راه حل نظام بانکی کشور: نئوبانک ها باید جایگزین بانک های دولتی ناکارآمد شوند

"با حذف بانک های سنتی، نئوبانک ها می توانند جایگزین بهتری برای نظام بانکی کشور باشند. با نوآوری نئوبانک می توانیم چرخه معیوب نظام بانکی را اصلاح، و با پذیرش قانونی و رسمی مثل احراز هویت دیجیتال، مشکلات متعددی را حل کنیم".

در شانزدهمین رویداد فیناپ، نیما شمساپور، مدیرعامل یوآیدی، در ارائه ای با موضوع «روندها و آینده نئوبانک‌ در ایران» در مورد حذف بانک های سنتی و جایگزین کردن نئوبانک ها صحبت کرد. 

احراز هویت الکترونیک برای اولین بار در کشور توسط یوآیدی و با مجوز شورای عالی بورس و اوراق بهادار به منظور صدور کد بورسی و تایید هویت کاربران در بازار بورس انجام گرفت.

ایجاد هویت الکترونیک منحصر بفرد برای شهروندان، تا قبل از به وجود آمدن مشکلات مربوط به احراز هویت کاربران در بازار بورس، یکی از چالش هایی بود که توسط دستگاههای اجرایی و کسب و کارها مطرح شده بود. اما با شدت گرفتن روند محدودیت های بهداشتی و خطر تجمعات در مراکز احراز هویت، نیاز به احراز هویت الکترونیکی کاربران به شدت احساس شد.

به این ترتیب بعد از دو سال از شروع فعالیت شرکت یوآیدی و ارائه محصول نوین احراز هویت دیجیتال بر پایه هوش مصنوعی، این روش به عنوان راه حل جایگزین پذیرفته و اجرایی شد.

احراز هویت دیجیتال چگونه در ایران قانونی شد؟

هویت دیجیتال برای اولین بار در ایران توسط یوآیدی مطرح گردید. با توجه به احساس نیاز کشور به یک سیستم آنلاین جهت احراز هویت کاربران در دولت الکترونیک و خدمات مالی و بانکی، یوآیدی با استفاده از دانش به روز و بومی، روشی را با استفاده از ویژگی های بیومتریک کاربر عرضه کرد.

در ادامه، روند قانونمند شدن احراز هویت دیجیتال با مدل MSF، نیازها، ملزومات سیاسی و مشکلات به وجود آمده بر سر راه این روند را شرح خواهیم داد. 

از زمان انتشار کتاب مدل چارچوب چند جریانی جان کینگدان (MSF) در سال ۱۹۸۴، این مدل به طور گسترده در دستور کارها، جایگزین ها و سیاست های عمومی مورد استفاده قرار گرفته است.

مدل MSF از کینگدان (Kingdon)

با استفاده از مدل MSF، روند قرار گرفتن احراز هویت دیجیتال در چارچوب قانون با استفاده از متغیرهای این مدل، به این صورت توجیه می شود:

خط مشی (Policy Stream): با مطرح شدن ایده هویت دیجیتال برای هر کاربر، راهکار این ایده طی دو سال توسط یوآیدی ایجاد شد. اما روش آنلاین برای احراز هویت کاربران، مورد قبول نهادهای قانون گذار نبود و به همین دلیل، روند دریافت مجوز با مشکلات زیادی روبرو شده بود.

جریان مشکل (Problem Stream): با شدت گرفتن استقبال از بازار بورس، مراجعه مردم به مراکز احراز هویت شدت گرفت. به این ترتیب زمان لازم جهت احراز هویت هر کاربر از چند روز به چندین روز و در برخی مواقع، به چند هفته زمان نیاز داشت. از طرفی نیز، با ظهور ویروس کرونا، تجمع در مراکز احراز هویت از لحاظ بهداشتی برای کاربران بسیار خطرناک شد. تحت این شرایط، رگولاتوری ها به بررسی امکان احراز هویت به صورت آنلاین پرداختند.

