روش‌های متداول تعرفه‌گذاری برق در ۶ کشور بررسی شد
الگوی آسیایی تعرفه برق خانگی
اردن
طبق گزارش منتشر شده توسط کمیسیون تنظیم مقررات آب و انرژی اردن (EMRC)، تعرفه بخش خانگی، صنعتی، صدا و سیما، بیمارستان‌ها، تجاری، صنایع کوچک و متوسط، بانک‌ها، کشاورزی، هتل‌ها، بخش عمومی و سایر قسمت‌ها هر کدام به صورت جداگانه مشخص شده‌اند. نحوه محاسبه بهای پرداختی، جریمه ساعات اوج بار و بی‌باری، آبونمان (هزینه ثابت) و مالیات ارزش افزوده نیز در همین قالب مشخص شده است. کمیسیون تنظیم مقررات آب و انرژی اردن (CRME) یک سازمان دولتی است که دارای شخصیت حقوقی با استقلال مالی و اداری است. این کمیسیون جانشین قانونی کمیسیون تنظیم مقررات برق اردن (CRE) و کمیسیون تنظیم مقررات هسته‌ای اردن (CRNJ) و اداره منابع طبیعی (ARN) است و وظیفه تنظیم مقررات رگولاتوری را برعهده دارد. طبق گزارش منتشر شده توسط این کمیسیون در سال ۲۰۱۸، تعرفه متوسط برق برای مشترکان پرمصرف در اردن، تعرفه آزاد بوده و هیچ‌گونه حمایت قیمتی به آنها تعلق نمی‌گیرد؛ این عدد برابر با ۱۸۸ فیلز (۱۸۸/ ۰ دینار عراق)، معادل ۲۶ سنت است.
در اردن تعرفه‌های برق به صورت پلکانی تعیین شده است. تعیین تعرفه‌های قیمتی به صورت پلکانی مزایای فراوانی همچون کاهش قیمت بیشتر برای مشترکان کم‌مصرف و جریمه مشترکان پرمصرف را به همراه دارد؛ اما لازمه بهره‌‌مندی از این مزایا، تعیین مناسب سطوح قیمتی در تعرفه‌های پلکانی است. طبق ارزیابی‌ها، مشترکان کم‌مصرف در اردن مورد حمایت قرار گرفته و از برق ارزان برخوردار هستند. علاوه‌براین، تعرفه مشترکان پرمصرف به گونه‌ای افزایش یافته که این مشترکان نه تنها بهای تولید یا واردات برق را پرداخته بلکه شیب افزایش تعرفه برای مشترکان پرمصرف بازدارنده بوده و مانع از مصرف غیربهینه می‌شود.
پاکستان
در یکی از گزارش‌های منتشر شده توسط وزارت آب و برق دولت پاکستان، تعرفه بخش خانگی، تجاری، صنعتی و کشاورزی این کشور و همچنین نحوه محاسبه بهای پرداختی و جریمه ساعات اوج بار و بی‌باری و تغییر قیمت در فصول مختلف سال مشخص شده‌اند. طبق گزارش منتشر شده توسط وزارت نیروی پاکستان، تعرفه برق مشترکان پرمصرف حدودا ۱۳ سنت است که بیشتر از قیمت برق وارداتی به پاکستان (۱۱ سنت) تعیین شده است. تعرفه‌های پلکانی قیمت برق در پاکستان به نحوی طراحی شده است که قیمت برق آنها از قیمت تمام‌شده نیز بیشتر است. در پاکستان سطوح تعرفه پلکانی قیمت برق به نحوی در نظر گرفته شده است که مشترکان پرمصرف، قیمتی بیش از قیمت تمام‌شده تولید یا واردات برق را می‌پردازند و در عین حال مشترکان کم‌مصرف مورد حمایت قرار گرفته و بهای ارزان‌تری را می‌پردازند.
عربستان
شرکت برق عربستان سعودی (SEC) انحصار تولید، توزیع و انتقال برق این کشور را در اختیار دارد. این شرکت در سال ۲۰۰۰ توسط شورای وزیران و از طریق ادغام شرکت‌های برق منطقه‌ای موجود در مناطق مرکزی، شرقی، غربی و جنوبی، به یک شرکت سهامی واحد، شروع به کار کرد. هم‌اکنون بیش از ۸۱ درصد سهام این شرکت به دولت اختصاص دارد و ۴۵ نیروگاه تولید برق را در عربستان مدیریت می‌کند. طبق آخرین دسته‌بندی انجام شده توسط شرکت SEC در سال ۲۰۱۸، تعرفه برق بخش خانگی، تجاری، کشاورزی، خیریه، دولتی، صنعتی، آموزشی و بهداشتی مشخص شده است. طبق ارزیابی‌ها، تعرفه متوسط برق کشور عربستان ۲۴ هلاله معادل ۲۴/ ۰ ریال عربستان یا معادل ۰۶۴/ ۰دلار یا همان ۴/ ۶سنت است. همچنین تعرفه برق برای مشترکان پرمصرف عربستان برابر با ۳۰ هلاله معادل ۸ سنت است.
