روز گذشته هر سهم شرکت آرامکو ۵۵ ریال سعودی معادل ۶۵/ ۱ درصد کاهش یافت و به قیمت ۸۵/ ۳۲ ریال سعودی به فروش رسید. بر این اساس قیمت هر سهم آرامکو تنها ۸۵/ ۰ریال معادل حدود ۲ درصد از ارزش سهام در عرضه اولیه بیشتر بوده است. این درحالی است که سعودی‌ها با دست زدن به اقداماتی چون در نظر گرفتن سود ثابت برای سهام این شرکت تا سال ۲۰۲۴، سهام جایزه و همچنین به‌کار بردن ابزاری چون دامنه نوسان و ورود نهاد دولتی تنظیم بازار مانع از معامله آزاد در بازار سهام شده‌ و قیمت‌ها را به شکل مصنوعی بالا نگه داشته‎اند.

افت ارزش سهام آرامکو طی هفته‌های اخیر درحالی است که ارزش سهام این شرکت در اولین روزهای معاملاتی بعد از عرضه اولیه به شدت افزایش یافته بود و تا چهارمین روز معاملاتی مصادف با ۱۶ دسامبر با بیش از ۱۸ درصد رشد نسبت به قیمت عرضه اولیه به حدود ۳۸ ریال سعودی رسید و بر این اساس ارزش سهام آرامکو رقم ۲ هزار میلیارد دلار را رد کرد. «دنیای‌اقتصاد» در آن روزها در گزارشی با عنوان «فریبکاری سعودی در سهام آرامکو» با بیان اینکه «سعودی‌ها برای رسیدن به این رقم و تحقق وعده محمد بن‌سلمان از ارزش آرامکو صادقانه رفتار نکرده‌اند» اعلام کرد: «در آینده احتمالا شاهد کاهش قیمت سهام و ارزش این شرکت خواهیم بود.» گذشت زمان نشان داد که تب خرید سهام آرامکو خیلی زود فروکش و ارزش سهام آرامکو نیز از سطح ۲هزار میلیارد دلار عقب‌نشینی کرد. با این حال افت قیمت‌ها ادامه یافت و حال به نظر می‌رسد سهامداران آرامکو درحال نزدیک شدن به سود صفر هستند. نوسانات بازار هرچند با مداخلات دولت عربستان همراه بوده است، اما بار دیگر عدم صداقت سعودی‌ها در ارزش‌گذاری سهام این شرکت را یادآوری می‌کند.

عرضه اولیه چگونه انجام شد؟

برنامه فروش سهام آرامکو را اولین بار شاهزاده این کشور در آوریل ۲۰۱۶ مطرح کرد. با این حال این رویا دسامبر گذشته بعد از گذشت بیش از سه سال و نیم تحقق یافت. با این حال آنچه در نهایت اتفاق افتاد با ادعای اولیه شاهزاده سعودی تفاوت بسیاری داشت. اول اینکه این برنامه با تاخیر نزدیک به ۲ سال اجرایی شد، آنها زمان عرضه اولیه را اوایل سال ۲۰۱۸ اعلام می‌کردند اما عرضه اولیه در نهایت در آخرین روزهای سال ۲۰۱۹ انجام شد. دوم اینکه مقدار سهام عرضه شده بسیار کمتر از برنامه اولیه بود، سعودی‌ها میزان عرضه اولیه را ۵درصد از آرامکو اعلام کرده بودند و اما در نهایت تنها ۵/ ۱ درصد سهام این شرکت عرضه شد. سوم اینکه محل عرضه نه بورس‌های بین‌المللی نیویورک، شانگهای، لندن و... بود بلکه تنها در بورس داخلی عربستان، تداول، انجام شد. چهارم اینکه هیچ سرمایه‌گذار خارجی حاضر نشد سهام این شرکت را به‌طور عمده خریداری کند و تنها سرمایه‌گذاران عمده در عرضه اولیه کشورهای امارات‌متحده‌عربی و کویت به‌عنوان دو متحد بزرگ و منطقه‌ای عربستان بودند. غالب خریداران سهام آرامکو سرمایه‌گذاران خرد داخلی هستند که با ترفندهای سعودی‎ها به‌خرید سهام این شرکت تشویق شدند. موارد دیگری نیز وجود داشت که همگی از عقب‌نشینی سعودی‌ها از رویای اولیه خود خبر می‌داد. اما مهم‌ترین تفاوت عرضه آرامکو با برنامه اولیه بن‌سلمان در ارزش‌گذاری این شرکت بود، با این حال سرمایه‌گذاران خارجی را راضی به‌خرید سهام آرامکو نکرد.