جریان سیاست (Political Stream): با استقبال گسترده مردم از بازار بورس و نگاه مثبت نهادهای قانونگذار به احراز هویت آنلاین، هماهنگی های لازم با نهادهای مرتبط به منظور اعطای مجوز به یوآیدی به منظور ارائه خدمات احراز هویت دیجیتال آغاز گردید. به این منظور، نهادهای زیر با هم تعامل داشتند:

• سازمان بورس • نهاد ریاست جمهوری • قوه قضائیه

• بانک مرکزی • بیمه سلامت • تامین اجتماعی

• وزارت کار • دادستانی

پنجره سیاست گذاری (Policy Window): با تعامل سه متغیر خط مشی، جریان مشکل اصلی و جریان سیاست بر اساس مدل MSF، پنجره سیاست گذاری، فرصت برای ایفای نقش کارآفرینان سیاسی و ایجاد خروجی مطلوب را به آنها امکان پذیر نمود. در نتیجه تعامل نهادهای ذیربط، بررسی قانون گذاری و اعطای مجوز برای احراز هویت دیجیتال آغاز شد.

کارآفرینان سیاسی (Policy Entrepreneurs): یوآیدی به عنوان اولین شرکت ارائه دهنده خدمات احراز هویت دیجیتال در کشور، همزمان با تلاش برای اخذ مجوز، راهکار خود را ارتقا داده و ویژگی های جدیدی جهت ارتقای سرعت و امنیت سرویس خود به محصول احراز هویت دیجیتال، اضافه کرد.

خروجی (Output): برای اولین بار در ایران، مجوز سرویس احراز هویت دیجیتال یوآیدی که با استفاده از ویژگی های بیومتریک چهره کاربر، فرایند احراز هویت کاربران متقاضی دریافت کد بورسی را به صورت کاملا غیر حضوری انجام می دهد، توسط شورای عالی بورس و اوراق بهادار صادر شد.

پس از اخذ مجوز برای سرویس احراز هویت دیجیتال توسط یوآیدی، این سرویس توسط قوه قضاییه و برای احراز هویت کاربران در سامانه ثنا جهت گرفتن رمز شخصی مورد استفاده قرار گرفته و هم اکنون شهروندان نیازی به احراز هویت حضوری برای دریافت رمز شخصی خود ندارند.

سازمان هایی که از خدمات یوآیدی استفاده می کنند

از هویت دیجیتال می توان در حوزه ها و صنایع مختلفی استفاده کرد. یکی از حوزه هایی که بیشترین نیاز به هویت دیجیتال در آن به صورت کاملا مشهود احساس می شود، حوزه مالی و بانکداری می باشد. همانگونه که فرایند احراز هویت دیجیتال بسیاری از مشکلات مراجعه حضوری را برطرف ساخت، نئوبانک ها نیز مشکلات مربوط به بانکداری سنتی را برطرف می نمایند. دلیل این امر نیز هزینه بسیار زیاد بانکها به منظور ارائه خدمات به صورت حضوری به مشتریان است.

حالا به یک نوآوری بزرگتر در نظام بانکی نیازمندیم

با ذکر یک نمونه، میزان نیاز سیستم بانکداری کشور به نئوبانک ها را به نوآوری بررسی می کنیم:

یکی از بانک های سنتی کشور اگر هیچ فعالیتی نداشته باشد و به مدت 10 سال به هر یک از کارمندانش، مبلغ 10 میلیون تومان اهدا شود، زیان انباشته در این حالت 37 هزار میلیارد تومان خواهد شد. این مبلغ، حدود نیمی از زیان انباشته فعلی یعنی 67 هزار میلیارد تومن است. یعنی فعالیت مستمر در حدود 3 هزار شعبه با 30 هزار نفر دو برابر نسبت به هیچ فعالیت اقتصادی ضرر ایجاد کرده است.

باورکردنی نیست که پرداخت حقوق کارکنان و نداشتن هیچ فعالیت بانکی، نصف تلاش های فعلی زیان انباشته دارد!

● زیان انباشته این بانک 67 هزار و 523 میلیارد تومان، معادل 73 % از سرمایه بانک است.

● دارایی های ثابت این بانک در سال 1399، 629 % رشد داشته است.

● این بانک تقریبا 31 هزار کارمند و 2،800 شعبه دارد.

● به ازای هر کارمند، 2.2 میلیارد تومان زیان انباشته شده است.

● این بانک سنتی حدود 158 هزار میلیارد تومان سپرده قرض الحسنه دارد!

با توجه به این آمار، فعالیت این بانک و ارائه خدمات در این بانک به صورت حضوری، کاملا زیان ده بوده و هیچ سود و صرفه اقتصادی برای سرمایه گذاران خود ندارد. 

با توجه به مدل پویای نظام بانکی کشور، بانکداری به صورت سنتی، آینده ای به جز زیان و ورشکستگی نخواهد داشت. به همین علت باید در نقاطی از این سیستم را تغییر دهیم تا این چرخه معیوب باطل تضعیف شده و یک چرخه مثبت شکل بگیرد.

