خلأهای «طرح تشکیل شورای‌عالی آب»
به گزارش «مرکز پژوهش‌های مجلس»، طرح عادی تشکیل شورای عالی آب با امضای ۳۱ نفر از نمایندگان مجلس در ۲۹ مهرماه ۱۳۹۹ به مجلس شورای اسلامی ارائه شده است. این طرح دارای ۲۹ ماده بوده و براساس آن ساختاری جدید و گسترده با شرح وظایفی متفاوت برای شورای مذکور پیشنهاد شده است. در این طرح، لزوم وجود سازوکار نظام‌مند و منسجم برای ایجاد تعهد قوی در همه طرف‌ها برای پایبندی و اجرای سیاست‌های بخش آب، از ضرورت‌های تصویب ساختار شورایی آب کشور ذکر شده است. در مقدمه توجیهی طرح حاضر، عدم شفافیت در اهداف، اختیارات، وظایف و ترکیب نامناسب اعضای شورای عالی آب فعلی به‌عنوان دلایلی برای مدیریت نامطلوب و سیاستگذاری چالشی در بخش آب برشمرده شده است. قانونی مستقل با هدف هماهنگی و یکپارچگی در امر سیاستگذاری و مدیریت بخش آب در سطح ملی، حوضه آبریز، استان و در صورت ضرورت در سطح شهرستان از اهداف اصلی این طرح بوده و برنامه‌ریزی و پشتیبانی از برنامه‌ها، نظارت قوی و تمرکز مسوولیت ارزیابی منابع آب تحت یک مرجع منسجم از کارکردهای این قانون عنوان شده است.
شرح وظایف شورای عالی آب فعلی شامل «تدوین راهبردهای ملی توسعه منابع آب و اتخاذ تدابیر لازم برای لحاظ کردن ظرفیت‌ها و محدودیت‌های منابع آب در حوضه‌های آبریز کشور در تهیه طرح آمایش سرزمین»، «بهبود ساختار مدیریت آب کشور بر مبنای اصول: جامع‌نگری براساس چرخه آب، حوضه‌های آبریز به‌عنوان محدوده‌های اصلی مدیریت آب، توسعه پایدار»، «تخصیص آب به مصارف مختلف در سطح کلان و محدوده‌های حوضه‌های آبریز با توجه به توزیع زمانی و مکانی منابع آب و شرایط اقلیمی کشور و برنامه‌های توسعه ملی و لحاظ کردن حداقل نیازها برای حفظ محیط‌های آبی»، «برنامه تامین و مصرف آب»، «ایجاد توازن برای اجرای برنامه‌های آبخیزداری، تامین و مصرف منابع آب کشور با در نظر گرفتن مشارکت ذی‌نفع‌ها»، «راهکارهای سرمایه‌گذاری در برنامه‌های تامین، توزیع و مصارف آب»، «مدیریت تقاضا، اعمال الگوهای بهره‌برداری بهینه آب متناسب با اقلیم و حفاظت کمی و کیفی منابع آب کشور»، «دستیابی به ارزش اقتصادی آب»، «مدیریت حوضه‌های آبریز بحرانی و ویژه، ساماندهی بهره‌برداری از آب‌های مرزی و منابع آب مشترک و توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی»، «تدوین برنامه‌های مدیریت خشکسالی و سیلاب مبتنی بر مدیریت ریسک»، «بازیافت و بازچرخانی آب و بهره‌برداری از آب‌های غیرمتعارف» و «نظارت بر اجرای مصوبات شورا» است.
