صادرات طلای سیاه ایران به چین در فصل اول ۲۰۲۲، سی درصد افزایش یافت
شیفت چین از نفت روسیه؟
انزوای نفتی روسیه با چند سیگنال
شرکت داده‌‌‌های کالایی کپلر گفته واردات نفت چین از ایران در ۳ ماه اول سال ۲۰۲۲، با ۳۰درصد افزایش نسبت به متوسط سال گذشته به ۸۷۰هزار بشکه در روز رسیده است. این خبر در کنار کاهش ۱۴درصدی خرید نفت چین از روسیه طبق اعلام اداره گمرک چین در ماه مارس، سیگنال جایگزین شدن بخشی از نفت روسیه با نفت ایران می‌دهد. چنین رویه‌‌‌ای البته چندان قابل انتظار نبود و به‌‌‌نظر می‌‌‌رسید چین از فرصت نفت ارزان روسی نهایت استفاده را ببرد. با این حال، نزدیک شدن اروپا به تحریم نفتی روسیه در کنار تجارت بسیار بالاتر چین با قاره سبز و آمریکا در برابر سهم فقط ۲درصدی روسیه در کل حجم تجاری پکن، سیگنال دیگر تعلل اژدهای زرد برای نجات صادرات نفت روسیه است. علاوه بر این، گفته می‌شود اروپا در حال بازنگری روابط اقتصادی و سیاسی خود با چین است چراکه از این هراس دارد وابستگی دیگری مانند اتکا به انرژی روسیه به پاشنه آشیل بعدی کشورهای اروپایی منجر شود. در این میان، آلمان اعلام کرده در صورت تدریجی بودن تحریم نفت روسیه، در برابر آن قرار نخواهد گرفت که برخلاف موضع قبلی این کشور است. هرچند خبرهایی متناقض از افزایش ۲۵درصدی صادرات نفت دریایی روسیه در هفته منتهی به ۲۲ آوریل نیز وجود دارد که ممکن است موقتی باشد. در غیر‌این صورت، باید شاهد تغییر روند صادرات روسیه به چین در فصل دوم سال بود.
رشد ۳۰درصدی صادرات نفت ایران به چین
وال‌استریت ژورنال در گزارش تازه خود به نقل از شرکت کپلر گفته افزایش صادرات نفت ایران به چین به دلیل کاهش واردات این کشور از روسیه رخ داده است. بر این اساس، فروش نفت ایران در ۳ماه نخست سال ۲۰۲۲ به ۸۷۰هزار بشکه در روز افزایش یافته است که ۳۰درصد رشد نسبت به متوسط ۶۶۸هزار بشکه‌‌‌ای در سال گذشته میلادی نشان می‌دهد. در این میان، اداره گمرک چین اعلام کرده این کشور خرید نفت از روسیه را در ماه سوم امسال (مارس) ۱۴درصد پایین آورده است. نشریه وال‌استریت ژورنال معتقد است رشد صادرات ایران نشان می‌دهد تهاجم روسیه به اوکراین در حال ترسیم دوباره مسیرهای جهانی تجارت انرژی است چراکه مصرف‌کنندگان انرژی به‌‌‌دنبال جایگزین‌‌‌هایی برای نفت و گاز روسیه جهت اجتناب از تحریم‌های غربی هستند. این در حالی است که به غیر از آمریکا و ۳ کشور حوزه بالکان، دیگر کشورها هنوز اقدام به تحریم نفت کرملین نکرده‌‌‌اند و حتی در صورت چنین اقدامی، به‌‌‌نظر نمی‌رسد تحریم‌های ثانویه مانند آنچه علیه ایران اعمال شد برای نفت روسیه اجرا شود.
طبق داده‌‌‌های کپلر، صادرات نفت ایران سریع‌‌‌تر از هر کشور خاورمیانه‌‌‌ای دیگری در این فصل رشد کرده است و در بالاترین سطح از زمان بازگشت تحریم‌ها توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده قرار دارد. با این وجود، پیش از این گزارش‌هایی از صادرات بیش از یک‌میلیون بشکه نفت ایران در روز منتشر شده بود. در همین گزارش نیز، منبع ایرانی ناشناسی گفته محموله‌‌‌های نفتی ایران بالاتر از ارقام کپلر بوده و به ۲/ ۱میلیون بشکه در روز رسیده است و ۳۰۰هزار بشکه روزانه نیز از طریق اشخاص ثالث به چین تحویل داده شده است. این فرد همچنین به وال‌استریت ژورنال گفت: «اوکراین همه چیز را (در مورد فروش نفت ایران) تغییر داده است.» این گزارش با بیان اینکه ایران در ماه‌‌‌های اخیر خود را برای افزایش تولید نفت و فروش خارجی بلافاصله پس از برداشته شدن احتمالی تحریم‌ها در صورت رسیدن به یک توافق هسته‌‌‌ای آماده کرده است، می‌‌‌گوید که شرکت ملی نفت فراساحلی چین واردات نفت خود از روسیه را در ماه مارس به نصف یعنی ۶۰هزار بشکه در روز کاهش داده و همزمان، واردات نفت از ایران را ۳۰هزار بشکه بالا برده است.
