تخصیص ۱۲۰ لیتر بنزین برای تعطیلات نوروز بر ثروت و سلامت مردم چه اثری دارد؟
دو تهدید بنزین عیدانه
براساس گزارش خبرگزاری فارس، محمدرضا رضایی‌کوچی، عضو کمیسیون تلفیق بودجه لایحه سال ۹۹ کل کشور نشست صبح روز گذشته این کمیسیون را با محور بررسی سهمیه‌بندی بنزین در طول ایام نوروز اعلام کرد. به گفته کوچی، بنا بر مصوبه کمیسیون تلفیق مقرر شد در ایام تعطیلات نوروز به ازای هر کارت سوخت ۱۲۰ لیتر اختصاص یابد. او با بیان اینکه این ۱۲۰ لیتر بنزین در دو نوبت شارژ خواهد شد، گفته است: «این ۱۲۰ لیتر سهمیه علاوه بر سهمیه معمول تخصیص ۶۰ لیتر به‌صورت ماهانه است؛ یعنی مجموعا برای تعطیلات نوروزی ۱۸۰ لیتر به هر کارت سوخت اختصاص می‌یابد.» در نهایت این عضو کمیسیون تلفیق بودجه زمان شارژ و تخصیص بنزین سهمیه نوروزی را به دلیل شیوع ویروس کرونا نامعلوم دانسته است.
بازگشت سهمیه نوروزی
اختصاص سهمیه بنزین نوروزی موضوع قدیمی است که اولین بار در دولت نهم همزمان با اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین و دونرخی شدن این سوخت اجرا شد. هدف از سهمیه نوروزی کاهش هزینه‌ها و تسهیل سفرها در این ایام عنوان میشد. امسال بعد از سالها و با بازگشت نظام سهمیه‌بندی از آبان ماه مجددا موضوع اختصاص سهمیه بنزین سفرهای نوروزی مطرح شده است. درحال‌حاضر هر ماه ۶۰ لیتر بنزین یارانه‌ای به نرخ ۱۵۰۰ تومان به هر یک از دارندگان خودرو اختصاص می‌یابد، نرخ آزاد این سوخت نیز ۳هزار تومان برای هر لیتر تعیین شده است.
اختصاص ۶۰ لیتر بنزین سهمیه نوروزی در هفته گذشته به‌دنبال اظهارات نایب‌رئیس کمیسیون تلفیق بودجه جدیت بیشتری یافت. علی‌اصغر یوسف‌نژاد، نایب‌رئیس کمیسیون تلفیق لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ کل کشور در گفت‌وگو با «ایرنا» گفته بود: بنابر تصمیم کمیسیون تلفیق بودجه مقرر شد نوروز سال آینده ۶۰ لیتر به سهمیه بنزین اضافه شود. با این حال آن‌طور که یکی دیگر از اعضای این کمیسیون روز گذشته اعلام کرده است، کمیسیون تلفیق به‌دنبال اختصاص سهمیه بنزین نوروزی به مقدار ۱۲۰ لیتر است، رقمی که حتی در دولت نهم و دهم به‌عنوان طراحان اولیه طرح سهمیه‌بندی نیز سابقه نداشته است.
پیش از این بیشترین رقمی که برای سهمیه بنزین نوروزی اختصاص یافته مربوط به اولین نوروز اجرای این طرح یعنی نوروز ۸۷ و به مقدار ۱۰۰ لیتر بوده است. با این حال در سال ۸۸ سهمیه نوروزی لغو و در سال ۸۹ تنها ۲۰ لیتر بوده است. مقدار سهمیه سفرهای نوروزی در سال‌های ۹۰ و ۹۱ به اندازه سهمیه ماهانه و ۶۰ لیتر بوده است. در سال ۹۲ نیز به‌عنوان آخرین نوروز دولت دهم میزان سهمیه بنزین سفر ۵۰ لیتر تعیین شد. دولت یازدهم در اولین نوروز آغاز به کار خود یعنی نوروز ۹۳ سهمیه‌ای برای سفر در نظر نگرفت، با این حال اصلاح قیمت بنزین را به‌جای اول سال به خردادماه موکول کرد. از سال ۹۴ بنزین تک‌نرخی و هزار تومان برای هر لیتر شد و تا سال‌جاری موضوع سهمیه بنزین سفرهای نوروزی به فراموشی سپرده شده بود.
