموم کشاورزی
انتقال آلودگی آفت کش ها به انسان از طریق غذا، هوا، آب و خاک و از راه تغذیه، تنفس یا جذب پوستی صورت می‌گیرد. طبق گزارش سازمان حفظ نباتات ایران، میزان مواجهه با سموم شیمیایی از طریق مواد غذایی به خصوص میوه و سبزیجات پنج برابر بیشتر از سایر راه‌ها مانند تنفس هوا و نوشیدن آب است.
کودکان، زنان باردار، افراد مسن در برابر باقیمانده سموم حساستر هستند. چنانچه مادر بارداری در معرض باقی مانده سموم قرار بگیرد، ممکن است فرزند او به تومورهای سرطانی مغز، سرطان خون و تومورهای بدخیم کلیه (ویلمز)، حساس تر باشد.
نکته قابل توجه در محصولات گلخانه‌ای مانند خیار، گوجه فرنگی و توت فرنگی استفاده از سموم دفع آفات غلیظ و برداشت محصول با فاصله کوتاهی پس از سم پاشی است، که باعث می‌شود محصولات گلخانه ای اغلب دارای مقادیر بالایی از باقیمانده سموم و باقیمانده کودهای شیمیایی باشند و از آنجا که این محصولات اغلب بصورت خام و تازه مصرف می شوند، می توانند خطری جدی برای سلامت مصرف کنندگان داشته باشند.
علاوه بر این، آفتکش های مورد استفاده در مزارع کشاورزی ممکن است وارد آب رودخانه و ... شوند و از آنجا که بعضی از این سموم مانند سموم فسفره و کلره خاصیت چربی دوستی دارند، می‌توانند در بافت چربی ماهیان ذخیره شده و یا چنانچه علوفه مورد استفاده دام به این سموم آلوده باشند به راحتی در شیر و گوشت آن تجمع پیدا کنند و حتی ممکن است خامه و کره حاصل تهیه شده از این شیر نیز دارای باقی مانده سموم باشند.
با وجود اینکه بخش عمده ورود آفتکشها به بدن انسان از طریق تغذیه است، این سموم می‌توانند از طریق تنفس و جذب پوستی هم به انسان صدمه بزنند. کشاورزان هم بطور مستقیم در هنگام سمپاشی و هم از طریق تماس با باقی مانده سموم در خاک و محصولات کشاورزی در معرض آفت کش ها قرار میگیرند به همین دلیل گزارش شده است که استعداد ابتلا به برخی از سرطان ها در کشاورزان، بالا است که نبود دانش کافی از روش‌های ایمن سمپاشی به این مسئله دامن زده است.
آزمایشگاه مرجعان خاتم
آزمایشگاه مرجعان خاتم شرکت خصوصی دانش بنیانی است که بیش از ۲۰ سال از شروع فعالیت آن در حوزه سلامت مواد غذایی می‌گذرد. تمرکز خدمات مرجعان خاتم بر روی آموزش و تحقیقات مرتبط با خوراک انسان و دام است و رسالت اصلی خود را مشارکت مؤثر در حفظ سلامت و بهداشت جامعه می‌داند.
در حال حاضر خدمات آزمایشگاهی مرجعان خاتم در سه شعبه آزمایشگاه تهران، آزمایشگاه خرمشهر و آزمایشگاه بندر امام خمینی ارائه می‌شود. در این آزمایشگاه‌ها که تأییدیه سازمان ملی استاندارد، سازمان دامپزشکی کل کشور و سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت را هم در اختیار دارد، از طریق کارشناسان حرفه‌ای و دستگاه‌های پیشرفته آزمایشگاهی، خدمات گسترده‌ای ارائه می‌شود.
بنابراین مرجعان خاتم شناخته شده ترین آزمایشگاه همکار غذا و دارو، آزمایشگاه همکار دامپزشکی و آزمایشگاه همکار استاندارد می‌باشد که به واسطه حضور کارشناسان مجرب و در اختیار داشتن دستگاه‌های پیشرفته آزمایشگاهی و نیز تجربیات ارزنده، خدمات آزمایشگاهی را با دقت و صحت بالا و در کمترین زمان ممکن به متقاضیان و محققان ارائه می‌کند.
تولید محتوای بخش «وب گردی» توسط این مجموعه صورت نگرفته و انتشار این مطلب به معنی تایید محتوای آن نیست.
