تابستانی داغ در انتظار طلای سیاه است؟
ارمغان نفت ۴۰ دلاری برای ایران
بهای نفت در حال رقم زدن ششمین هفته متوالی با بازدهی مثبت است. نفت از سطوح قیمتی اواسط آوریل فاصله زیادی گرفته است اما سرعت رشد این کامودیتی به تدریج پایین آمده چراکه نگرانی‌هایی در مورد ادامه روند صعودی تقاضا برای نفت و همچنین سمت عرضه بازار وجود دارد. با توجه به این موضوع که تحولات قیمت نفت به یک اندازه تولیدکننده‌ها را تحت‌تاثیر قرار نمی‌دهد، سوالی که بسیاری مطرح می‌کنند این است که نفت ایران کجای این تحولات قرار دارد؟ درخصوص بازدهی مهم‌ترین صنعت ایران که سال‌ها اقتصاد کشور را از طرفی با دلارهای نفتی تغذیه کرده و از سوی دیگر موجب وابستگی بیش از حد کشور به این بخش از اقتصاد شده، محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور هفته گذشته گفت درآمد سالانه صادرات نفت ایران از ۱۱۹ میلیارد دلار در سال ۹۰، به ۹/ ۸ میلیارد دلار در سال ۹۸ رسیده است که خود گویای کاهش شدید درآمد ایران از این بخش است. قسمتی از این کاهش به دلیل افت قیمت نفت از حدود ۱۲۰ دلار در گذشته به سطوح بسیار پایین‌تر در چند سال اخیر بوده و بخش دیگر متاثر از تحریم‌های آمریکا شکل گرفته است. این تحریم‌ها از سویی خرید نفت از ایران را منع و از سوی دیگر از نقل و انتقال منابع ارزی جلوگیری می‌کنند که منجر به کاهش صادرات ایران به چندصد هزار بشکه در روز شده است. با این وجود، برخی از رونق گرفتن فرآورده‌های نفتی در پی این تحریم‌ها و افزایش حاشیه سود این محصولات مانند بنزین در پی بالا رفتن قیمت نفت در حدود یک ماه و نیم گذشته به‌عنوان وجه مثبت ماجرا سخن می‌گویند.
در روزهای گذشته، اعضای اوپک و متحدانشان در گروهی که از سال ۲۰۱۶ با نام اوپک پلاس تشکیل شده تا تعادل را به بازار بازگرداند، سرگرم مذاکره بر سر پایبندی به توافق کاهش تولید و تمدید آن بوده‌اند. طبق این توافق، هر یک از اعضا سهمی از کاهش تولید ۷/ ۹ میلیون بشکه در روز خواهد داشت که قرار است در ماه جاری میلادی (ژوئن) به پایان برسد. با این حال، عربستان و روسیه که عملا رهبری این گروه را بر عهده دارند در نظر دارند فاز اول توافق را دست‌کم برای یک ماه تمدید کنند تا بهای نفت به روند افزایشی خود ادامه دهد. در همین راستا، وزیر انرژی روسیه، الکساندر نواک پیش‌بینی کرده در صورت موفقیت‌آمیز بودن نشست اوپک پلاس که به گفته برخی منابع امروز به‌صورت مجازی برگزار خواهد شد، در ماه جولای در سمت عرضه بازار کمبودی به بزرگی ۳ تا ۵ میلیون بشکه نفت در روز به وجود خواهد آمد. پیش‌بینی پیشی گرفتن تقاضا از عرضه پیش از این نیز از سوی برخی کارشناسان و نهادها در این حوزه برای نیمه دوم سال جاری میلادی انجام شده بود که «دنیای اقتصاد» در گزارشی با عنوان «سبقت تقاضا از عرضه در بازار نفت؟» به این موضوع پرداخته بود. در حال حاضر حسی که بازار نسبت به نشست اوپک پلاس دارد مثبت است؛ اما عدم پایبندی کامل برخی اعضای اوپک و در صدر آنها عراق به نگرانی‌ها دامن زده است. بر اساس آمار منتشر شده از سوی خبرگزاری رویترز، این کشور فقط نیمی از تعهد یک میلیون بشکه‌ای خود را در قالب توافق ماه مه عملی کرده است. منابع بسیاری خبر داده‌اند عربستان برگزاری نشست را منوط به قول محکم عراق برای جبران تولید بیش از سهمیه‌اش می‌داند و به همراه روسیه از این کشور خواسته در فرصت باقیمانده از فاز اول توافق بیش از تعهدش تولید نفت را کاهش دهد تا به این وسیله کم‌کاری گذشته جبران شود. عراق اما با وجود مشکلات ساختاری مانند عدم تسلط کامل بر تولید نفت اقلیم خودگردان کردستان، به نظر می‌رسد با این دو کشور همراه شده است.