کمک به شیوع ویروس کرونا
سهمیه‌بندی بنزین از آبان ماه سال‌جاری آغاز و همزمان نیز بحث اختصاص بنزین به سفرهای نوروزی داغ شد. گذشته از تردیدها و هزینه‌های مالی که چنین طرحی به همراه دارد، به‌نظر میرسد در شرایطی که نگرانی از شیوع ویروس کرونا در کشور اوج گرفته، بنزین سفر موضوعیت خود را از دست داده باشد. چراکه این نگرانی مطرح است که اجرای چنین طرحی به شیوع ویروس کرونا کمک و با جان مردم بازی کند. درحالی‌که کمی بیش از دو هفته تا شروع تعطیلات نوروزی زمان باقی است، کشور با اپیدمی ویروس کرونا درگیر است. طبق آخرین آمار منتشر شده تا روز گذشته، تعداد مبتلایان به ویروس کرونا در ایران ۹۸۷ نفر بوده و ۵۴ نفر نیز بر اثر بیماری کووید-۱۹ جان خود را از دست داده‌اند. بر حسب تعداد قربانیان، ایران بعد از چین در رده دوم در جهان قرار دارد.
موضوع سهمیه بنزین سفر که می‌تواند مشوقی برای افزایش ترددها در تعطیلات نوروز باشد درحالی مطرح است که به گفته جان بابایی، معاون درمان وزیر بهداشت، در خوش‌بینانه‌ترین حالت تا شب عید و در بدبینانه‌ترین حالت تا خرداد کشور درگیر ویروس کرونا خواهد بود. مسوولان وزارت بهداشت بر این باورند که هرگونه اقدامی که منجر به کاهش تعداد ترددهای درون‌شهری و برون‌شهری شود به گذر سریع‌تر کشور از این بحران و کاهش تعداد قربانیان کمک می‌کند. دولت و مجموعه وزارت بهداشت در کنار بسیاری از شهروندان، در روزهای اخیر بارها نسبت به سفر برخی افراد به نواحی شمالی کشور به‌دنبال تعطیلی مدارس انتقادات شدیدی مطرح کردند و مسافرت را موجب سرعت گرفتن شیوع ویروس کرونا دانستند. در چنین شرایطی بسیاری از نظرسنجیها نیز نشان می‌دهد نگرانی از شیوع این ویروس بسیاری از مردم را از سفرهای نوروزی منصرف کرده است. بنابراین اختصاص بنزین سهمیه نوروزی این بار حتی ممکن است رضایت عمومی از عملکرد دولت و مجلس را نیز به همراه نداشته باشد.
چرا که حتی اگر آن‌طور که معاون وزیر بهداشت اعلام کرده در خوش‌بینانه‌ترین حالت کشور بتواند به کنترل شیوع این ویروس تا نوروز دست یابد، افزایش مسافرت‌ها با اختصاص بنزین ویژه نوروز می‌تواند به بازگشت بحران و گسترش شیوع ویروس کرونا منجر شود. توجه به تجربه چین در این خصوص می‌تواند آگاهی بخش باشد. شیوع ویروس کرونا در این کشور نیز همزمان با تعطیلات سال نوی چینی آغاز شد. درحالی‌که ۲۶ مورد مرگ در اثر ابتلا به این ویروس گزارش شده بود، دولت چین با قرنطینه کردن شهرها و اعمال محدودیت برای ترددهای درون و بیرون شهری تعداد مسافرت‌های سال نو را به شکل چشم‌گیری کاهش داد. یکی از عوامل کاهش حداقل ۴ میلیون بشکه از مصرف روزانه نفت‌خام این کشور، کاهش ترددها در روزهای سال نو بود.