نکته قابل توجهی که در تعرفه‌گذاری برق عربستان مشاهده می‌شود، ارزان بودن تعرفه برق صنایع و گران بودن تعرفه برق دستگاه‌های دولتی است؛ به طوری‌که تعرفه برق برای صنایع برابر با ۱۸ هلاله معادل ۸/ ۴ سنت تعیین شده است؛ این در حالی است که تعرفه برق برای دستگاه‌های دولتی برابر با ۳۲ هلاله یعنی ۵/ ۸ سنت تعیین شده است. به عبارت دیگر تعرفه برق برای دستگاه‌های دولتی تقریبا ۲ برابر تعرفه برق برای صنایع در نظر گرفته شده است. همچنین تعرفه برق برای دستگاه‌های دولتی گران‌تر از تعرفه بخش خانگی است.
هند
ایالت ماهاراشترا: کمیسیون تنظیم مقررات برق ایالت ماهاراشترای هند (MERC)، یک نهاد دولتی است که مسوول نظارت ایمنی، بهره‌وری، سیاستگذاری و تعرفه‌گذاری برق در این ایالت است. این کمیسیون در پایتخت ایالت ماهاراشترا، شهر مومبای (بمبئی) قرار دارد. از سوی دیگر شرکت تولید برق (MSPGCL)، شرکت اصلی تامین برق ایالات ماهاراشترا و دومین شرکت بزرگ تامین برق هند است. همچنین شرکت توزیع برق (MSEDCL) نیز یک نهاد دولتی است که بزرگ‌ترین شرکت توزیع برق هند و در جهان نیز رتبه دوم را به خود تخصیص داده است.
طبق آخرین تعرفه‌گذاری منتشر شده توسط کمیسیون تنظیم مقررات برق ایالت ماهاراشترای هند (MERC)، تعرفه برق بخش خانگی، صنعت‌های مختلف به صورت جداگانه، تجاری، عمومی و روشنایی خیابان مشخص شده است؛ بر این اساس، تعرفه برق بخش خانگی در این ایالت به صورت پلکانی محاسبه می‌شود. ستون اول پله‌های مصرف، ستون دوم تعرفه برق سال ۲۰۱۲ برای هر کیلووات ساعت، ستون سوم تعرفه جدید برق برای هر کیلووات ساعت در سال ۲۰۱۸ و ستون چهارم درصد افزایش۶ساله تعرفه برق برای هر پلکان است. همان‌طور که مشاهده می‌شود، تعرفه برق مشترکان پرمصرف ایالت ماهاراشترا در اولین پله حدودا ۷/ ۹روپیه هند، معادل ۱۳/ ۰دلار یا همان ۱۳ سنت برای هر کیلووات ساعت برق است.
از سوی دیگر، میزان افزایش تعرفه برق از سال ۲۰۱۲ به ۲۰۱۸ برای پلکان‌های مختلف، متفاوت بوده و پله اول کاهش تعرفه ۹ درصدی و پله آخر افزایش تعرفه ۳۲ درصدی داشته است. بنابراین طی ۶ سال نه تنها تعرفه پله مصرفی ۱۰۰-۰ کیلووات ساعت افزایش نیافته، بلکه برای حمایت از این مشترکان که کم‌مصرف بوده و الگوی مصرف را رعایت می‌کنند، تعرفه برق کاهش ۹ درصدی داشته است. در پلکان‌های بعدی نیز هر چه میزان مصرف افزوده می‌شود، میزان افزایش تعرفه طی ۶ سال نیز زیادتر شده است. در این ایالت تعرفه برق آخرین پله مصرف در طول ۶ سال، ۳۲ درصد افزایش داشته است. این افزایش تعرفه نه تنها به اقتصاد برق هند کمک می‌کند بلکه باعث بازدارندگی از مصرف بی‌رویه شده و تشویق مصرف بهینه برق برای مشترکان پرمصرف می‌شود.
ایالت کرالا: کمیسیون تنظیم مقررات برق ایالت کرالای هند (KSERC) که یک نهاد دولتی است، مسوولیت تنظیم، سیاستگذاری و تعرفه‌گذاری برق در این ایالت را برعهده دارد. همچنین شرکت تامین برق KSEB نیز یک نهاد دولتی است که از سال ۱۹۷۵ تاسیس شده است و زیر‌مجموعه وزارت نیرو بوده و وظیفه تولید، انتقال و توزیع برق را در ایالت کرالا بر عهده دارد. طبق آخرین تعرفه‌گذاری منتشر شده توسط کمیسیون تنظیم مقررات برق ایالت کرالای هند (KSERC) تعرفه برق بخش خانگی، صنعتی، تجاری، عمومی و روشنایی خیابان مشخص شده است؛ بر این اساس، تعرفه برق بخش خانگی به صورت پلکانی محاسبه می‌شود.
