تاب‌آوری عربستان و روسیه چقدر است؟
برنده نهایی جنگ نفتی
در بازار نفت جنگی در شرف آغاز است و متحدان پیشین حال در برابر هم قرار گرفته‌اند. نبردی که در صورت وقوع هیچ برنده‌ای نخواهد داشت، چراکه می‌تواند قیمت‌ها را به زیر ۲۰ دلار بر بشکه نیز برساند. بسیاری انگیزه روسیه برای مخالفت با توافق نفتی را ضربه زدن به تولیدکننده‌های نفت شیل در آمریکا در کنار تلافی اقدامات دولت ایالات‌متحده در تحریم نفتی شرکت روسنفت می‌دانند. اما عربستان نیز در دوره قبلی جنگ قیمتی به‌دنبال خارج کردن نفت نوظهور شیل از بازار بود که در نهایت به نتیجه نرسید. بسیاری از تحلیلگران با بررسی نقاط ضعف و قوت عربستان و روسیه از منظر اقتصادی و تاب‌آوری قیمت پایین نفت به علت انبوه بشکه‌هایی که قرار است به سمت بازار سرازیر شوند، سعی در فهم جایگاه این دو کشور در صنعت نفت و تعیین برنده احتمالی این جنگ دارند. گرچه بسیاری بر این باورند که روسیه به‌دلیل اتکای کمتر به درآمدهای نفتی توان بیشتر و جایگاه محکم‌تری نسبت به عربستان دارد، اما ظاهرا این فقط به معنای خسارت کمتر در جنگ است، زیرا این کشور ناچار خواهد بود از ذخایر مالی‌اش که طی چند سال انباشته شده برای جبران کاهش قیمت نفت در بودجه‌اش بهره ببرد. از طرفی براساس محاسبات رویترز فقط یک روز کاهش نفت در دوشنبه منجر به خسارت نیم‌میلیارد دلاری اعضای اوپک شده که می‌تواند زنگ هشداری برای تمام تولیدکننده‌ها به‌خصوص کشور‌های خاورمیانه در راس آنان عربستان و عراق در صورت ادامه وضع موجود باشد. از این رو آنچه در جریان است را فاتح بیرول، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی «رولت روسی» خوانده و از طرف‌های درگیر خواسته از این بازی دست بکشند. اینکه این جنگ به واقع آغاز خواهد شد یا خیر هنوز قطعی نیست، اما برای تعیین برنده‌ای برای این جنگ احتمالا ناچار خواهیم بود بیرون از جمع تولیدکننده‌ها به جست‌و‌جو بپردازیم. برخی فعالان بازار امیدوارند روسیه با برگشت به میز مذاکره آن‌طور که در بیانیه پایانی نشست اوپک‌پلاس نیز آمده بود، بر کابوس این روزهای نفت پایانی هر چند موقت دهد.
در همین راستا بازار نفت روز گذشته به‌دلیل سیگنال مثبت روسیه مبنی بر روی میز بودن گزینه شرکت در نشست ماه مه یا ژوئن برای بحث درمورد کاهش تقاضا، افزایش یافت. قیمت نفت برنت دیروز تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۶ به وقت تهران) با بیش از ۱۰ درصد افزایش معادل ۴۸/ ۳ دلار در قیمت ۸۴/ ۳۷ دلار بر بشکه معامله شد. همین‌طور نفت شاخص آمریکا با حدود ۳ دلار افزایش معادل ۸/ ۹ درصد به ۱۸/ ۳۴ دلار در هر بشکه رسید. علاوه بر این دولت ترامپ وعده اعطای تسهیلات ویژه‌ای برای تقویت صنعت آسیب‌دیده در برابر شیوع کرونا را داده است و ژاپن گفته در دومین بسته حمایتی خود ۴ میلیارد دلار هزینه خواهد کرد. این درحالی است که نگرانی از وقوع یک جنگ، نفت را دوشنبه حدود ۲۵درصد کاهش داد که بزرگ‌ترین ریزش روزانه طی حدود ۳۰ سال اخیر بود.