مدل پویای نظام بانکداری سنتی

برای بهبود وضعیت بانکداری در کشور، ارائه خدمات به صورت غیرحضوری بهترین گزینه خواهد بود. گذر از بانکداری سنتی و ارائه خدمات به صورت آنلاین در قالب نئوبانک ها، باعث کاهش هزینه عملیاتی برای بانک، تغییر و اصلاح مدل پویای نظام بانکی کشور و همچنین باعث سودآوری بانک ها خواهد شد. با مقایسه بانکداری سنتی و نئوبانک ها، می توان به این نتیجه رسید.

مقایسه نئوبانک های جهانی و بانک ملت ایران

بانک ملت، از 29 آذر 1359 شروع به فعالیت نموده است. اولین نئوبانک نیز در سال 2015 فعالیت خود را آغاز کرده است. با این حال، با مقایسه آنها، به این نتیجه میرسیم که ارزش برخی از نئوبانک ها با این بانک برابری می کند.

نئوبانک ها به تعداد کاربران مشابه یک بانک سنتی بزرگ ایران خدمات ارائه می دهند. در واقع تمامی مشتریان بانک ملت در قالب یک نئوبانک می توانند به همان خدمات بانکی دسترسی داشته باشند.

تاثیر مثبت نئوبانک ها روی نظام بانکی ایران

نئوبانک ها تاثیر مثبتی در مدل بانکداری دارند. در صورت تبدیل بانکهای سنتی به نئوبانک، سیکل باطلی که باعث ایجاد ضرر برای بانکها و اقتصاد کشور می شود، تضعیف و اصلاح خواهد شد. به این ترتیب، اولین مورد موثر و تاثیرگذار در این مدل، کاهش شعب و کارمندان می باشد. در نتیجه، زیان انباشته کاهش یافته و سود بانکداری افزایش خواهد یافت.

از طرفی، کاربران به دلیل عملیات بانکی سریع و ارائه خدمات شبانه روزی، رضایت بالایی از بانک خود خواهند داشت. سود نئوبانک ها کاملا بستگی به مشتری دارد. بنابراین برای ارائه خدمات بهتر، ملزم به استفاده از نوآوری و روش های به روز بانکداری دارند. با این اوصاف، دور باطل مدل پویای نظام بانکی کشور به روش سنتی، اصلاح و سودآور خواهد شد.

چگونه پنجره فرصت نئوبانک ها در ایران باز می شود؟

طبق مدل MSF، ایده ارائه خدمات بانکی به صورت آنلاین، به عنوان خط مشی در نظر گرفته می شود.

● خط مشی: ارائه تمام خدمات بانکی به صورت آنلاین و بدون شعبه

● جریان مشکل: هزینه های بالای سربار بانک ها باعث کاهش گسترده رضایتمندی مشتریان شده است. علاوه بر کاهش رضایت مشتری، خود بانکها نیز هزینه های سنگینی را بابت ارائه خدمات مالی به صورت حضوری، متحمل می شوند. 

● جریان سیاست: نهادهای موثر هماهنگی های لازم جهت غیرحضوری شدن خدمات مالی و بانکی را انجام و از ارائه آنلاین خدمات مالی توسط بانکها استقبال نمایند.

● کارآفرینان سیاسی: نئوبانک ها به عنوان کارآفرینان این حوزه اقدامات لازم را جهت ارائه خدمات خود به صورت غیرحضوری انجام دهند. این امر نیاز به استفاده از هویت دیجیتال برای کاربران می باشد. 

● پنجره سیاست گذاری: در صورت تعامل سه متغیر بالا، سیاستگذاری برای روند ارائه خدمات بانکی آنلاین آغاز خواهد گردید.

● خروجی: تصویب و به رسمیت شناختن نئوبانک ها در ایران، خروجی این مدل خواهد بود. در این صورت است که بانکهای سنتی از روند ضرر و زیان خود خارج شده و وارد چرخه سود خواهند شد. این سود هم برای بانکها، هم به نفع کاربر و هم در جهت رشد اقتصاد کشور خواهد بود.

احراز هویت دیجیتال مقدمه ای برای فناوری های جدیدی مانند نئوبانک است. همانگونه که احراز هویت دیجیتال به رسمیت شناخته شد، نئوبانک ها نیز می توانند جایگزین بانک های سنتی شوند و به این وسیله، نظام بانکی کشور در راه توسعه قدم بردارد.