«دنیای‌اقتصاد» اتفاقات نفتی سال ۹۸ را بررسی کرد
ماجرای دو جنگ و یک ویروس در بازار نفت
اما روند قیمت نفت در فصول مختلف گویای حکایت دیگری است. در فصل اول سال ۹۸، به‌دلیل عدم تمدید معافیت ایران برای فروش نفت به برخی کشورها، بروز تنش‌های ژئوپلیتیک بین ایران و آمریکا و اقدامات اوپک‌پلاس در کاهش تولید، قیمت نفت در محدوده ۷۰ دلار بر بشکه بود. در فصل دوم و سوم با پر کردن جای خالی عرضه ایران در بازار و جنگ تجاری آمریکا و چین میانگین قیمت نفت کاهش یافت و در محدوده ۶۰ دلار در هر بشکه نوسان کرد. با این حال عمده بازدهی منفی قیمت نفت در بیش از دو ماه اخیر رخ داده است؛ زمانی که ویروسی به نام کرونا به تقاضای نفت در چین و سپس در دیگر کشورها ضربه کاری وارد کرد و بعد، اوپکی‌ها و متحد سابقشان روسیه در اوپک‌پلاس برای مهار افت قیمت نفت گرد هم آمدند اما نتوانستند به توافقی برای کاهش تولید دست یابند. به این ترتیب جنگ قیمتی بین عربستان و روسیه آغاز شد که منجر به فروریختن قیمت‌ها به کانال ۳۰ دلار بر بشکه شد.
جنگ و صلح تجاری: جنگ تجاری یکی از موثرترین فاکتورهای بازار در سالی که گذشت بود. چراکه این جنگ تهدیدی برای رشد اقتصاد جهانی، به‌خصوص چین به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت دنیا بود و تقاضا برای نفت را کاهش می‌داد. از حدود دو سال گذشته دولت ترامپ با وضع تعرفه بر کالاهای وارداتی از چین جنگ تجاری را با این کشور آغاز کرد، عملی که با اقدامات تلافی‌‌جویانه از سوی چین مواجه شد. آمریکا مدعی شد به این دلیل جنگ تجاری را آغاز کرده که تراز تجاری با چین بسیار نامتناسب بوده و این کشور آسیایی از روش‌های ناعادلانه تجاری در رابطه با آمریکا استفاده می‌کند. این جنگ حتی پیش از شروع سال ۹۸ بر بازار نفت فشار وارد می‌کرد، چراکه اختلافات بین دو اقتصاد بزرگ دنیا، چشم‌انداز رشد جهانی اقتصاد را تیره می‌کرد. با این حال با شدت گرفتن تنش‌ها بین دو کشور و کاهش تقاضا برای نفت، بازار نفت در سال‌جاری بیشتر از گذشته از جنگ تجاری متاثر شد. به‌طوری‌که روز اول آگوست ۲۰۱۹ مصادف با ۱۱ مرداد، در پی وضع تعرفه‌های بیشتر بر کالاهای چینی، قیمت نفت از بیش از ۶۵ دلار به حدود ۶۰ دلار نزول کرد که شدیدترین افت روزانه نفت در نیمه اول سال به‌شمار می‌رفت. با این وجود با ادامه مذاکرات، دو کشور اواخر آذر به توافقی اولیه دست یافتند و ۲۵ دی‌ماه آن را در آمریکا رسمی کردند. با این وجود همچنان تردیدهای بسیاری درخصوص کارآ بودن این توافق وجود دارد، اما به فاصله کمی بعد از توافق تجاری چین و سپس جهان درگیر شیوع ویروس کرونا شد و کارآ بودن یا نبودن این توافق به فراموشی سپرده شد.
تنش‌های ایران و آمریکا: احتمال وقوع جنگ بین ایران و آمریکا موضوعی است که در سال ۹۸ با بروز نگرانی از اختلال در عرضه نفت، این کالای استراتژیک را به سطوح بالاتر سوق می‌داد و در مواقعی حتی به اوج می‌رساند. در اوایل اردیبهشت آمریکا اعلام کرد معافیت چند کشور برای خرید نفت از ایران تمدید نخواهد شد. این امر باعث شد بهای نفت بالاترین سطح خود در سال ۹۸ که ۷۳/ ۷۴ دلار بر بشکه بود را در روز سه‌شنبه ۴ اردیبهشت به خود ببیند. چراکه تحلیلگران نفتی معتقد بودند به‌دنبال این اقدام آمریکا حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار بشکه در روز به‌واسطه اقدام آمریکا از بازار خارج شود. به‌دنبال افزایش فشارهای آمریکا به ایران، تنش‌ها بین دو طرف مدام افزایش می‌یافت تا در نهایت آمریکا در اقدامی تروریستی در ۱۳ دی با هدف قرار دادن خودرو سردار سپهبد قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران را به شهادت رساند. پس از این اقدام، ایران وعده داد پاسخ این اقدام آمریکا را بدهد و نگرانی از شدت گرفتن تنش‌های منطقه‌ای موجب شد که با وجود ضعف در سمت تقاضا، بازار در مسیر افزایشی قرار گیرد. به فاصله کمتر از یک هفته از شهادت سردار سلیمانی، ایران با موشک‌های بالستیک یک پایگاه هوایی آمریکا در عراق را هدف قرار داد. این اقدام ایران، احتمال وقوع یک تقابل نظامی را به‌شدت افزایش داد و موجب صعود نفت در عرض یک ساعت به نزدیکی ۷۲ دلار بر بشکه شد. اما با ظهور نشانه‌هایی مبنی بر عدم تمایل آمریکا به ورود به چنین درگیری به سرعت بهای نفت کاهش یافت و به سطوح پیش از شهادت سردار سلیمانی یعنی حدود ۶۵ دلار بر بشکه رسید.