عربستان؛ بزرگ‌ترین بازنده؟
عربستان با داشتن ۵۰۰ میلیارد دلار ذخیره ارزی و نسبت بدهی به رشد ناخالص ملی ۲۵- درصد برای سطوح قیمتی پایین نفت و تحمل شرایط سخت آمادگی دارد. هزینه پایین تولید دیگر نقطه قوت عربستان است، این کشور کمترین هزینه را برای تولید هر بشکه نفت میپردازد. اما عربستان که ۸۰درصد صادراتش انرژی است و دو‌سوم درآمدش از این منابع است بسیار به نفت وابسته است. سعودی‌ها حدود یک‌سوم منابع مالی‌شان را از زمان جنگ قیمتی گذشته برای جبران کسری بودجه ناشی از افت قیمت نفت از دست داده‌اند. سوال اینجاست آیا این کشور در راهی قدم خواهد گذاشت که به گفته کارشناسان رشد اقتصادی‌اش را کندتر، کسری بودجه‌اش را بیشتر، بدهی‌اش را سنگین‌تر و منابع ارزی‌اش را بیشتر کاهش خواهد داد؟ براساس گفته کامرشال بنک ابوظبی در صورت تداوم قیمت نفت در محدوده ۳۵ دلار بر بشکه، کسری بودجه عربستان که برآورد می‌شود برای سال‌جاری ۴/ ۶درصد باشد، به ۱۵درصد خواهد رسید. یک اقتصاددان به نام زیاد داود نیز در این باره گفته اگر بهای نفت به ۲۰ دلار برسد و در آن محدوده برای چند سال باقی بماند، فشار زیادی بر ریال سعودی در برابر دلار خواهد گذاشت و به طرز نابود‌کننده‌ای بر اقتصاد این کشور اثرگذار خواهد بود. علاوه بر این عربستان به‌‌رغم تلاش زیاد، دیگر مانند یک دهه قبل نمی‌تواند سرمایه خارجی جذب کند. براساس گزارشی از بلومبرگ، در آن زمان حجم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) عربستان ۸ برابر میزان آن درحال‌حاضر بوده است.
شرکت نفت دولتی عربستان آرامکو در چند روز اخیر علاوه بر کاهش شدید قیمت رسمی نفتش برای خریداران در آسیا، اروپا و آمریکا، اعلام کرده تولیدش را ناگهانی به شدت افزایش خواهد داد. به گفته این شرکت، میزان تولید آن در ماه آوریل به ۳/ ۱۲ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. عربستان در ماه فوریه ۶۹/ ۹ میلیون در بشکه در روز به‌طور متوسط تولید می‌کرد. همزمان مصرف‌کنندگان نفت از فرصت به‌وجود آمده استفاده کرده، برای خرید بیشتر نفت از این کشور اعلام آمادگی کرده‌اند. به گفته بلومبرگ، دست‌کم سه پالایشگر درخواست ۳۰ تا ۵۰ درصد نفت بیشتر از عربستان کرده‌اند. این اطلاعات که توسط منابع آگاه به این رسانه انتقال داده شده نشان‌دهنده سرعت تغییرات در بازار نفت در شرایط جدید است.
در یادداشتی که در فوربس منتشر شده، نویسنده، الن والد با تاکید برآسیب‌پذیری بیشتر عربستان در قبال قیمت پایین نفت در مقایسه با روسیه، این کشور را در نهایت بازنده جنگ نفتی دانسته. به باور والد عربستان به‌دلیل نقش رهبری که در اوپک دارد و نمی‌خواهد این جایگاه را از دست دهد، برای زنده نگه‌داشتن این گروه ۶۰ساله در ماه ژوئن یعنی در نشست بعدی این گروه یا حتی زودتر به توافقی با دیگر اعضا بدون حضور روسیه خواهد رسید. به این ترتیب سعودی‌ها آرامکو را نیز که برای اولین بار ارزشی پایین‌تر از زمان عرضه اولیه آن در دسامبر پیدا کرده است، نجات خواهند داد. البته وزیر انرژی عربستان عبدالعزیز بن‌سلمان در واکنش به سیگنال مثبت الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه برای شرکت در نشستی در ماه مه یا ژوئن، گفته است دلیلی برای دیدار وجود ندارد اگر تصمیمی برای کاهش وجود نداشته باشد.
روسیه؛ انتقام از آمریکا
روسیه که انگیزه خود از مخالفت با کاهش تولید اوپک‌پلاس را جلوگیری از رشد تولید شیل دانسته است، مانند عربستان از ذخیره ارزی بالایی برخوردار است با این تفاوت که با تاب‌آوری بیشتر در برابر قیمت پایین، می‌تواند برای نزدیک به یک دهه کسری بودجه‌اش را پوشش دهد. به گفته نواک روسیه پیش‌بینی کاهش بهای نفت را پیش از این داشته است. او گفته است: قیمت فعلی طبق پیش‌بینی‌های ما کاهش یافته است با این وجود جای نگرانی نیست چراکه مسکو توان کنار آمدن با شرایط اخیر را دارد.
