رویارویی نفتی ایران و امارات در تنگه هرمز

 استراتژی مشترک آمریکا و امارات

امارات‌متحده‌عربی که نقشی کلیدی در استراتژی جدید ایالات‌متحده آمریکا برای جلوگیری از گسترش نفوذ چین در خاورمیانه دارد، به‌دنبال قطع وابستگی تجارت نفتی خود به‌تنگه هرمز است. در همین راستا، شرکت سرمایه‌‌گذاری نفت و گاز بروج (Brooge Petroleum and Gas Investment) در روزهای گذشته اعلام کرد که عملیات خود برای توسعه فاز دوم ذخایر نفتی ۶۰۰ هزار متر‌مکعبی خود در بندر فجیره را آغاز کرده است. با اجرای این طرح ظرفیت کل ذخیره‌سازی استراتژیک امارات در فجیره به‌ یک‌میلیون مترمکعب، معادل ۳/ ۶ میلیون بشکه نفت‌خام می‌رسد. ایجاد ظرفیت اضافه در تاسیسات فجیره، بخشی از برنامه امارات و آمریکا برای رساندن ظرفیت ذخیره‌سازی نفت‌خام این بندر به‌حداقل ۱۲میلیون متر‌مکعب تا سال ۲۰۲۴ است و بر اساس اظهارات مقامات این بندر قرار است ظرفیت آن در سال‌های بعد به‌دست‌کم ۱۷‌میلیون متر‌مکعب برسد. سایمون واتکینز در اویل‌پرایس نوشته است که آمریکا و امارات امیدوارند تا با این کار با تهدیدها درباره بستن تنگه هرمز که ۳۰‌درصد از عرضه نفت جهان از آن عبور می‌کند و مختل‌شدن جریان عرضه این کالای استراتژیک مقابله کنند. این در حالی است که ایران با تکمیل پایانه نفتی جاسک، در حال قطع وابستگی خود به‌تنگه هرمز است. این تحلیلگر می‌گوید که در صورت بسته شدن تنگه هرمز، بهای نفت‌خام در سراسر جهان افزایش می‌یابد و ایران با دسترسی به‌جاسک در چنین شرایطی می‌تواند نفت خود را با قیمت بالاتر به‌فروش برساند.

   اهمیت دور زدن تنگه هرمز

فجیره یکی از کوچک‌ترین و کمتر شناخته‌شده‌ترین امارت‌های کشور امارات‌متحده عربی است که با اجرای فازهای جدید طرح ذخیره‌سازی نفت، به‌یکی از مهم‌ترین هاب‌های تجارت نفت جهان بدل خواهد شد. اویل‌پرایس می‌گوید هاب ذخیره‌سازی نفت فجیره در کنار هاب نفتی شرق دور در سنگاپور، هاب آمستردام - روتردام - آنتورپ در اروپا و هاب ذخیره‌سازی کوشینگ در ایالت اوکلاهامای آمریکا به‌یکی از بزرگ‌ترین مراکز ذخیره‌سازی طلای‌سیاه جهان بدل خواهد شد.

در دسامبر سال ۲۰۱۱ ایران اعلام کرد که در صورت اعمال محدودیت‌های تحریمی یا قطع صادرات نفت کشور بر اثر تحریم‌ها، می‌تواند با بستن تنگه هرمز مانع از جریان عرضه طلای‌سیاه از این تنگه استراتژیک شود و با بر‌گزاری یک رزمایش نظامی ۱۰ روزه در آب‌های بین‌المللی توان خود را در خلیج‌فارس به‌نمایش گذاشت. در همین زمان بود که اماراتی‌ها به‌سرعت دست به‌کار شدند تا به‌راهی برای دورزدن تنگه هرمز دست پیدا کنند و از همین‌رو فجیره را به‌عنوان مناسب‌ترین گزینه برای این هدف خود یافتند.

موقعیت استراتژیک بندر فجیره برای مقابله با بسته شدن تنگه هرمز بسیار مناسب است، چرا‌که از یک‌سو در خارج از خلیج‌فارس قرار دارد و از سوی دیگر نیز ۱۶۰ کیلومتر با تنگه هرمز فاصله دارد. اماراتی‌ها البته نگرانی‌های دیگری نیز در همان زمان داشتند که بخشی از آن به‌عمان اشاره داشت. عمان در آن زمان و تاکنون یکی از متحدان منطقه‌ای تهران به‌حساب می‌آید که برنامه‌هایی برای توسعه بخش گاز طبیعی مایع با همکاری ایران دارد، از همین‌رو دولت امارات تصمیم گرفت که برای دور زدن تنگه هرمز صرفا به‌منابع خود تکیه کند. در چنین شرایطی، بندر فجیره با ارائه یک چارچوب قانونی شفاف و مساعد، به‌گزینه‌ای جذاب برای تجارت بسیاری از شرکت‌های نفتی بین‌المللی تبدیل شد.