کپلر در این باره اظهار می‌کند: «چین همچنان نسبت به چگونگی مدیریت بحران اوکراین محتاط است» و همزمان «چین انتظار برخورد آمریکا (به دلیل روابط با ایران) را ندارد چراکه واشنگتن به اندازه کافی درگیر روسیه است.» در حالی که اکثر کشورها اقدامات روسیه در اوکراین را محکوم کرده‌‌‌اند، چین از چنین کاری امتناع کرده و همزمان خود را در موضع خنثی نشان داده است. اگرچه ایران و روسیه منافع مشترک زیادی دارند، اما گریدهای نفتی دو کشور به دلیل شباهت، رقیب هم محسوب می‌‌‌شوند. در واقع جایگزین کردن گریدهای نفتی دو کشور برای پالایشگاه‌‌‌ها ساده‌‌‌تر است. با وجود اینکه نفت ایران در حال حاضر گران‌‌‌تر از نفت روسیه است، اما صادرات ایران به چین افزایش یافته است. نشریه وال‌استریت ژورنال به نقل از یک مسوول ایرانی ادعا می‌کند هر چند نفت ایران با تخفیف به فروش می‌‌‌رسد، اما نفت روسیه تخفیف بسیار بیشتری دارد.
اما و اگرهای انزوای نفتی روسیه
علاوه بر گزارش کپلر، سیگنال‌‌‌هایی مبنی بر احتمال دور شدن چین از روسیه و نفت این کشور وجود دارد که البته با برخی داده‌‌‌ها تناقض دارد. به گزارش بلومبرگ، تهاجم روسیه به اوکراین موجب ارزیابی‌‌‌های مجدد عمیق پایتخت‌‌‌های اروپایی درباره روابط جداگانه و جمعی آنها در حوزه اقتصاد و سیاست با چین شده است. در واقع این کشورها از ایتالیا گرفته تا جمهوری چک نسبت به وابستگی شدید تجاری به چین نگرانند چراکه می‌‌‌بینند در بحران اوکراین چگونه نیازمند رهایی سریع از وابستگی به انرژی روسیه شده‌‌‌اند. گفته می‌شود برخی شرکت‌های آلمانی نیز در حال تنظیم مجدد استراتژی‌‌‌های خود در مورد چین هستند. در حالی که روسیه سهمی فقط ۲درصدی از کل حجم تجارت چین دارد، اتحادیه اروپا و ایالات متحده به‌‌‌مراتب سهم بزرگ‌تری دارند.
از سوی دیگر، رابرت هابک معاون صدر اعظم آلمان نیز گفته این کشور جلوی طرح احتمالی ممنوعیت خرید نفت روسیه توسط اتحادیه اروپا نخواهد ایستاد و می‌تواند کاملا واردات نفت خود از روسیه را قطع کند. در این صورت، اروپا گامی دیگر به تحریم نفتی مسکو البته به‌‌‌صورت تدریجی نزدیک‌‌‌تر شده است. علاوه بر این، آنتون سیلوانوف وزیر دارایی روسیه نیز ضمن اشاره به تحریم‌ها علیه نفت این کشور، گفته تولید نفت روسیه ممکن است در سال ۲۰۲۲، ۱۷درصد پایین بیاید. این حجم از کاهش در صورت مقایسه با سال گذشته به معنای رسیدن آن به ۷۴/ ۸ میلیون بشکه در روز است که پایین‌‌‌ترین سطح در ۲۰ سال گذشته به‌‌‌شمار می‌رود. وزارت انرژی روسیه اعلام کرده در ۱۹ روز نخست آوریل، تولید روسیه با ۲/ ۸ درصد کاهش نسبت به میانگین ماه مارس به حدود ۱۱/ ۱۰ میلیون بشکه در روز رسید.
این چند موضوع را می‌توان به‌‌‌عنوان سیگنال‌‌‌های دیگر کاهش خرید احتمالی نفت چین از روسیه در دوره جنگ قلمداد کرد. با این حال، از یک سو روسیه و چین قبل از آغاز جنگ اوکراین به توافقات تجاری همه‌جانبه‌‌‌ای به‌‌‌خصوص در مورد تامین انرژی چین در برابر سرمایه‌گذاری این کشور در روسیه رسیده بودند و پشت کردن به همه توافقات دشوار به‌‌‌نظر می‌‌‌رسد. از طرف دیگر، جولین لی تحلیلگر بلومبرگ در گزارشی محاسبه کرده که صادرات دریایی نفت روسیه در هفته منتهی به ۲۲ آوریل، ۲۵درصد افزایش یافته و به ۴میلیون بشکه در روز رسیده است. بنابراین، می‌توان گفت چین با وجود بروز احتیاط در مورد تجارت با روسیه، هنوز موضع نهایی خود را مشخص نکرده است چراکه مشخص نیست وضعیت تحریم انرژی روسیه به چه سمتی خواهد رفت و در صورت محقق شدن ممنوعیت نفت این کشور، بعید است تحریم ثانویه‌‌‌ای اعمال شود که تجارت با مسکو را منع کند. اما اگر افزایش خرید نفت از روسیه موجب آسیب به تجارت چین با غرب شود، ممکن است استراتژی پکن نیز تحت‌تاثیر قرار گیرد. چین در سال میلادی گذشته ۵/ ۱۵ درصد از کل واردات نفت خود را از روسیه تامین می‌کرد که به‌‌‌طور متوسط ۵۹/ ۱ میلیون بشکه در روز بود. این در حالی است که سومین مصرف‌کننده بزرگ دنیا هند در این سال روزانه فقط ۴۳هزار بشکه نفت معادل حدود یک‌درصد از وارداتش را از روسیه دریافت می‌کرد. هند از زمان آغاز جنگ اوکراین، دست‌‌‌کم ۴۰میلیون بشکه نفت به این کشور سفارش داده که تا ماه ژوئن آماده تحویل می‌‌‌شوند. هند در کل سال گذشته ۱۶میلیون بشکه نفت از روسیه وارد کرد.