نواک همچنین درمورد آمادگی این کشور برای دفاع از سهم خود در بازار اظهار کرد: نفت روسیه از منابع با کیفیت و ذخایر کافی برخوردار است و می‌تواند در هر شرایطی سهم خود در بازار جهانی را حفظ کند. او پس از اتمام نشست اوپک‌پلاس اولین سیگنال را با این گفته که از اول آوریل دیگر محدودیتی برای تولید نیست، به شرکت‌های نفت روسی داد. بر این اساس منابعی نزدیک به روسنفت اعلام کرده‌اند این شرکت قصد دارد به سرعت تولیدش را افزایش دهد. در پاسخ به سوالی در مورد مدت زمان لازم برای افزایش تولید، این منابع گفته‌اند فقط یک تا دو هفته زمان نیاز است تا روسنفت ۳۰۰ هزار بشکه نفت بیشتر را روزانه روانه بازار نفت کند. روسیه تحت هدایت ولادیمیر پوتین توانسته ۵۷۰ میلیارد دلار منابع مالی ذخیره کند تا از طریق کاهش هزینه عمومی برای روزهای سخت آمادگی لازم را داشته باشد. این منابع شامل ۱۵۰ میلیارد دلار «صندوق ثروت ملی» است که آنتون سیلونوف، وزیر اقتصاد این کشور اخیرا اجازه دسترسی به آن را در شرایط موجود صادر کرده است. به گفته این مقام، روسیه با نفت ۲۵ تا ۳۰ دلار برای ۶ تا ۱۰ سال دوام خواهد آورد. این کشور با استراتژی افزایش منابع ذخیره بسیار بیشتر از شش سال قبل در برابر افت قیمت نفت حاصل از جنگ قیمتی استوار خواهد بود. با این حال زیان روس‌ها از شرایط کنونی قابل کتمان نیست، با توجه به افت حدود ۵۰ درصدی قیمت‌ها این کشور حدود نیمی از درآمدهای نفتی خود را از دست داده است. صادرات این کشور حدود ۵ میلیون بشکه در روز است، افت ۲۵ دلاری قیمت نفت نسبت به سطح ۶۰ دلار به معنای از دست رفتن درآمد روزانه ۱۲۵ میلیون دلاری است. همچنین این کشور با هزینه‌ای بالاتر از عربستان نفت تولید می‌کند، مجموع هزینههای تولید در این کشور حدود ۱۹ دلار برآورد می‌شود، بنابراین اگر جنگ قیمتی به رسیدن نفت به زیر ۲۰ دلار منتهی شود، روسیه حتی بخشی از توان تولید خود را از دست خواهد داد.
نگرانی دولت ترامپ
وزیر خزانه‌داری آمریکا، استیون منوچین که مسوول نظارت بر اجرای تحریم‌ها بر روسیه نیز است در جلسه‌ای با سفیر این کشور در ایالات‌متحده، آناتولی آنتونوف بر لزوم حفظ آرامش بازار نفت تاکید کرده است. این موضوع نشان می‌دهد آمریکا نگران است توسعه صنعت شیل، به‌دلیل آسیب‌پذیری بالا نسبت به قیمت پایین تحت تاثیر قرار گیرد. علاوه بر این سهام شرکت‌های آمریکایی دچار زیان سنگینی از بابت شکست اوپک‌پلاس شده‌اند و بازار سرمایه این کشور نیز ۷درصد ریزش را پس از این اتفاق تجربه کرد. گفته می‌شود دولت آمریکا در حال بررسی مساعدت‌های مالی به صنایع آسیب‌دیده از کاهش قیمت نفت است. صنعت شیل که پیش از این نیز با کاهش برداشت چاه‌ها و کاهش قیمت نفت درحال دست و پنجه نرم کردن بود، حالا پیش‌بینی می‌شود یک میلیون بشکه از تولیدش را سال آینده از دست بدهد. کیلین بیرچ، اقتصاددان در Economist Intelligence Union در مورد احتمال از بین رفتن استقلال آمریکا در انرژی به بلومبرگ گفته است «روزهایی که آمریکا صادرکننده خالص نفت بود به شماره افتاده است.» همچنین ریستاد انرژی گزارش کرده است بیش از ۱۰۰ تولید‌کننده نفت شیل نمی‌توانند با نفت ۳۱ دلاری سود‌آوری داشته باشند و فقط پنج شرکت در دو منطقه سطوح پایین‌تر نفت را تحمل خواهند کرد.
این موضوع که این جنگ تا کجا پیش خواهد رفت و چه نتیجه‌ای در بر خواهد داشت در هاله‌ای از ابهام است اما از همین حالا مشخص است مصرف‌کننده‌هایی مانند هند و همین‌طور صنعت نفتکش به‌دلیل افزایش سفارش‌ها برای اجاره تانکر برندگان اصلی این نبرد پر‌هزینه برای تولیدکننده‌ها باشند.