ستون اول پله‌های مصرف، ستون دوم تعرفه قدیمی برق برای هر کیلووات ساعت قبل از اصلاح، ستون سوم تعرفه جدید برق برای هر کیلووات ساعت در سال ۲۰۱۷ بعد از اصلاح و ستون چهارم میزان افزایش تعرفه برای هر پلکان است. نکته قابل توجه در تعرفه‌گذاری انجام شده در ایالت کرالای هند این است که مشترکانی که زیر خط فقر هستند و کمتر از ۴۰ کیلووات ساعت برق در ماه مصرف می‌کنند، از تعرفه بسیار ارزان‌قیمت و حمایت دولت برخوردارند. همچنین مشترکانی که کمتر از ۲۵۰ کیلووات ساعت در ماه برق استفاده می‌کنند، مشمول تعرفه‌گذاری پلکانی می‌شوند. اما در مقابل مشترکانی که بیش از ۲۵۰ کیلووات ساعت برق در ماه مصرف می‌کنند و به‌عنوان مشترکان پرمصرف محسوب می‌شوند، ساختار تعرفه‌گذاری متفاوتی داشته و قیمت برق آنها بسته به میزان مصرف، با یک نرخ بالا تعیین می‌شود. در این نوع از قیمت‌گذاری، ورود به پله‌های بالای مصرف مستلزم پرداخت بهای بسیار بیشتر برای برق است. این کار باعث بازدارندگی مشترکان پرمصرف و حمایت از مشترکان کم‌مصرف می‌شود.
سریلانکا
کمیسیون خدمات عمومی سریلانکا (PUCSL) یک نهاد دولتی است که مسوول تنظیم و سیاستگذاری بخش برق، آب، منابع نفت و دیگر خدمات عمومی در سریلانکا محسوب می‌شود؛ همچنین دو شرکت بزرگ CEB و LECO مسوول تامین برق سریلانکا هستند. این دو شرکت تحت نظارت وزارت نیرو و انرژی سریلانکا وظیفه تولید، انتقال، توزیع و خرده‌فروشی برق را برعهده دارند. طبق آخرین تعرفه‌گذاری انجام شده توسط شرکت کمیسیون خدمات عمومی سریلانکا، تعرفه برق بخش خانگی، مذهبی و خیریه، صنعتی، هتل، عمومی، دولتی و روشنایی خیابان مشخص شده است؛ بر این اساس، تعرفه برق خانگی به دو صورت پلکانی یا زمان استفاده بر اساس انتخاب مشترکان محاسبه می‌شود. آبونمان نیز به صورت پلکانی اخذ می‌شود که مشترکان کم‌مصرف ۳۰ روپیه سریلانکا و مشترکان پرمصرف ۵۴۰ روپیه سریلانکا پرداخت می‌کنند.
کمیسیون خدمات عمومی سریلانکا (PUCSL) برای مشترکان خانگی یک تعرفه گزینشی دیگر که براساس زمان استفاده است نیز ارائه کرده است. در این تعرفه‌گذاری، تعرفه متوسط پلکانی (۲۵ روپیه معادل ۱۵ سنت) را برای شرایط عادی (۵:۳۰ تا ۱۸:۳۰) و تعرفه خیلی گران‌قیمت (۵۴ روپیه معادل ۳۳ سنت) برای شرایط اوج مصرف (۱۸:۳۰ تا۲۲:۳۰) و تعرفه ارزان‌قیمت (۱۳ روپیه معادل ۸ سنت) برای زمان‌های کم‌باری (۲۲:۳۰ تا۵:۳۰) در نظر گرفته شده است. تعرفه متوسط برق سریلانکا حدودا ۲۵ روپیه سریلانکا، معادل ۱۵/ ۰ دلار یا همان ۱۵ سنت است.
در گزارش منتشر شده توسط کمیسیون خدمات عمومی سریلانکا و همچنین گزارش بانک توسعه آسیا (ADM) بهای تمام‌شده تولید برق با سوخت‌های مختلف و حمایت قیمتی مشترکان کم‌مصرف مشخص شده است. بهای تمام‌شده تولید برق به‌طور متوسط در سریلانکا ۱۸ روپیه معادل ۱۱ سنت است. بنابراین با توجه به جداول تعرفه‌های برق بخش خانگی این کشور، مشترکانی که ماهانه کمتر از ۱۰۰ کیلووات ساعت برق مصرف می‌کنند جزو مشترکان کم‌مصرف بوده و از برق ارزان‌قیمت بهره می‌برند. به عبارت دیگر مشترکان کم‌مصرف در سریلانکا ۹ روپیه برای هر کیلووات ساعت برق می‌پردازند که معادل نصف بهای تمام‌شده تولید برق است.