نفت برنت در معاملات دیروز تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۷ به وقت تهران)، با ۵/ ۱ دلار افزایش معادل ۸/ ۳ درصد به قیمت ۵/ ۴۱ دلار بر بشکه رسید. همزمان نفت خام آمریکا نیز بیش از یک دلار رشد کرد تا در قیمت ۵/ ۳۸ دلار در هر بشکه معامله شود.
تاثیر تحولات نفتی بر ایران
نفت ایران سال گذشته در محدوده ۵۰ دلار بر بشکه قرار داشته و با شیوع کرونا در جهان به سطوح بسیار نازلی سقوط کرده است. با وجود این، در هفته‌های گذشته، مانند شاخص‌های جهانی، نفت سنگین ایران که گرید غالب میادین ایران را تشکیل می‌دهد رشد کرده و روز پنج‌شنبه به ۶۴/ ۳۴ دلار بر بشکه رسیده است. با وجود تقریبا دو برابر شدن قیمت نفت ایران، بازدهی مالی که این رشد برای کشور دارد به اندازه دیگر کشورهای تولیدکننده نخواهد بود چراکه صادرات نفت ایران به دلیل تحریم‌ها بر اساس برخی آمار به چندصد هزار بشکه رسیده است که از ۷/ ۲ میلیون بشکه روزانه دو سال قبل بسیار کمتر است. بسیاری از خریداران نفت ایران با تصمیم آمریکا به تحریم ایران و پیش از رسمیت یافتن آن شروع به کاهش خرید نفت کردند و به دنبال دیگر کشورهای صادرکننده نفت مانند عربستان و عراق که گریدهای مشابه نفت ایران را تولید می‌کنند، رفتند. در حال حاضر، قیمت نفت نیز هنوز از سطوح ابتدای سال بسیار پایین‌تر است. هفته گذشته محمد باقر نوبخت از کاهش شدید درآمد نفتی ایران طی ۹ سال از ۱۱۹ میلیارد دلار به ۹/ ۸ میلیارد در سال ۱۳۹۸ خبر داد. با وجود این، این کاهش شدید در سالی اتفاق افتاده که هم بهای نفت بالاتر بود و هم صادرات ایران در سطح بیشتری قرار داشت. به همین دلیل، پیش‌بینی می‌شود درآمد نفتی ایران در سال ۱۳۹۹ به مراتب کمتر از سال گذشته باشد. با این حال، نفت به محدوده ۴۰ دلار بر بشکه صعود کرده و ممکن است با تمدید توافق اوپک پلاس و رشد تقاضای احتمالی به دلیل خروج بسیاری از مردم جهان از قرنطینه، در ماه‌های پیش رو حال و روز صنعت نفت ایران و صنایع وابسته بهتر از قبل باشد. با توجه به کاهش صادرات ایران، سودآوری نفت از راه فروش این کامودیتی به‌صورت خام خیلی قابل انتظار نیست. با وجود این، افزایش قیمت نفت می‌تواند بر فرآورده‌هایی مانند بنزین و محصولات پتروشیمی و همچنین کالاهای اولیه مثل مس، سنگ آهن و فولاد تاثیر مثبتی بگذارد. در همین راستا، دولت اخیرا گام‌هایی برای فاصله گرفتن از خام‌فروشی و گسترش صادرات بنزین برداشته است. حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران در نامه‌ای به بیژن زنگنه، وزیر نفت کشورمان خواستار کاهش تدریجی فروش خام نفت و روی آوردن به تولید و فروش فرآورده‌ها که ارزش افزوده بالاتری دارند، شد.
