چالش‌های صادرات خدمات فنی و مهندسی
ارزیابی‌ها نشان می‌دهد در صنعت برق سه مزیت نسبی بسیار جدی در مقایسه با سایر صنایع کشور وجود دارد. مواد اولیه و اصلی صنعت برق را فلزات پایه‌ای همچون فولاد، آلومینیوم، مس، سرب و مصنوعات پتروشیمی تشکیل می‌دهد که این فلزات در کشور به وفور یافت می‌شوند. ایران رتبه اول تولید فولاد خاورمیانه را داراست و ۶ درصد از ذخایر غنی مس دنیا را نیز در خود جای داده است. همچنین ایران در زمینه تولید سرب و مصنوعات پتروشیمی در لیست تولیدکنندگان بزرگ دنیا قرار دارد. اما مزیت دوم صنعت برق به وجود بازارهای بزرگ صادراتی آن بازمی‌گردد. ایران با حدود ۸۰ هزار مگاوات ظرفیت نصب شده نیروگاهی که عمده آن را هم شرکت‌های ایرانی انجام داده‌اند، در زمینه تولید، انتقال و توزیع پتانسیلهای بی‌نظیری در خدمات‌رسانی به کشورهای هدف دارد.
در اقتصاد مصطلح است که تا یک بازار بزرگ فراهم نباشد به مقیاس اقتصادی نخواهید رسید و در نتیجه نمی‌توان رقابت‌پذیر بود. مزیت سوم و کلیدی دیگر صنعت برق، بالغ بودن این صنعت است و اینکه این صنایع دستخوش تغییرات مداوم تکنولوژیک نخواهند شد. در صنایعی مانند الکترونیک و خودرو که تغییرات تکنولوژیک بسیار سریع رخ می‌دهند، به‌دلیل ضعف در جذب سرمایه، ایران معمولا از رقبای جهانی خود عقب می‌ماند. اما بلوغ صنعت برق باعث شده که سیکل تغییرات فناوری بلندمدت‌تر و این فرصت به شرکت‌های ایرانی داده شود تا با گرفتن لایسنس یا مهندسی معکوس خود را به علم روز دنیا نزدیک کنند. در حال حاضر در ایران توربین‌های گازی، کابل‌های فشار قوی، سیم، دکل و... تولید می‌شود و می‌توان گفت ۹۵ درصد ارزش کالای مورد نیاز صنعت برق را خود شرکت‌های داخلی تولید می‌کنند. مصداق این ادعا هم متوسط وزنی ۱۵ درصدی تعرفه گمرکی صنعت برق در ایران است. به‌طور کلی این ویژگی‌ها نشان می‌دهد ایران در صنعت برق دارای توانمندی‌های بسیار بالایی است. اما خروجی این توانمندی‌ها تاکنون چه بوده است؟
آمارها حاکی از آن است که در سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۵/ ۲ میلیارد دلار صادرات خدمات فنی و مهندسی و مصنوعات انجام شده که ۹۵ درصد از این میزان در حوزه صنعت برق رخ داده است. این صادرات، از آن جنس صادرات خدمات فنی و مهندسی هستند که اشتغال‌زایی و ارزش افزوده بالایی به همراه داشته است. بنابراین این نوع صادرات را می‌توان در زمره صادرات ارزشمند جای داد. در بخش صادرات کالا هم عملکرد ثبت شده نشان می‌دهد که حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار صادرات انجام شده که در مقایسه با صادرات سایر کالاهای صنعتی آمار قابل دفاعی است. فعالان اقتصادی معتقدند با حمایت منطقی و آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم برای تولید کالاهای صنعتی در کشور، می‌توان صادرات ۴ میلیارد دلاری در مصنوعات و صادرات ۱۰ میلیارد دلاری در خدمات فنی و مهندسی را محقق کرد.باید این موضوع را در نظر داشت که بازارهای هدف صادراتی ارزشمندی در اطراف ایران وجود دارد. ایران در قلب خاورمیانه قرار دارد؛ منطقه‌ای که رشد جمعیت بالایی نسبت به سایر مناطق دنیا دارد. در این میان کشورهایی مانند عراق که به دلیل جنگ و تحریم در سال‌های گذشته با زیرساخت‌های ضعیفی مواجه شده‌اند نیاز به سرمایه‌گذاری دارند و در نتیجه عراق می‌تواند به‌عنوان یکی از کشورهای هدف صادراتی مورد توجه قرار گیرد.
پیش‌بینی می‌شود عراق در ۱۵ سال آینده به ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیارد دلار کالا و خدمات نیاز داشته باشد. اگر ایران به‌عنوان همسایه این کشور، بتواند سهم ۳۰ تا ۵۰ درصدی این رقم را از آن خود کند، در ۱۵ سال آینده تنها از صادرات به عراق ۱۵۰ میلیارد دلار ارزآوری خواهد داشت. پاکستان و افغانستان کشورهای همسایه دیگری هستند که نیاز مبرمی به صادرات کالاهای ایرانی دارند.اما در این بین مشکلاتی که بر سر راه دستیابی به اهداف صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور قرار گرفته است چه ابعادی دارند؟ بیشتر مشکلات همان‌ها هستند که گریبان سایر صنایع کشور را نیز گرفته‌اند.
هزینه‌های بالای تامین مالی توان رقابت‌پذیری شرکت‌های ایرانی را کاهش داده است. ماهیت فعالیت صادراتی در صنعت برق به این صورت است که چرخه عملیاتی بسیار بلندمدت است. متوسط سیکل دریافت پول نقد در این پروژه‌ها تقریبا ۸ تا ۱۰ ماه است و اگر هزینه تامین مالی ایران را با رقبای اصلی مقایسه کنیم، شرکت‌های ایرانی بلافاصله بعد از پرداخت هزینه بالای تامین مالی، نزدیک به ۲۰ درصد از نظر قیمتی عقب خواهد ماند. مشکل دیگر صنعت برق، بالا بودن قیمت مواد اولیه در کشور است.
به‌رغم اینکه مواد اولیه اصلی صنعت برق در کشور تولید می‌شود اما بهای اکثر مواد اولیه موردنیاز در ایران از سایر کشورهای اطراف گران‌تر است. چالش دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد، بحث دیپلماسی اقتصادی است.در صنعت برق پشتیبانی سیاسی و دیپلماسی در پروژه‌ها بسیار حائز اهمیت است و رقبا به شدت از این حلقه استفاده می‌کنند. اگر تمهیداتی مانند تامین خطوط اعتباری صادراتی با قیمت مناسب صورت گیرد، بدون شک دست یافتن به آمار ۱۰ میلیارد دلاری صادرات در کوتاه مدت و صادرات ۳۰ میلیارد دلاری در اهداف بلندمدت ممکن خواهد شد.
ارسال نظر