وضعیت ترکیه در زمینه تنوع سبد انرژی مصرفی در مقایسه با ایران چگونه است؟
روند مصرف برق در ۱۰ سال آینده
به‌منظور هر‌گونه سیاست‌گذاری دقیق و کارآمد در بخش انرژی علاوه بر اطلاع دقیق از وضعیت منابع انرژی و روش‌های تامین انرژی، باید اشراف دقیق و کاملی نسبت به وضعیت مصرف انرژی و نرخ تغییرات آن داشت. اگر سیاست‌ها و برنامه‌های بخش انرژی تنها با نگاه به منابع انرژی و راهکارهای تامین انرژی و نیز سایر اهداف کلان تعیین‌شده و بدون نگاه به وضعیت کنونی مصرف انرژی و پیش‌بینی درخصوص آینده آن تدوین شوند، قطعا در عمل با شکست مواجه خواهند شد چرا‌که مجری سیاست‌ها خود را در یک زمین بازی متناقض مشاهده خواهد کرد؛ جایی‌که سیاست‌ها و برنامه‌های کلان او را به سمتی هدایت کرده در حالی‌که واقعیت‌ها و تقاضا او را مجبور به اقدامات دیگری می‌کنند.
حال چند سوال مطرح است؛ وضعیت مصرف حامل‌های انرژی مهم نظیر برق و گاز در ایران طی یک‌دهه گذشته چگونه بوده است؟ با فرض ثابت‌بودن نرخ تغییرات اثرگذار در مصرف (از جمله ثابت‌بودن رشد جمعیت، ثابت‌بودن رشد تولید ناخالص ملی، عدم‌تغییر سیاست‌های مدیریت مصرف) میزان و روند مصرف هر‌کدام از حامل‌های انرژی مذکور در ۱۰ سال آینده چه مقدار و چگونه خواهد بود؟ وضعیت کنونی مصرف انرژی در کشور متناسب با اقتضائات ایران در مقایسه با سایر کشورها چگونه است؟ اندیشکده اقتصاد مقاومتی در گزارشی به این سوالات پاسخ داده است.
مصرف انرژی طی یک دهه
رشد صنعتی و توسعه اقتصادی تا حد زیادی به مقدار و سطح استفاده کارآمد از حامل‌های انرژی ارتباط دارد. ارتباط میان رشد اقتصادی و مصرف انرژی متاثر از عوامل متعددی از جمله قیمت حامل‌های انرژی، وقایع اجتماعی مختلف نظیر انقلاب، جنگ، تحریم‌های اقتصادی، شوک‌های نفتی و... است.
مطابق با آخرین آمار از میزان عرضه و تقاضای انرژی در ایران، میزان مصرف انرژی در کشور بالاتر از استانداردهای جهانی است.
از طرفی طبق اعلام مسوولان کشور امکان صرفه‌جویی در مصرف سالانه انرژی با ظرفیتی معادل ۵۰۰ میلیون بشکه معادل نفت‌خام وجود دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۶ ترکیب سبد مصرف نهایی کشور شامل ۰۲/ ۵۶درصد گاز طبیعی، ۸۸/ ۳۱درصد فرآورده‌های نفتی، ۰۹/ ۱۱ درصد برق و حدود یک‌درصد نیز زغال‌سنگ و انرژی تجدیدپذیر بوده است.
مقدار اتلاف تبدیلات و اتلافات ناشی از انتقال و توزیع در زنجیره تامین انرژی در سال ۱۳۹۶، ۵/ ۴۸۸میلیون بشکه معادل نفت‌خام است که از این مقدار ۹/ ۳۳۵ میلیون بشکه معادل نفت‌خام مربوط به تلفات بخش نیروگاهی است. مقدار تلفات نیروگاهی در حقیقت معادل ۷۶/ ۶۸ درصد از کل بخش تبدیلات و تلفات است. اما به لحاظ سهم بخش‌های مختلف از مصرف انرژی و غیرانرژی در ایران، ارزیابی‌ها بیانگر این نکته است که بخش خانگی، صنعت و حمل‌و‌نقل در سال ۱۳۹۶ به ترتیب با ۲۸، ۲۵ و ۲۴ درصد بیشترین سهم را در بین بخش‌های مختلف از مصرف انرژی به خود اختصاص داده‌اند. در ضمن طی ۱۰ سال اخیر سهم بخش صنعت در سبد مصرف نهایی از ۲۳ به ۲۵ درصد افزایش پیدا کرده و نیز سهم بخش خانگی از ۳۰ به ۲۸ درصد کاهش یافته است.