هزینه‌های مالی
اما هزینه‌های جانی تنها پیامد تصمیم جدید کمیسیون تلفیق نیست، این تصمیم بار مالی بسیاری نیز برای کشور آن هم در شرایط دشوار تحریم به همراه دارد. پیش از این بیژن زنگنه دلیل مخالفت برخی در دولت با اختصاص سهمیه بنزین نوروزی را فشار بر منابع یارانه‌ای دانسته بود. به گفته او، درآمد ناشی از افزایش قیمت بنزین با دستور رئیس‌جمهور و تصمیم سران قوه به‌طور کامل به پرداخت حمایت معیشتی اختصاص پیدا می‌کند، اما اگر قرار باشد سهمیه بنزین به خودروی سواری کشور تخصیص پیدا کند باید هزینه آن از منابع تخصیص یافته به افراد مشمول کاسته شود. علی ربیعی، سخنگوی دولت نیز چنین موضوعی را تایید کرده است.
در واقع اگر به ۲۱ میلیون خودروی سواری در کشور ۱۲۰ میلیون لیتر بنزین یارانه‌ای اختصاص یابد، با احتساب مابهالتفاوت ۱۵۰۰ تومان بین نرخ آزاد و سهمیه‌ای، اختصاص بنزین نوروزی حدود ۴هزار میلیارد تومان برای دولت هزینه به همراه دارد. با توجه به اینکه دولت بنزین مازاد مصرف داخلی را صادر می‌کند، با در نظر گرفتن قیمت صادراتی این سوخت، هزینه ناشی از سهمیه بنزین نوروزی برای کشور می‌تواند به چند برابر افزایش یابد. قیمت هر لیتر بنزین در فوب خلیج‌فارس براساس قیمت ارز در بازار آزاد بیش از ۶ هزار تومان است، بنزین مازاد مصرف داخلی نیز با همین قیمت صادر می‌شود. از این رو برای هر لیتر بنزین سهمیه‌ای حداقل ۴۵۰۰ تومان یارانه غیرنقدی اختصاص می‌یابد. با این حساب ارزش جایگزینی ۱۲۰ لیتر بنزین سهمیه نوروزی به خودروهای سواری کشور با همین مقدار صادرات به بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان معادل حدود ۷۰۰ میلیون دلار میرسد.
در شرایطی که صادرات نفت‌خام ایران با محدودیتهای بسیار زیادی مواجه است، صادرات بنزین و دیگر فرآوردهها منبع بسیار مهمی برای درآمدهای ارزی کشور است. مقامات کشور درخصوص میزان صادرات نفت آماری ارائه نمیدهند اما برخی منابع از رسیدن آن به کمتر از ۵۰۰ هزار بشکه در روز خبر داده‌اند. با احتساب این رقم و براساس نفت ۵۰ دلاری، درآمد روزانه کشور از محل صادرات نفت‌خام حداکثر ۲۵ میلیون دلار است. بنابراین هزینه اختصاص ۱۲۰ لیتر بنزین یارانه‌ای برای سفرهای نوروزی معادل حدود یک ماه از درآمدهای صادرات نفت کشور است. قابل توجه است که کاهش منابع ارزی کشور و اختصاص آن به مصوبه غیرضروری (و حتی مضر) سفرهای نوروزی در نهایت می‌تواند به افزایش نرخ ارز و رشد تورم نیز دامن بزند.
از طرف دیگر باید توجه داشت که این هزینه غالبا از جیب اقشار کم‌درآمد پرداخت می‌شود. همان‌طور که پیش از این بارها گفته شده است، دهکهای کم‌درآمدی در کشور کمترین بهره را از یارانه پنهان در حامل‌های انرژی از جمله بنزین می‌برند چراکه اصولا این افراد کمتر مالک خودروی شخصی هستند و نه از بنزین سهمیه‌ای ماهانه و نه بنزین نوروزی بهر‌ه‌ای نمی‌برند. بنابراین کارشناسان یارانه انرژی را عین بیعدالتی و بنزین نوروزی را افزایش بیعدالتی میدانند.
