مسیر رشد تولید برق در گفتوگو با بنیان‌گذار مجموعه فابا انرژی بررسی شد
نقش بزرگ نیروگاههای کوچک
این موانع به‌ویژه در حوزه تامین انرژی که طی چند سال اخیر در بخش‌های برق و گاز، گاهی شمایل بحرانی هم داشته است، باید بسیار جدی تلقی شوند. در غیر‌این صورت، تحقق شعار سال نه تنها امکان‌پذیر نیست، بلکه در قالب بخشی‌نگری‌های مرسوم می‌تواند به چالش‌ها و مشکلات پرتعداد اقتصاد کشور هم دامن زند. در همین راستا محمدرضا زمردی، بنیان‌گذار مجموعه فابا انرژی در گفتوگو با «دنیای‌اقتصاد» با تاکید بر اینکه تحقق شعار سال باید در قالب یک بسته جامع در نظر گرفته شود، می‌گوید: برای دستیابی به رشد تولید و توفیق در مهار تورم بیش از هر چیز نیازمند چابکی در اجرا هستیم. این چابکی در صنعت برق که عمدتا پروژه‌های زیرساختی زمان‌بر دارد، معمولا در قالب پروژه‌هایی مانند نیروگاههای مقیاس کوچک قابل پیاده‌سازی است و می‌تواند با تامین برق پایدار در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با بالاترین بازدهی، دستیابی به اهدافی چون رشد تولید را تسهیل کند.
پیامدهای خسارت‌بار ناترازی برق و خاموشی‌ها
بنیان‌گذار فابا با بیان اینکه مهار تورم در قالب سیاست‌های مالی و پولی و در سطح حاکمیت و دولت قابل پیگیری است، تصریح می‌کند: رشد تولید هم در گرو توسعه و تقویت زیرساخت‌هاست که یکی از مهم‌ترین آنها تامین انرژی پایدار و باکیفیت جهت استمرار و پیشرفت فعالیت صنایع است. ناترازی‌های انرژی به‌ویژه در حوزه برق و گاز، ظرف سال‌های اخیر صنایع را به شدت دچار مخاطره کرده است. در شرایطی که این ناترازی هرساله در حال افزایش است، باید تامین برق و گاز را به عنوان یکی از مهم‌ترین پیش‌شرط‌های تحقق شعار سال و رشد تولید در نظر بگیریم.
زمردی در ادامه ناترازی تولید و مصرف برق را یک هشدار جدی برای تولید می‌داند و یادآوری می‌کند: ناترازی‌های سال گذشته از طریق بهینه‌سازی مصرف و اعمال خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده در شهرک‌های صنعتی و صنایع بزرگ مدیریت و کنترل شد. اگرچه در شرایط فعلی به دلیل استمرار ناترازی‌ها، خاموشی طی ۴ تا ۵ ماه پیک مصرف به یک عادت تبدیل شده اما با وجود این نمی‌توان از هزینه‌ها و خسارات آن در بخش‌های تولیدی چشم پوشید. در واقع صنایع ترجیح می‌دهند که به جای خاموشی‌های ناگهانی، با قطعی‌های برنامه‌ریزی‌شده مواجه شوند و شاید همین مساله باعث شده تاثیر این خاموشی‌ها در افزایش هزینه‌های تولید کمتر مورد توجه قرار گیرد. ضمن اینکه کاهش عرضه محصولات هر یک از این صنایع، عملا تعادل بازار را از بین برده و به افزایش قیمت تمام‌شده منجر می‌شود.
وی به خاموشی‌های ناگهانی که در طول سال ۱۴۰۰ به صنایع بزرگ و شهرک‌های صنعتی تحمیل شد، اشاره می‌کند و می‌افزاید: قطعا همگی به خاطر دارند که در آن سال بر اثر اختلال در روند تولید صنایع بزرگی مانند سیمان و فولاد، قیمت محصولات این صنایع به شدت افزایش یافت و عملا صنایع وابسته مانند صنعت ساختمان هم متاثر از همین افزایش قیمت، گرفتار اثرات تورمی جدی شد. در واقع تاثیرات ناشی از خاموشی، ناترازی تولید و مصرف و عدم‌تامین برق پایدار به شکلی دومینو‌وار همه بخش‌ها و صنایع وابسته را گرفتار می‌کند.