از سوی دیگر مشترکان پرمصرف برق در سریلانکا، بهای ۴۵ روپیه‌ای برای هر کیلووات ساعت برق می‌پردازند، که معادل ۵/ ۲ برابر بهای تمام شده تولید برق در این کشور است. به عبارت دیگر نه تنها مشترکان پرمصرف برق حمایتی و ارزان‌قیمت دریافت نمی‌کنند بلکه بهایی بیشتر از تولید را می‌پردازند که عاملی برای مانع شدن از مصرف بی‌رویه برق و کمک به توسعه و اقتصاد صنعت برق است. در سریلانکا سطوح تعرفه پلکانی قیمت برق به نحوی در نظر گرفته شده است که شیب تعرفه‌ها برای مشترکان پرمصرف بسیار زیاد می‌شود و مشترکان پرمصرف، قیمتی بسیار بیشتر از قیمت تمام‌شده تولید و صادرات برق را می‌پردازند؛ همچنین مشترکان کم‌مصرف مورد حمایت قرار می‌گیرند و بهای ارزان‌تری می‌پردازند.
ژاپن
ژاپن به ۴۷ استان تقسیم شده است که هر استان فرماندار و قوانین مستقل خود را دارد. البته با گذشت زمان برخی از استان‌ها از جهت قوانین با یکدیگر هماهنگ و یکسان شده‌اند و نواحی را تشکیل داده‌اند. شرکت تامین برق توکیو ژاپن (TEPCO)، شرکتی خصوصی است و تولید، انتقال و توزیع برق را در توکیو پایتخت ژاپن و هشت استان دیگر برعهده دارد. طبق آخرین تعرفه‌گذاری منتشر شده توسط شرکت تامین برق توکیو ژاپن (TEPCO)، تعرفه برق از سه قسمت تشکیل شده است که مجموع آنها مبلغ نهایی برق را تشکیل می‌دهد: «تعرفه ثابت برق (آبونمان) متناسب با جریان مصرفی کنتور»، «تعرفه پلکانی برق و مالیات و هزینه سوخت به ازای هر کیلووات ساعت مصرف برق» و «هزینه انرژی‌های تجدیدپذیر به ازای هر کیلووات ساعت مصرف برق». تعرفه ثابت یا همان آبونمان متناسب با نوع کنتور و جریان برق مصرفی مشترکان مشخص می‌شود و برای مشترکان خانگی به طور متوسط حدودا ۲۳۱ ین ژاپن معادل ۲ دلار آمریکا است.
بخش دوم که هزینه انرژی مصرفی است شامل هزینه سوخت است که برابر است با اختلاف بهای استاندارد سوخت و بهای متوسط سوخت که اختلاف این دو قیمت به صورت یک عدد مثبت یا منفی در مصرف ماهانه ضرب شده و در هزینه نهایی برق مشترکان لحاظ می‌شود. تعرفه متوسط برق کلان‌شهر توکیو حدودا ۲۰ ین ژاپن، معادل ۱۸/ ۰ دلار یا همان ۱۸ سنت است. در عین حال تعرفه برق مشترکان پرمصرف توکیو حدودا ۳۰ ین ژاپن، معادل ۲۷/ ۰ دلار یا همان ۲۷ سنت آمریکا برای هر کیلوات ساعت برق است. طبق گزارش منتشر شده پیرامون هزینه تولید برق در ژاپن، بیشترین تولید برق توسط سوخت‌هایی همچون گاز مایع، زغال سنگ و هسته‌ای انجام می‌شود. تعرفه متوسط تولید برق با استفاده از این سوخت‌ها نیز حدودا ۱۳ ین برای هر کیلووات ساعت برق برآورد شده است. از سوی دیگر مشترکان پرمصرف برق، بهای ۳۰ ین ژاپن را برای هر کیلووات ساعت برق می‌پردازند. بنابراین تعرفه برق مشترکان پرمصرف بیش از دو برابر بهای تمام‌شده تولید برق در این کشور است. به عبارت دیگر نه تنها مشترکان پرمصرف، برق ارزان‌قیمت دریافت نمی‌کنند، بلکه بهایی بسیار بیشتر از تولید می‌پردازند که مانعی برای مصرف بی‌رویه برق و کمک به توسعه و اقتصاد صنعت برق است.
