آغاز عملیات اجرایی اتصال شبکه از سال ۱۴۰۱
برق ایران و روسیه هم‌فاز می‌شود
یکی از ظرفیت‌هایی که به دلیل موقعیت جغرافیای سیاسی کشور به دست آمده است، موقعیت تبدیل شدن به قطب انرژی به ویژه در حوزه انرژی برق به حساب می‌آید. بر این اساس قرار گرفتن در قلب غرب آسیا این موقعیت را به ایران می‌دهد که به شاهراه انرژی منطقه تبدیل شود. وجود مرز خشکی مشترک با هفت کشور که عمدتا در تامین نیاز به انرژی برق خود با مشکلات عدیده مواجه هستند و همچنین نوار ساحلی ۱۴۴۱ کیلومتری در شمال و جنوب ایران از دلایلی است که ظرفیت تبدیل شدن به قطب انرژی منطقه را برای ایران به وجود می‌آورد.
تبدیل شدن ایران به قطب تولید و توزیع برق غرب آسیا در کنار اهمیت عمیق سیاست خارجی و مساله تامین امنیت انرژی، نقش قابل توجهی در تامین پایدار برق کشور دارد، زیرا میزان اوج مصرف در ایران مرتبط با بازه زمانی خاصی در فصل تابستان است و در شرایطی که اتصال شبکه برق ایران و شبکه برق کشورهای همسایه وجود داشته باشد، این میزان اوج مصرف با استفاده از انرژی تولید سایر کشورهایی که پیک انرژی متفاوتی نسبت به ایران دارند، تامین می‌شود.
مساله اتصال شبکه‌های برق به منظور افزایش اطمینان‌پذیری شبکه موضوعی است که در کشورهای توسعه‌یافته پیگیری می‌شود. بر این اساس عمده شبکه برق کشورهای اروپایی به هم اتصال دارد و در صورتی‌که تامین برق در یک کشور دچار مشکل شود، با استفاده از واردات از یک کشور دیگر مشکل به وجودآمده مدیریت می‌شود.
قدرتمندترین شبکه برق خاورمیانه متعلق به ایران
شبکه برق ایران و روسیه نسبت به سایر کشورهای منطقه توسعه بیشتری پیدا کرده است و توانمندی زیرساخت برقی این دو کشور با هیچ یک از کشورهای منطقه قابل مقایسه نیست. در شرایطی که نیاز مصرف برق ایران در اوج بار از ۶۷ هزار مگاوات عبور کرده است، برخی کشورهای همسایه نیاز مصرف حدود هزار مگاواتی را احساس می‌کنند. علاوه بر این، میانگین تولید انرژی الکتریکی کشور روزانه بیش از یک میلیارد کیلووات ساعت است، یعنی سالانه حدود ۳۶۰ میلیارد کیلووات ساعت انرژی برق در ایران تولید می‌شود، در این شرایط در کنار ما کشوری وجود دارد که تولید سالانه آنها از ۵ میلیارد کیلووات ساعت عبور نمی‌کند.
بر اساس به‌روزترین آمار صنعت برق کشور تا انتهای آبان سال ۱۴۰۰، صنعت برق ایران ۳۸میلیون و ۱۷۶ هزار مشترک را پوشش می‌دهد که ۳۰ میلیون و ۵۲۷ هزار مشترک مرتبط با بخش خانگی، یک میلیون و ۸۴۹ هزار مشترک بخش عمومی، ۴۹۳ مشترک بخش کشاورزی و ۲۶۴ هزار مشترک بخش صنعتی به همراه ۵میلیون و ۴۳ هزار مشترک تجاری را شامل می‌شود.
به استناد آخرین آمار ظرفیت تولید برق ایران به ۹۰هزار مگاوات رسیده است و طول شبکه فشار ضعیف و متوسط از یک میلیون و ۷۰ هزار کیلومتر عبور می‌کند. همچنین همه شهرهای کشور در حال حاضر به شبکه برق متصل هستند و نزدیک به ۱۰۰درصد روستاها نیز از زیرساخت برق استفاده می‌کنند.
روسیه در مقام چهارم بزرگ‌ترین تولید کننده برق دنیا
وضعیت شبکه برق روسیه نیز مشابه ایران در شرایط مطلوبی به سر می‌برد. ۴۴۰ نیروگاه برق، روسیه را در جایگاه چهارم تولید برق دنیا قرار داده و ظرفیت ۲۲۰ هزار مگاواتی تولید برق را برای این کشور مهیا کرده است.
با توجه به وسعت روسیه شبکه برق این کشور ۲/ ۳میلیون کیلومتر طول دارد. ۴۶درصد از برق روسیه از گاز طبیعی، ۱۸درصد از زغال‌سنگ، ۱۸درصد از نیروگاه برق‌آبی و ۱۷درصد نیز از واحدهای نیروگاهی هسته‌ای استحصال می‌شود.