روند مصرف برق
روند کل مصرف برق کشور در طول یک‌دهه گذشته نشان می‌دهد، مصرف نهایی سالانه برق در ایران از ۱۶۱۴۴۵ گیگاوات ساعت در سال ۱۳۸۷ به ۲۵۵۰۲۶ گیگاوات ساعت در سال ۱۳۹۶ رسیده که در واقع نشان‌دهنده نرخ رشد متوسط سالانه ۲۵/ ۵ درصدی و نیز رشد ۹۶/ ۵۷درصدی در طول این دوره است. بخش‌های خانگی و صنعت بیشترین سهم را از کل مصرف انرژی الکتریکی در کشور دارند و به‌عنوان مثال در سال ۱۳۹۶ بخش خانگی و صنعت به ترتیب ۷/ ۳۲ و ۳۳ درصد از کل مصرف انرژی الکتریکی را به‌خود اختصاص می‌دهند.اگر‌چه بزرگ‌ترین مصرف‌کننده‌های برق در دوره مورد بررسی بخش خانگی و صنعت هستند اما طی این دوره، رشد مصرف این حامل انرژی در بخش‌های حمل‌و‌نقل و کشاورزی بیشتر از سایر بخش‌ها بوده است. رشد ۹۲/ ۸۳ درصدی مصرف برق در بخش کشاورزی عمدتا به دلیل جایگزینی این حامل به‌جای نفت سفید (نصب پمپ‌های برقی) و رشد ۸۶/ ۹۳ درصدی مصرف برق در بخش حمل‌و‌نقل به دلیل راه‌اندازی خطوط مترو در کلان‌شهرها بوده است. در ارتباط با رشد بی‌رویه مصرف برق در بخش صنعت علل عمده عبارتند از: قدیمی‌بودن فناوری‌های مورد‌استفاده در واحدهای مصرف‌کنند، پایین بودن قیمت انرژی، عدم‌سرمایه‌گذاری در وسایل و تجهیزات به‌منظور افزایش بهره‌وری که در حقیقت این موضوع برای صاحبان صنایع دارای توجیه اقتصادی نیست، وجود انحصارهای دولتی و حمایت دولت از تولیدکننده دولتی و عدم بازار رقابتی و کندی واگذاری بخش دولتی به خصوصی.
سبد انرژی مصرفی ترکیه و سیاست‌ها
اهمیت ترکیه در بازار جهانی انرژی هم از بُعد ترانزیت منطقه‌ای و هم از بُعد مصرف در حال رشد و گسترش است. مصرف انرژی ترکیه طی دهه اخیر رشد سریعی داشته و به‌نظر می‌رسد با توجه به پیشرفت‌های قابل‌ملاحظه‌ای که در صنعت و اقتصاد ترکیه در سال‌های اخیر رخ داده، این روند همچنان ادامه خواهد یافت. چالش‌های انرژی ترکیه رابطه مستقیمی با پیشرفت اقتصاد، رشد جمعیت و افزایش استاندارد زندگی در ترکیه دارد.