ونزوئلا به‌عنوان متحد استراتژیک و دیرینه ایران، در هفته‌های گذشته یکی از مقاصد فروش بنزین بوده است. خبرگزاری‌های مهم جهان رسیدن پنج نفتکش ایرانی با اندازه متوسط به این کشور را که مانند ایران تحت تحریم‌های آمریکاست، گزارش کرده‌اند. با توجه به اینکه یکی از این نفتکش‌ها حامل حدود ۴۳میلیون لیتر بنزین بوده است، جمع بنزین صادراتی ایران به ونزوئلا در یک ماه اخیر به بیش از ۲۰۰ میلیون لیتر می‌رسد.
اوپک پلاس نفت را به کدام سو می‌کشاند؟
برخلاف رویه معمول که تابستان زمانی برای انجام تعمیرات اساسی در پالایشگاه‌ها در نظر گرفته می‌شود و زمستان اوج تقاضا برای نفت اتقاق می‌افتد که منجر به تقویت قیمت‌ها در آن برهه از سال می‌شود، با نزدیک شدن به فصل گرما هنوز نفت از تب و تاب نیفتاده و به‌طور پیوسته به بازپس‌گیری سطوح قیمتی از دست داده به دلیل شیوع کرونا به خصوص در ماه‌های مارس و آوریل ادامه می‌دهد. سقوط قیمت نفت در آوریل به‌طور عمده به دلیل نامتوازن بودن شدید عرضه و تقاضا در بازار رخ داد که با بازگشت برخی از کسب‌و‌کار‌ها در سراسر دنیا و افزایش تقاضا از یکسو و کاهش عرضه شدید به وسیله گروه اوپک پلاس و تولیدکننده‌های خارج از آن از سوی دیگر، بهای طلای سیاه روندی افزایشی در ۶ هفته گذشته به خود گرفته است.
با این وجود در روزهای گذشته چشم‌انداز سمت عرضه بازار وابسته به تصمیم اوپک پلاس شده است. این گروه که روز شنبه بعد‌از‌ظهر به وقت وین به‌صورت ویدئو کنفرانس دیدار می‌کنند، در مورد احتمال تمدید فاز اول توافق کاهش تولید برای یک یا چند ماه بحث خواهند کرد. برخی منابع از توافق روسیه و عربستان برای تمدید کاهش تولید ۷/ ۹ میلیون بشکه در روز خبر داده‌اند. با وجود این، این کشورها رسیدن به چنین تصمیمی را وابسته به پایبندی بالای اعضا می‌دانند و به این منظور در روزهای گذشته مذاکراتی با اعضای کمتر متعهد گروه مانند عراق، نیجریه و قزاقستان داشته‌اند. گفته می‌شود این کشورها اطمینان داده‌اند که پس از این، تعهد خود را به سهمیه تولید طبق توافق بالا خواهند برد، هرچند در مورد رفتار آنها در عمل تردید وجود دارد. در این میان، عراق بیشترین انحراف را از اهداف تولید مورد توافق داشته است. این کشور کمتر از نیمی از تعهد خود برای کاهش عرضه را در ماه گذشته میلادی عملی کرده است. با وجود این، یک منبع آگاه به رویترز گفته عراق قول داده پایبندی‌اش به توافق را بالا ببرد. بغداد وجود مشکلات فنی از جمله تسلط نداشتن بر حدود ۵۰۰ هزار بشکه تولید روزانه نفت در منطقه کردستان این کشور را دلیل تولید بیش از تعهدش عنوان می‌کند. آنچه واضح است اینکه نتیجه این نشست تا حدود زیادی تکلیف سمت عرضه بازار را برای چند ماه آینده مشخص خواهد کرد.
