بازارنفت به کدام سو می‌رود؟

سید غلامحسین حسن‌تاش کارشناس حوزه انرژی بسیاری از شواهد، بازتاب‌دهنده وضعیت سبقت‌گیری عرضه از تقاضا در بازار جهانی نفت است که در صورت تداوم می‌تواند منجر به کاهش قیمت جهانی نفت شود که البته در دوماه گذشته هم این اتفاق افتاده است. عمدتا سه دسته عوامل‌ اساسی (شامل عرضه و تقاضا) عوامل ژئوپلیتیک (شامل بحران‌های سیاسی) و عوامل فنی(شامل سوانح و توفان‌ها) بازار جهانی نفت را تحت تاثیر قرار می‌دهند که اثرات بلندمدت و عمده مربوط به عوامل اساسی است. عوامل ژئوپلیتیک تا حضور پدیده سیاسی اثر دارند و عوامل فنی اثرات کوتاه‌مدت‌تر و محدودتری دارند. البته بازارهای بورس و معاملات کاغذی و آتی نفت و سوداگری‌های موجود در آن بازارها نیز گاهی قیمت‌های جهانی در معاملات فیزیکی یا جاری را تحت تاثیر قرار می‌دهند.طی دو، سه سال اخیر عوامل اساسی بازار نفت در مسیر فزونی عرضه بر تقاضا بوده است. عرضه نفت‌خام و همچنین عرضه گازطبیعی و به تبع آن میعانات‌گازی (که می‌تواند جایگزین نفت‌خام باشد) خصوصا در کشورهای غیراوپک در حال افزایش بوده و رشد تقاضای نفت، به‌دلیل بحران اقتصادی در کشورهای صنعتی متوقف و حتی گاهی منفی بوده است. در این میان عمدتا تحولات ژئوپلیتیک خصوصا در کشورهای عضو اوپک، موجب بالانس عرضه و تقاضا شده است. یک روز تحولات موسوم به بهارعربی و خصوصا بحران لیبی، روز دیگر درگیری‌های نیجریه و آثار آن بر کاهش تولید نفت این کشورها، زمانی دیگر تحریم‌های نفتی ایران، در جایی دیگر بحران اوکراین و آثار انتظاری و روانی آن بر احتمال قطع گاز روسیه به اروپا و اخیرا کاهش تولید نفت عراق به خاطر تحرکات گروه موسوم به داعش، بازار نفت را تحت تاثیر قرار داده و در غیر این صورت همواره پتانسیل کاهش قیمت جهانی نفت وجود داشته است.از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد که طی این سال‌ها آمریکایی‌ها خواهان کاهش قیمت جهانی نفت نبوده‌اند. توسعه تولید نفت و گاز از منابع شیلی و سایر منابع غیرمرسوم که ده‌ها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری و میلیون‌ها فرصت شغلی را در ایالات‌متحده به‌وجود آورده و موجب تفوق اقتصادی آمریکا نسبت به رقبایش در خروج از رکود اقتصادی شده است، مرهون این سطح از قیمت‌های جهانی نفت بوده است.اینک بعضی از بحران‌های مذکور در حال فروکش کردن است. با تغییر دولت نوری‌المالکی در عراق تهدید داعش بر مناطق و تاسیسات نفتی عراق قدری کاهش یافته است. با آتش‌بس میان دولت اوکراین و جدایی‌طلبان شرق این کشور، آرامش روانی بیشتری در اروپا حاصل شده است و با توافقات طرفین درگیر در لیبی و کاهش آشوب‌ها در نیجریه تولید نفت این دو کشور در مسیر افزایش قرار گرفته است و حاصل همه اینها کاهش نسبی قیمت‌ جهانی نفت در چندماه اخیر بوده است. با تداوم این روندها و به بازار برگشتن نفت‌هایی که درگیر بحران‌های ژئوپلیتیک بوده‌اند، احتمال کاهش بیشتر قیمت‌های جهانی نفت وجود دارد که مطلوب آمریکایی‌ها به‌نظر نمی‌رسد و می‌تواند طرح‌ها و برنامه‌های انرژی آنها را بر هم زند. بنابراین در صورت صحیح بودن این فرض، باید دید که چه راهکارهایی برای ایالات‌متحده برای حفظ قیمت‌های جهانی نفت و جلوگیری از کاهش بیشتر آن وجود دارد. بعضی از احتمالات به شرح زیر است:

۱- شاید بتوان انتظار بحران‌های جدید ژئوپلیتیک را در نقاط دیگری داشت که باید کنجکاو بود که کجا پتانسیل بیشتری برای این مساله دارد. یمن وارد دور جدیدی از بحران سیاسی می‌شود که ممکن است به مناطق دیگری نیز سرایت کند، در ونزوئلا پاره‌ای نارضایتی‌های اجتماعی وجود دارد و مسائل لیبی، نیجریه و عراق هم هنوز کاملا برطرف نشده است.

۲- تشدید فشارهای تحریمی غرب و خصوصا ایالات‌متحده علیه روسیه ممکن است موجب کاهش تولید و صادرات نفت این کشور شود و به‌نظر می‌رسد این مساله در جهت‌گیری تحریم‌ها نیز اثر داشته است. شرکت‌های نفتی روسی زودتر در معرض تحریم قرار گرفته‌اند. به‌دلیل وابستگی اروپا به گاز روسیه ممکن است فشار بر شرکت گازپروم و طرح‌های گازی روسیه کمتر از شرکت‌ها و طرح‌های نفتی باشد.

۳- ممکن است عربستان‌سعودی مجبور شود برای حفظ قیمت‌ها، میزان تولید نفت خود را کاهش دهد و به جایگاه تولیدکننده شناور برگردد، کما اینکه در ماه جولای نیز تولید نفت این کشور نسبت به ماه قبل از آن قدری کاهش داشته است. همچنین ممکن است عربستان‌ تلاش کند برنامه کاهش تولید را به اوپک بیاورد و سعی کند بار را بین همه اعضای تقسیم‌ کند که البته با توجه به وضعیت و مشکلات فعلی اغلب اعضای اوپک، توفیق آن دور از ذهن به‌نظر می‌رسد.

۴- ممکن است فشارهای تحریم نفتی بر علیه ایران تشدید شود و اگر طی چندماه گذشته تحریم‌کنندگان با توجه به محدودیت‌های تولید عراق و لیبی و دیگران، نسبت به افزایش نسبی صادرات نفت‌خام و میعانات‌نفتی ایران قدری با مسامحه برخورد کرده بودند، سختگیری را بیشتر کنند. در هرحال باید هوشیارانه تحولات آتی را رصد کرد تا از غافلگیری اجتناب شود.