ترکیه در‌صدد است تا اقتصاد خویش را در سال ۲۰۲۳ همزمان با یکصدمین سالگرد تاسیس جمهوری ترکیه در بین ۱۰ کشور برتر اقتصاد دنیا قرار دهد، بنابراین مساله تامین انرژی موردنیاز برای صنایع و مصرف خانگی از منابع قابل‌اعتماد و ارزان برای ترکیه از اهمیت خاصی برخوردار است. بررسی‌ها نشان می‌دهد ترکیه در سال ۲۰۱۹، در مجموع ۳۰۴۲۵۳ گیگاوات ساعت برق تولید کرده که از این میزان، مصرف برق در سال ۲۰۱۹ در ترکیه برابر با ۲۷۲ تراوات ساعت بوده که نسبت به سال گذشته تقریبا ثابت مانده است؛ با توجه به اینکه سهم صنعت، تجاری و عمومی، خانگی و کشاورزی به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان برق ترکیه به ترتیب ۸۸/ ۴۴، ۴۱/ ۲۱ و ۵۷/ ۳ درصد است.
از طرفی وزیر انرژی ترکیه در ۷ خردادماه سال‌جاری در یک توییت رسمی اعلام کرد که این کشور رکورد جدیدی را در زمینه تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر و منابع داخلی زغال‌سنگ به ثبت رسانده است. وی اظهار کرد با تولید حدود ۹۰ درصد از برق تولیدی از انرژی‌های تجدیدپذیر و زغال‌سنگ داخلی در روز ۲۴ مه، این کشور رکورد جدیدی را در تولید روزانه برق ثبت کرده است. ۴۴ درصد از تولید برق در این روز از منابع برق‌آبی تولید شده و پس از آن زغال‌سنگ داخلی با ۵/ ۱۶ درصد، انرژی بادی با ۵/ ۱۴ درصد، پانل‌های خورشیدی با ۲/ ۷درصد، انرژی زمین گرمایی با ۳/ ۵ درصد و زیست‌توده با ۶/ ۲درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
براساس داده‌های منتشر شده از وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه در تاریخ دوم ماه مه (۱۳ اردیبهشت) تقریبا نیمی از تولید برق ترکیه در ماه آوریل توسط نیروگاه‌های برق‌آبی تولید شده است و سهم مزارع بادی از سهم نیروگاه‌های گاز طبیعی پیشی گرفته است.
راهبردهای کلان برای آینده برق
با توجه به بخشی از چشم‌انداز ترکیه، تا سال ۲۰۲۳ این کشور قصد دارد ۳۰ درصد از تقاضای برق خود را از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تامین کند. در چارچوب این هدف، برنامه‌ریزی برای دستیابی به ظرفیت ۳۴ هزار مگاوات انرژی آبی، ۲۰ هزار مگاوات انرژی بادی، ۵ هزار مگاوات انرژی خورشیدی و هزار مگاوات انرژی زمین‌گرمایی و هزار مگاوات انرژی زیست‌توده انجام شده است. از طرفی ترکیه تایید کرده که گام‌های بیشتری را به‌منظور افزایش سهم انرژی تجدیدپذیر در ترکیب سبد انرژی این کشور تا سال ۲۰۲۳ برداشته است.
در واقع پس از انجام بررسی‌های لازم، ترکیه تصمیم گرفت که با توجه به شرایط و امکانات موجود، هدف این کشور در تولید انرژی‌های تجدیدپذیر تا سال ۲۰۲۳ را از ۳۱ درصد به ۵۰ درصد ترکیب سبد انرژی ارتقا دهد. این اقدام با اجرای چندین مناقصه پروژه خورشیدی با ظرفیت کلی ۳۰۰۰ مگاوات و سرمایه‌گذاری ۸/ ۴میلیارد دلار انجام پذیرفته است.
در گام بعدی نیز توسعه ظرفیت ۱۰ هزار مگاواتی برای انرژی خورشیدی و به‌همین میزان نیز برای انرژی بادی در مناطق دارای پتانسیل انرژی‌های تجدیدپذیر در نظر گرفته شده است. اخیرا وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه اعلام کرده که دولت قصد دارد سالانه ۱۰۰۰ مگاوات ظرفیت انرژی تجدیدپذیر شامل بادی و خورشیدی را در این کشور راه‌اندازی کند.