حمله به آرامکو: علاوه بر تنش‌های ایران و آمریکا، در سالی که گذشت منطقه خاورمیانه نیز آبستن حوادث بسیاری برای بازار نفت بود. در این سال چند بار برای نفتکش‌ها حوادثی در منطقه رخ داد. چند نفتکش ایرانی در دریای سرخ دچار حادثه شدند در تنگه هرمز، دریای عمان و خلیج‌فارس چند نفتکش با حوادثی روبه‌رو شدند که آمریکا ایران را برای این اتفاقات متهم می‌کرد. نیروهای یمنی همچنین یک‌خط‌لوله انتقال نفت در خاک عربستان را که جایگزینی برای تنگه هرمز محسوب می‌شود را نیز مورد هدف قرار دادند و امنیت عرضه نفت بیش از پیش مورد سوال قرار گرفت. با این حال ضعف در سمت تقاضا موجب می‌شد که این وقایع چندان روی قیمت‌ها اثرگذار نباشند، علاوه براین ناظران بر این باور بودند که این حوادث به شکل جدی عرضه نفت را تهدید نمیکند.
اما یکی از این حملات نظامی به تاسیسات نفتی منطقه بازار نفت را برای چند روز به شدت تحت‌تاثیر قرار داد. شبه‌نظامیان حوثی یمن با حمله پهپادی به تاسیسات شرکت نفت دولتی عربستان موسوم به آرامکو منجر به از مدار خارج شدن نیمی از تولید نفت عربستان به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده جهان شدند. این اتفاق باعث شد در بازار نفت شوکی به‌وجود آید و دو روز بعد و با شروع هفته در ۱۶ سپتامبر (۲۶ شهریور) بهای نفت به بیش از ۷۰ دلار بر بشکه برسد. پیش از حمله به آرامکو، نفت برنت روی ۲۲/ ۶۰ دلار بر بشکه قرار داشت. پس از این اتفاق، مقامات سعودی اعلام کردند از ذخایر نفتی خود برای جبران کمبود عرضه بازار بهره خواهند برد. اما بازار نزدیک به یک ماه تحت‌تاثیر این عامل در حالت ملتهبی قرار داشت تا بالاخره عربستان توانست به ظرفیت تولید پیشین خود برگردد.
شیوع کرونا: اما شاید مهم‌ترین بازیگر بازار نفت در سال ۹۸ ویروس کوچکی بود که از چین آغاز به شیوع کرد. ویروس کرونا از ۳۰ دی ماه شیوعش در رسانه‌ها اعلام شد و براساس محاسبات دانشگاه جان هاپکینز تا دیروز بیش از ۱۸۲ هزار نفر را مبتلا کرده و بیش از ۳ هزار نفر را به کام مرگ کشانده است. از زمان ورود کرونا به معادلات بازار نفت، بهای طلای سیاه از ۲/ ۶۵ دلار به حدود ۳۰ دلار سقوط کرده که به معنای کاهش ۵۳ درصدی ارزش این کامودیتی است. کرونا که بسیار واگیردار است بسیاری از اجتماعات را لغو و عبور و مرور را در دنیا محدود کرده؛ موضوعی که بسیار بر تقاضا برای نفت و فرآورده‌های نفتی تاثیر منفی گذاشته است. درحال‌حاضر آژانس بین‌المللی انرژی برآورد کرده است در سال ۲۰۲۰ (حدود اوایل دی ۹۸ تا اوایل دی ۹۹) برای اولین بار بعد از بحران اقتصاد جهانی رشد تقاضای نفت کاهشی شود. از این رو، با شیوع این ویروس در چین که بزرگ‌ترین واردکننده نفت دنیا است، فعالان بازار به اختلالاتی که در سمت عرضه بازار به‌وجود می‌آمد مانند کاهش تولید نزدیک به یک میلیون بشکه در لیبی به‌دلیل بسته شدن بندرهای صادراتی و بسیاری از میادین نفتی این کشور بیتوجه ماندند. اما با بهبود وضعیت در چین و گسترش این ویروس به دیگر نقاط دنیا کرونا از یک اپیدمی به یک پاندمی یا همه‌گیری جهانی تبدیل شده است. برخی تحلیلگران بر این باورند این موضوع می‌تواند بزرگ‌ترین کاهش تقاضای تاریخ را رقم بزند که حتی تا ۱۰ میلیون بشکه در روز برسد.