تامین پایدار انرژی؛ پیش‌شرط تحقق شعار سال
زمردی در بخش دیگری از سخنان خود ضمن تاکید بر کمبود ۱۵هزار مگاواتی برق در زمان پیک مصرف، خاطرنشان می‌کند: بدون تردید احداث نیروگاههای بزرگ‌مقیاس و افزایش توان تولید می‌تواند در رفع این کمبودها کاملا اثرگذار واقع شود. اما این اقدام علاوه بر اینکه به سرمایه هنگفتی نیاز دارد، کاملا زمان‌بر است. از این رو توجه جدی به نیروگاههای کوچکمقیاس و همچنین بهره‌گیری از ظرفیتهای دیگری مانند تجدیدپذیرها می‌تواند رفع این ناترازی‌ها را در کوتاه‌مدت و میان‌مدت تسهیل کند.
این فعال اقتصادی در ادامه با بیان اینکه نیروگاههای کوچکمقیاس می‌توانند در ظرفیتهای یک،۲، ۱۰ و ۲۰ مگاوات، بخش اعظمی از نیاز برق صنایع را تامین کنند، عنوان می‌کند: واقعیت این است که مصرف برق بسیاری از صنایع در سطح پایینی است و قطعا راه‌اندازی کوچک‌مقیاس‌ها در اطراف این صنایع می‌تواند تا حد زیادی به تامین برق آنها کمک کرده و اجازه ندهد چرخ تولید متوقف شود. عرضه برق پایدار ضمن اینکه صنایع را نسبت به روند توسعه‌ای خود دلگرم و امیدوار می‌کند، می‌تواند با ایجاد اشتغال پایدار به مهار تورم هم کمک کند. ضمن اینکه این نیروگاه‌ها می‌توانند از ایجاد هزینه‌های آشکار و پنهان گسترده خاموشی‌ها در صنایع هم جلوگیری کنند.
وی بهره‌برداری سریع و هزینه کمتر راه‌اندازی نیروگاههای کوچکمقیاس را از جمله مهم‌ترین مزیت‌های این نیروگاه‌ها برمی‌شمرد و می‌افزاید: در حال حاضر یک شکاف بزرگ بین تولید و مصرف برق وجود دارد که احداث نیروگاههای بزرگ حرارتی می‌تواند بخشی از آن را پوشش دهد، اما نکته بسیار مهم این است که فارغ از زمان‌بر بودن احداث این دست از نیروگاه‌ها، تامین برق از این مسیر مستلزم ایجاد زیرساخت‌های شبکه‌های انتقال و توزیع است.
او در ادامه خاطرنشان می‌کند: به عنوان مثال اگر به سرعت ۱۵ تا ۲۰هزار مگاوات به ظرفیت تولید برق افزوده و ناترازی تولید و مصرف جبران شود، باز هم ما به دلیل عدم‌همخوانی شبکه‌های انتقال و توزیع با این ظرفیت تولید، امکان تامین برق پایدار را برای مشترکان نخواهیم داشت. بنابراین در برخی موارد چاره‌ای جز استفاده از ظرفیت نیروگاههای مقیاس کوچک نداریم. به عنوان مثال استقرار این نوع نیروگاه‌ها در نزدیکی شهرک‌های صنعتی، بدون نیاز به خطوط انتقال، امکان تامین برق صنایع مستقر در هر شهرک صنعتی را در کوتاه‌ترین زمان ممکن فراهم می‌کند.
وی با اشاره به اینکه نیروگاههای مقیاس کوچک امکان برق‌رسانی نقطه‌ای را فراهم می‌کنند، عنوان می‌کند: احداث این دست از نیروگاه‌ها در مناطق پرمصرف، امکان برق‌رسانی نقطه‌ای را بدون نیاز به شبکه‌های انتقال فراهم می‌کند و همین مساله یکی از مزیت‌های رقابتی نیروگاههای کوچک محسوب می‌شود. توسعه نقطه‌ای از طریق مقیاس‌کوچک‌ها، می‌تواند به ایجاد چابکی در تحقق اهداف اقتصادی کشور به‌ویژه رشد تولید منجر شود.
این فعال اقتصادی ایجاد چابکی در روند توسعه زیرساختی کشور را یک الزام جدی می‌داند و می‌گوید: در عصری که همه پروژه‌ها در دنیا به سمت چابک‌سازی می‌روند، صنعت برق هم می‌تواند با کوچک‌سازی و پراکنده‌سازی امر تولید به عنوان یک اقدام زمان‌بر و سرمایه‌بر از طریق احداث و راه‌اندازی کوچک‌مقیاس‌ها، این چابکی را در توسعه زیرساخت‌هایش ایجاد کند.