توسعه مرکز ذخیره‌سازی فجیره که «مروارید سیاه» نامیده می‌شود از همان سال‌های ۲۰۱۲-۲۰۱۱ و همزمان با بالا گرفتن تنش‌ها در خلیج‌فارس و تنگه‌هرمز آغاز شد و حالا به‌تدریج اماراتی‌ها اتکای بیشتری به‌آن پیدا کرده‌اند.

اتکای امارات به‌این بندر پس از تکمیل خط لوله انتقال نفت ۳۸۰ کیلومتری ابوظبی که در ژوئن ۲۰۱۲ به‌بهره‌برداری رسید، بیشتر از هر زمانی شد؛ زیرا این خط لوله به‌اماراتی‌ها اجازه می‌دهد که روزانه ۸/ ۱ میلیون بشکه نفت‌خام خود را مستقیما از آن‌سوی تنگه هرمز راهی بازارهای جهانی کنند.

   توسعه تجاری بندر فجیره

تاسیسات فجیره همچنین طیف گسترده‌ای از خدمات مورد نیاز یک مرکز ذخیره‌سازی جهانی را ارائه می‌کند که از جمله آنها می‌توان به‌امکانات بارگیری و تخلیه نفتکش‌های غول پیکر اشاره کرد. از سوی دیگر مقامات اماراتی زمینه بسیار مساعدی را هم برای تجارت نفت در فجیره فراهم کرده‌اند و با راه‌اندازی بازار معاملات آتی که متکی بر شاخص نفتی موربان است، رویاهای بزرگی برای بازار طلای سیاه در سر دارند. با اجرای طرح توسعه کنونی، ظرفیت ذخیره‌سازی نفت افزایش می‌یابد و این امر در کنار زیرساخت‌های مالی حمایتی که مقامات فجیره ترتیب داده‌اند، بازار معاملات آتی نفت امارات را برای سرمایه‌گذاران جذاب‌تر می‌کند، چرا‌که با امکانات زیرساختی جدید انعطاف‌پذیری بیشتری در بازار ایجاد می‌شود.  گفتنی است که در‌ماه مارس بازار آتی معاملات نفتی ابوظبی ۶۳۳۴ قرارداد معامله‌شده داشت که معادل ۶ میلیون و ۳۳۴ هزار بشکه نفت‌خام است و این رقم در روز ۶ جولای به‌۲۰۱۲۴ قرارداد رسید که معادل ۲۰ میلیون و ۱۲۴ هزار بشکه نفت‌خام است. شرکت ادنوک همچنین برای توسعه تجارت نفت جهانی به‌کمک فجیره، توافقاتی با شرکت‌هایی از قبیل بی‌پی، رویال داچ‌شل، توتال، پتروچاینا، ویتول، اوکسیدنتال پترولیوم، ترافیگورا، شورون و... برای استفاده از قراردادهای قیمت‌‌گذاری نفت‌خام ابوظبی برای صادرات نفت‌خام خود و دیگر نقاط جهان به‌آسیا داشته است.

با توجه به‌موقعیت جغرافیایی و تجاری بسیار مطلوب فجیره برای اماراتی‌ها، به‌نظر می‌رسد این بندر استراتژیک ابزار اصلی شیخ‌نشین جنوب خلیج‌فارس برای مقابله با بسته‌شدن احتمالی تنگه هرمز باقی خواهد ماند. نویسنده اویل‌پرایس بر این باور است که با توجه به‌نگرانی‌های واشنگتن درباره احتمال عدم‌دستیابی به‌توافق هسته‌ای با تهران که ممکن است در سناریوهایی به‌ بسته‌شدن این تنگه از سوی ایران بینجامد، توسعه بندر فجیره برای آمریکایی‌ها نیز اهمیت زیادی دارد. امارات و ایالات‌متحده برای دور زدن تنگه هرمز نمی‌توانند به‌عمانی‌ها اعتماد زیادی داشته باشند و به‌همین دلیل ترجیح می‌دهند تا بر روی طرح فجیره تمرکز کنند، چرا‌که واشنگتن معتقد است احتمالا عمان هم به‌طرح یک کمربند یک جاده چین می‌پیوندد و با تعمیق روابطش با ایران ممکن است در یاری رساندن به‌امارات کارشکنی کند. در نتیجه‌ امارات‌متحده عربی ترجیح می‌دهد که برای دستیابی به‌اهداف تجاری، سیاسی و ژئوپلیتیک خود، بندر فجیره را به‌عنوان نقطه‌ای در برابر پایانه نفتی جاسک توسعه دهد و در صورت امکان طی سال‌های آتی وابستگی صادرات نفت خود به‌تنگه هرمز را به‌صفر برساند.