بررسی کارشناسی مفاد طرح
ملاحظات درباره عنوان طرح: عنوان طرح باید اصلاح شود. زیرا عنوان مذکور این را به ذهن القا می‌کند که قرار است شورای‌عالی آب به‌عنوان شورایی جدید تشکیل شود. در صورتی که شورای‌عالی آب حدود بیست سال است که تشکیل شده است. برای مثال می‌توان عنوان «قانون اصلاح ساختار و شرح وظایف شورای عالی آب» را برای آن برگزید. ملاحظات درباره مقدمه توجیهی: مقدمه توجیهی طرح عمدتا شامل موارد و اطلاعات غیرمرتبط با اصل موضوع طرح بوده و نمی‌توان از آن ضرورت و لزوم طرح پیشنهادی را استنباط کرد. به علاوه مقدمه توجیهی دارای اشکالات متعدد است از جمله موارد نگارشی، به کار بردن نام سابق سازمان برنامه بودجه کشور و ارجاع به جدولی که ارائه نشده است. لزوم ارائه تعاریف و اصطلاحات: به دلیل مفصل بودن نسبی طرح و وجود اصطلاحات و عبارات تخصصی مرتبط با آب در آن و همچنین به دلیل لزوم برداشت یکسان از اصطلاحات و عبارات مذکور، لازم است که تعاریف این موارد در ماده (۱) طرح ارائه شوند. ملاحظات درباره مواد (۲) و (۸): در این طرح بسیاری از وظایف و اختیاراتی که به‌عنوان وظایف و اختیارات شورای عالی آب و شورای حوضه‌های آبریز لحاظ شده است، جزء وظایف و اختیارات ذاتی دستگاه‌های اجرایی آب و به ویژه وزارت نیرو است. حتی وظایف و اختیارات شورای عالی آب (به‌عنوان نهادی که نقش راهبری کلان آب کشور را دارد)، با وظایف و اختیارات شورای آب حوضه‌های آبریز (به‌عنوان نهادی که تصمیم‌گیری مشارکتی در حوضه‌های آبریز کشور را در چارچوب سیاست‌های راهبردی شورای عالی آب امکان‌پذیر می‌کند)، به درستی از هم تفکیک نشده است. این تداخل وظایف و اختیارات و عدم تفکیک دامنه اختیارات و مسوولیت‌های شوراها و دستگاه‌های اجرایی، ماهیت وجود شوراها و دستگاه‌های اجرایی را به چالش می‌کشد و مانع از نقش‌آفرینی موثر هر کدام از نهادها و دستگاه‌های اجرایی ذیربط درخصوص مسائل آب کشور می‌شود. به‌عبارتی دیگر در ترسیم وظایف و اختیارات شورای‌عالی آب در طرح حاضر، مرز مشخصی بین وظایف حاکمیتی (از جنس سیاستگذاری) و تصدیگری در بخش آب در نظر گرفته نشده است و مغایر با نظام اداری صحیح موضوع بند «۱۰» اصل سوم قانون اساسی است.
ملاحظات درباره مواد (۳) و (۴): در طرح حاضر پیشنهاد ترکیب اعضا در دو سطح شورای‌عالی آب و حوضه آبریز باعث گستردگی بیش از حد و غیرضروری ساختار مذکور شده و همان‌طور که گفته شد با ذات هدف اصلی شورای‌عالی آب همخوانی ندارد. پیشنهاد می‌شود که تصریح وظایف و اختیارات به سطح حوضه‌های آبریز و کوچک‌تر از آن در طرح حذف شود. اگرچه تشکیل شورا با ترکیبی که در متن طرح اشاره شده است، جایگاه حقوقی آن را ارتقا بخشیده و به نوبه خود ظرفیت و ضمانتی جهت اجرای مصوبات آن به شمار می‌آید، اما چنین ترکیبی چالش‌هایی نیز به همراه دارد ازجمله اینکه تشکیل جلسات مستمر و پرتکرار با تمرکز کامل روی مساله آب چندان عملی نخواهد بود. ترکیب اعضای شورای‌عالی آب و ترکیب اعضای شورای آب حوضه آبریز کاملا از دستگاه‌های دولتی و رسمی کشور هستند. پیشنهاد می‌شود در شوراهای مذکور، نمایندگان تشکل‌های مردم‌نهاد و تشکل‌های آب‌بران نیز به‌عنوان اعضای رسمی و بدون حق رأی حضور داشته باشند. لزوم پیش‌بینی سازوکار مناسب ضمانت اجرایی: یکی از مهم‌ترین مسائلی که می‌تواند در موفقیت شورای‌عالی آب تعیین‌کننده باشد، تدوین سازوکار مناسب برای ضمانت اجرایی مصوبات است.