مزیت‌های نیروگاههای کوچکمقیاس
بنیان‌گذار فابا انرژی در خصوص مزیت‌های نیروگاههای کوچکمقیاس می‌گوید: این دست از نیروگاه‌ها علاوه بر اینکه در یک دوره زمانی کوتاه‌مدت احداث و راه‌اندازی شده و نیازی به خطوط انتقال ندارند، بازدهی بالاتری نسبت به نیروگاههای بزرگ‌مقیاس دارند. یکی دیگر از مزیت‌های کلیدی نیروگاههای کوچکمقیاس این است که به دلیل نزدیکی این نیروگاه‌ها، صنایع می‌توانند از حرارت تولیدی آنها هم استفاده کنند. این در حالی است که حرارت تولیدی تنها در نیروگاههای سیکل ترکیبی تا حدی مورد استفاده قرار می‌گیرد و مابقی آن اتلاف می‌شود.
زمردی امکان بازیافت حرارت نیروگاههای کوچکمقیاس به دلیل نزدیک بودن آنها به مصرف‌کننده را یادآور می‌شود و می‌گوید: کوچک مقیاس‌ها از این منظر در سوخت و تبدیل انرژی بازدهی بالاتر و اتلاف کمتری دارند. در حال حاضر اتلاف شبکه‌های انتقال و توزیع، رقمی بالغ بر ۲۵ تا ۳۰درصد است که این میزان تلفات از طریق کوچک‌مقیاس‌ها قابل حذف بوده یا به شدت کاهش می‌یابد، چرا که این نیروگاه‌ها هم اتلاف برق در مسیر ندارند ضمن اینکه بازدهی الکتریکال آنها بالاتر و حرارتشان قابل بازیافت است.
وی توجه به کوچک‌مقیاس‌ها و تجدیدپذیرها را یک فرصت مناسب برای تامین کم‌هزینه‌تر برق به‌ویژه برای صنایع و شهرک‌های صنعتی برمی‌شمرد و اذعان می‌کند: کوچک‌مقیاس‌ها و تجدیدپذیرها می‌توانند تامین پایدار برق را به‌ویژه برای بخش صنعتی تسهیل کنند. البته نباید از این مساله چشم پوشید که این امکان با حداقل هزینه و در کمترین زمان فراهم است و این امر برای صنعت برقی که با مشکلات جدی در تامین نقدینگی و سرمایه‌گذاری مواجه است، یک فرصت کم‌نظیر محسوب می‌شود.
ضرورت‌ها و الزامات احداث کوچک‌مقیاس‌ها در جوار صنایع
زمردی با تاکید بر اینکه صنایع بیش از هر چیز به دنبال برق پایدار هستند، خاطرنشان کرد: مهم این است که صنایع یا شهرک‌های صنعتی، عدم‌النفع ناشی از خاموشی را محاسبه کرده و با احتساب هزینه و منافع حاصل از احداث یک نیروگاه کوچکمقیاس، صرفه اقتصادی آن را ارزیابی کنند. ضمن اینکه ضروری است دولت و مجموعه‌های سیاستگذار کشور هم با تسهیل توسعه کوچک‌مقیاس‌ها و سرمایه‌گذاری صنایع در این حوزه، زمینه را برای تامین پایدار برق صنایع و رشد تولید فراهم کنند.
او در خصوص نقش دولت در این حوزه توضیح می‌دهد: از آنجا که مالکیت عمده صنایع بزرگ کشور متعلق به دولت و نهادهای عمومی است، دولت می‌تواند این اقدام را با تسهیل احداث کوچک‌مقیاس‌ها برای تامین برق این صنایع که زیرمجموعه دولت و نهادهای وابسته محسوب می‌شوند، کلید بزند. صنایع بزرگی مانند سیمان، فولاد و پتروشیمی‌ها و سایر صنایعی که اصطلاحا خصولتی نامیده می‌شوند، می‌توانند جامعه هدف موثری برای توسعه کوچک‌مقیاس‌ها باشند.
این فعال صنعت برق تسهیل قوانین و مقررات جهت تسریع در خودتامینی صنایع بزرگ را یک اقدام موثر در تامین برق پایدار و رشد تولید می‌داند و می‌گوید: در حال حاضر ابهامات و مشکلات متعددی در خصوص قراردادهای دوجانبه وجود دارد که قطعا رفع آنها به توسعه جدی سرمایه‌گذاری در حوزه نیروگاهی منجر می‌شود. از این رو ضروری است وزارت نیرو و دولت به شکل جدی رفع این ابهامات را در دستور کار قرار دهند تا صنایع با فراغ بال و اطمینان بیشتری به این حوزه ورود کنند.