شبکه برق روسیه ظرفیت تبادل ۳۰۰هزار مگاوات برق را داراست و سالانه ۱۲۰۰ تراوات ساعت برق می‌تواند از این شبکه مورد استفاده ۲۸۰ میلیون مشترک برق در این کشور قرار گیرد.
دو مسیر برای کریدور انرژی شمال کشور و اتصال برق ایران و روسیه
با توجه به ظرفیت قابل توجه شبکه برق ایران و روسیه اتصال این دو شبکه می‌تواند مزایای بسیاری را به وجود بیاورد، خصوصا اینکه اوج بار دو کشور در دو فصل مختلف است. به عبارت دیگر زمانی که روسیه در فصل زمستان با کمبود برق مواجه می‌شود، ایران با مازاد تولید مواجه است و صادرات برق از مبدأ ایران به مقصد روسیه می‌تواند اطمینان‌پذیری شبکه برق روس‌ها را افزایش دهد.
همچنین در فصل تابستان که ایران با حداکثر نیاز مصرف خود مواجه می‌شود، روسیه برق مازاد دارد و می‌تواند با تبادل این برق، زمینه تامین برق در کشور را فراهم کند.
بر این اساس به استناد مستندات موجود، اتصال شبکه برق ایران و روسیه تحت عنوان پروژه کریدور انرژی شمال ایران از دو مسیر در دستور کار است. مسیر اول اتصال شبکه برق ایران و روسیه از آذربایجان می‌گذرد و تحت عنوان خط اتصال برق «AIR» شناخته می‌شود.
در سال‌های گذشته با موافقت سه کشور مقرر شده بود، مطالعات فنی این کریدور برقی توسط شرکت مشاور ایرانی انجام شده و هر سه کشور به طور مساوی هزینه‌های این پروژه را بر عهده بگیرند.
بر همین اساس، پرویز شاهبازاف، وزیر انرژی جمهوری آذربایجان با اشاره به اینکه در سال ۲۰۱۹ میان شرکت‌های آذر انرژی جمهوری آذربایجان، توانیر ایران و دو شرکت روسیه از جمله اپراتور سیستم انرژی واحد و روس ستی توافق‌نامه تدوین مشترک توجیه فنی و اقتصادی اتصال شبکه‌های برقی سه کشور به امضا رسید، گفت: برای تدوین طرح توجیه فنی و اقتصادی اتصال شبکه‌های انرژی برق جمهوری آذربایجان، ایران و روسیه شرکت بین‌المللی مهندسین مشاور موننکو ایران مشغول به‌کار شده و در حال حاضر کار‌ها در زمینه تدوین این سند ادامه دارد.
ضمنا مسیر دوم اتصال شبکه برق ایران و روسیه نیز از ارمنستان و گرجستان می‌گذرد و تحت عنوان کریدور برق «AGIR» شناخته می‌شود.
آغاز عملیات اجرایی اتصال برق ایران و روسیه از اردیبهشت ۱۴۰۱
در همین راستا، محمدعلی فرحناکیان، مشاور وزیر نیرو در امور بین‌الملل در بیان جزئیات پروژه کریدور انرژی شمال کشور از مسیر آذربایجان گفت: اکنون قراردادها منعقد شده و نیمی از مطالعات مربوط به همراه گزارش‌های تخصصی برای مراجع متخصص سه کشور ارسال شده است که اگر این گزارش‌ها به شرکت مشاور ایرانی بازگردد، طبق قرارداد باید تا حدود اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۰ این کار انجام و تدارکات برای عملیات اجرایی آغاز شود.
همچنین علی اکبر محرابیان، وزیر نیرو در دیدار با سفیر جمهوری آذربایجان ضمن تاکید بر آمادگی توسعه و تداوم تبادل برق بین ایران و جمهوری آذربایجان گفت: مطالعاتی در زمینه همکاری ایران، آذربایجان و روسیه درباره برق انجام شده و این آمادگی از سوی ایران برای آغاز همکاری درخصوص سنکرون شبکه‌های برق این کشورها وجود دارد.
از این رو تغییر رویکرد اتفاق افتاده در دولت سیزدهم و تمرکز بر استفاده از ظرفیت ژئوپلیتیک کشور به منظور توسعه دیپلماسی برق می‌تواند در آینده انرژی کشور بسیار موثر واقع شده و گام بلندی در تبدیل شدن ایران به قطب انرژی منطقه برداشته شود. با توجه به این موضوع، اتصال شبکه برق ایران و روسیه در قالب کریدور انرژی شمال کشور قطعه اول پازل توسعه روابط دیپلماسی اقتصادی تلقی می‌شود.