اوپک و جنگ قیمتی: اما تیر خلاص به بازار نفت از سوی کسانی زده شد که بیش از ۳ سال برای احیای آن تلاش کرده بودند. اعضای اوپک که از سه سال قبل با همکاری روسیه و ۹ کشور دیگر گروهی موسوم به اوپک‌پلاس را تشکیل داده بودند، در سال ۹۸ سه نشست برگزار کردند که دو موفقیت و یک فاجعه به بار آورد. این گروه در اولین نشست خود در سال گذشته که اواسط تیرماه بود، تصمیم گرفت توافق قبلی برای کاهش ۲/ ۱ میلیون بشکه نفت در روز را برای ۹ ماه دیگر تمدید کند. اما این کاهش تولید نیاز به تعمیق بیشتر داشت. با این حال به‌دلیل ضعف در سمت تقاضا به‌دلیل جنگ تجاری چین و آمریکا، اوپک‌پلاس در نشست بعدی خود در آذرماه ۵۰۰ هزار بشکه به این مقدار کاهش تولید اضافه کرد و سطح توافق در سه ماه پایانی را به ۷/ ۱ میلیون بشکه نفت رساند. تا اینجای کار این گروه تا حدود زیادی موفق به نگه داشتن کف قیمت نفت شد. اما با شیوع کرونا و کاهش تقاضای نفت، عربستان به تکاپو افتاد تا در نشستی اضطراری این موضوع را با دیگر اعضا به‌خصوص روسیه به بحث بگذارد؛ اما روسیه از این امر امتناع و تا نشست از پیش تعیین شده اوپک‌پلاس در ۱۶ اسفند صبر کرد.
در این نشست، عربستان پیشنهاد داد ۵/ ۱ میلیون بشکه به توافق قبلی کاهش تولید اضافه شود. روسیه اما تن به این توافق نداد و مخالفت بزرگ‌ترین تولیدکننده‌های اوپک‌پلاس با هم منجر به شکست توافق نفتی شد. این شوک آن‌قدر شدید بود که علاوه بر کاهش حدود ۹ درصدی نفت در روز شکست مذاکرات، در اولین روز بازگشایی بازار بعد از این واقعه که مصادف با ۱۹ اسفند بود بزرگ‌ترین افت روزانه قیمت نفت از سال ۱۹۹۱ رقم خورد. در این روز، نفت برنت از ۲۷/ ۴۵ دلار بر بشکه به ۰۲/ ۳۱ دلار کاهش یافت که بیش از ۳۰ درصد کاهش قیمت را نشان می‌داد. پس از این، عربستان در اقدامی که رسما شروع جنگ قیمتی نفت بود، بهای نفت صادراتی خود را بین ۶ تا ۸ دلار کاهش داد که در ۲۰ سال گذشته بی‌سابقه بود. همچنین این کشور اعلام کرد تولید نفتش را در ماه آوریل به ۳/ ۱۲ میلیون بشکه یعنی ۶/ ۲ میلیون بشکه بیشتر از سطح کنونی، افزایش خواهد داد. علاوه بر این به شرکت دولتی آرامکو دستور داده شده ظرفیت تولید کشور را به ۱۳ میلیون بشکه در روز ارتقا دهد که البته امری زمانبر به‌نظر می‌رسد. از سوی دیگر، روسیه نیز تصمیم گرفته تولید نفت را افزایش دهد. گرچه برنده‌ای برای این جنگ بین روسیه و عربستان نمی‌توان متصور بود اما تاکنون کشورهای مصرف‌کننده نفت مانند هند و شرکت‌های کشتی‌رانی نفت از این موضوع سود برده‌اند، چراکه گفته می‌شود هزینه حمل نفت از طریق دریا به‌خصوص در مسیر عربستان به چین افزایش ۱۰ برابری داشته است.
نفت در سال ۹۹: دو عامل شیوع ویروس کرونا در جهان و شکست اوپک‌پلاس که منجر به جنگ قیمتی در بازار نفت شده، پیش‌بینی موسسات معتبر جهانی را به طرز چشمگیری کاهش داده است. بررسی «دنیای اقتصاد» از پیش‌بینی ۱۰ موسسه که پیش از این در گزارشی با عنوان «چرخش بزرگ پیش‌بینی‌های نفتی» منتشر شد، نشان می‌دهد غالب آنها بین ۱۵ تا ۲۰ دلار از برآورد قبلی خود از قیمت نفت در سال‌جاری میلادی کاسته‌اند. بر این اساس آنها انتظار دارند طی شش ماه آینده بهای نفت در کانال ۳۰ دلار باقی بماند. همچنین این موسسات تخمین می‌زنند بین ۸۰۰ هزار تا ۴ میلیون بشکه در روز از تقاضای نفت در نیمه اول ۲۰۲۰ کاسته شود.