او در ادامه می‌افزاید: در این میان مجلس شورای اسلامی هم می‌تواند نقش موثری را در این حوزه ایفا کند. همان‌طور که پس از خاموشی‌های سال‌های گذشته و خسارات وارد شده به صنایعی مانند سیمان، تلاش کردند زمینه‌های قانونی لازم را به منظور افزایش بهره‌وری، تامین برق فضاهای اداری از طریق تجدیدپذیرها و همچنین خودتامینی برقشان فراهم کنند. مشابه چنین طرح‌هایی برای سایر صنایع هم قابل تدوین و اجراست و قطعا در توسعه نیروگاههای مقیاس‌کوچک هم موثر خواهد بود.
بنیان‌گذار فابا یک کارخانه سیمان را به عنوان نمونه‌ای برای سطح اثرگذاری نیروگاه کوچکمقیاس مثال می‌زند و عنوان می‌کند: اگر در یک کارخانه سیمان، نیروگاه کوچک‌مقیاسی احداث شود، علاوه بر تامین برق موردنیاز مجموعه، این امکان برای کارخانه وجود دارد که از حرارت همان نیروگاه برای کوره‌های خود استفاده کند. البته در این پروسه حرارت تلف‌شده کوره‌ها هم قابلیت تبدیل شدن به برق را دارد. در همین حین می‌توان برق موردنیاز فضاهای اداری این کارخانه را در طول روز از طریق سلول‌های خورشیدی تامین کرده و از این طریق سبد انرژی‌اش را تکمیل کرد. قطعا این پروسه در همه صنایع بزرگ انرژی‌بر قابل پیاده‌سازی است، فقط نیاز به زیرساخت‌های تقنینی و تسهیل‌گری قانونی است.
ایجاد موازنه در بطن ناترازی‌های برق و گاز
زمردی محدودیت‌های سوخت را یکی از موانع پیش روی توسعه کوچک‌مقیاس‌ها در صنایع برمی‌شمرد و تاکید می‌کند: در حال حاضر هم بسیاری از صنایع به احداث و راه‌اندازی کوچک‌مقیاس‌ها علاقه‌مند هستند اما به دلیل کمبود عرضه گاز به‌ویژه در فصول سرد سال دچار تردیدهای جدی می‌شوند.
او افزایش ظرفیت تولید گاز با توجه به گستردگی دسترسی به منابع گازی در کشور و اصلاح نرخ گاز نیروگاه‌ها را یک راهکار جدی می‌داند و می‌گوید: دولت همچنین می‌تواند در استخراج گاز به‌ویژه مخازن کوچکی که استخراج آنها برای دولت به صرفه نیست، بخشی از این مساله را حل کرده و زمینه را برای تامین پایدار گاز فراهم کند. البته پیش‌تر در شماره ۵۶۴۳ روزنامه «دنیای‌اقتصاد» به تفصیل در این خصوص صحبت کرده‌ایم.
بنیان‌گذار فابا معتقد است رشد تولید زمینه‌ساز کاهش تورم است و بر همین اساس خاطرنشان می‌کند: اگر تامین برق را جدی‌ترین زیرساخت توسعه بنگاه‌های تولیدی تلقی کنیم و کوچک‌مقیاس‌ها را یک راهکار بدانیم، قطعا تدوین راهبردهایی که به کاهش ریسک‌های سرمایه‌گذاری در این حوزه منجر شود، یک اقدام موثر و کارآمد خواهد بود.
او همچنین یادآور می‌شود: کوچک‌مقیاس‌ها در کنار نیروگاههای بادی و تجدیدپذیر، علاوه بر اینکه در زمان کمتر و با صرف هزینه بسیار اندکی نسبت به نیروگاههای بزرگ قابل راه‌اندازی هستند، بهره‌وری بالاتری داشته و با اتلاف برق کمتری هم مواجهند. ضمن اینکه همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره شد امکان بازیافت حرارت تولیدی را هم دارند.
زمردی در پایان با بیان اینکه رشد تولید نیازمند تامین پایدار برق است، تاکید می‌کند: این اقدام در شرایطی که با کمبود شدید نقدینگی و زمان اندک تا پیک مصرف مواجهیم به سادگی از طریق نیروگاههای بزرگ امکان‌پذیر نیست. از این رو تسهیل سرمایه‌گذاری، احداث و راه‌اندازی نیروگاههای مقیاس کوچک به‌ویژه در جوار صنایع بزرگ و شهرک‌های صنعتی یک راهبرد موثر، سریع و کارآمد خواهد بود. امیدواریم که دولت و سایر نهادهای تصمیم‌ساز با در نظر گرفتن مزیت‌ها و فرصت‌های این حوزه، بسترسازی برای توسعه سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه کوچک‌مقیاس‌ها را در دستور کار قرار دهند.