ادعای بن‌سلمان ۳۰۰ میلیارد دلار آب رفت

بن‌سلمان از همان روز اول مدعی بود که ارزش آرامکو ۲ هزار میلیارد دلار و حتی بیشتر است، از این‌رو سعودی‌ها با فروش ۵درصد از سهام این شرکت در عرضه اولیه حدود ۱۰۰ میلیارد دلار به‌دست خواهند آورد. کارشناسان نیز از همان روز اول با این ادعای بن‎سلمان مخالفت کرده و اعلام می‌کردند که در ارزش‌گذاری این شرکت اغراق شده است. غالب کارشناسان ارزش آرامکو را یک تا ۵/ ۱ هزار میلیارد دلار برآورد می‌کردند. شرکت‌هایی چون وود مکنزی حتی ارزش این شرکت را کمتر از ۵۰۰ میلیارد دلار می‌دانستند. همین موضوع مهم‌ترین عامل به تعویق افتادن عرضه اولیه آرامکو تا دسامبر گذشته شد. در واقع بن‌سلمان نمی‌خواست از ادعای اولیه خود عقب‌‌نشینی کند. اما اظهارات کارشناسان، سعودی‌ها را نگران می‌کرد که در صورت عرضه اولیه بر مبنای ارزش ۲هزار میلیارد دلاری هیچ سرمایه‌گذاری حاضر به‌خرید سهام این شرکت نشود.

در نهایت بن‌سلمان سال پیش کمی از ادعای اولیه خود عقب نشست. آنها ارزش آرامکو را حدود ۷/ ۱ هزار میلیارد دلار اعلام کردند و با فروش ۵/ ۱ درصد از سهام این شرکت، ارزش عرضه اولیه آرامکو به بیش از ۲۵ میلیارد دلار رسید که رکورد بزرگ‌ترین عرضه اولیه تاریخ را به دست آورد. با این حال این مقدار نیز نتوانست سرمایه‌گذاران را به پای میز معامله بکشاند و در عرضه اولیه سهام آرامکو هیچ سرمایه‌گذار خارجی عمده‎‌ای حاضر نشد.

از این‌رو سعودی‌ها تلاش کردند با جذب خریداران سهام آرامکو از بدنه جامعه عربستان به عرضه اولیه موفقی دست‌ یابند. آنها در این راستا از هیچ اقدام تشویقی و تنبیهی کوتاهی نکردند. حکومت خانواده‌های ثروتمند عربستانی را که یک‌بار در سال ۲۰۱۸ مورد غضب بن‌سلمان واقع شده و با یک نمایش مبارزه با فساد از سوی شاهزاده دستگیر و بخشی از اموالشان مصادره شده بود، برای خرید سهام آرامکو تحت فشار قرار داد. در کنار این موضوع، با اعطای وام‌های کم‎‌‌بهره و آسان کردن روند وام‌دهی به‌خریداران سهام آرامکو و همچنین در نظر گرفتن سهام جایزه تلاش بر جذب خریداران خرد به سهام آرامکو شد. به این ترتیب که به کسانی که به مدت شش ماه اقدام به فروش سهام خریداری شده خود در عرضه اولیه نکنند، به ازای هر ۱۰ سهم یک سهم جایزه داده می‌شود. علاوه بر این، اعلام شد بدون در نظر گرفتن نوسان قیمت نفت و میزان سود سهام شرکت آرامکو حداقل تا سال ۲۰۲۴ سود تخصیصی به سهامداران به شکل ثابت و براساس سود ۷۵ هزار میلیارد دلاری محقق‌شده در سال گذشته خواهد بود. تمام این اقدامات درحالی بود که با تبلیغات وسیع در سطح کشور تلاش شد خرید سهام آرامکو اقدامی برای حفظ آبرو و منافع ملی نشان داده شود.  این دست اقدامات علاوه بر اینکه موجب جذب سرمایه‌گذاران از بدنه شهروندان عربستانی شد، موجب شد که سعودی‌ها ادعا کنند بعد از عرضه اولیه و درحین ارزش‌گذاری در بازار، قیمت سهام آرامکو افزایش خواهد یافت و مجموع ارزش این شرکت به سطح موردنظر بن‌سلمان یعنی ۲ هزار میلیارد دلار خواهد رسید.

کشف عیار الماس سعودی

اما به‌نظر می‌رسد تمام این اقدامات نتوانسته چندان به افزایش قیمت سهام آرامکو کمک کند و به رویای بن‌سلمان از آرامکوی ۲هزار میلیارد دلاری جامه عمل بپوشاند. براساس نرخ روز گذشته سهام آرامکو، ارزش این شرکت تنها ۷۴/ ۱ هزار میلیارد دلار است که نسبت به ارزش آرامکو در زمان عرضه اولیه تفاوت چندانی ندارد. این درحالی است که در اولین روزهای معاملاتی بعد از عرضه اولیه، ارزش این شرکت تا بیش از ۲ هزار میلیارد دلار پیش رفت. اما خیلی زود قیمت‌ها فروکش کرد و به حدود ۸/ ۱ هزار میلیارد دلار رسید.

افت قیمت سهام آرامکو از ابتدای سال‌جاری میلادی تشدید شده است. قیمت سهام آرامکو از ابتدای سال ۲۰۲۰ حدود ۴/ ۲ ریال سعودی معادل نزدیک به ۶درصد کاهش یافته است. هرچند افت ارزش سهام آرامکو همزمان با افت سهام دیگر شرکت‌های نفتی و در راستای کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی بوده است، اما باید توجه داشت که موضوع برای آرامکو متفاوت از دیگر شرکت‌های نفتی است. سرمایه‌گذارانی که در عرضه اولیه شرکت می‌کنند، معمولا دید بلندمدتی به‌خرید سهم داشته و نوسانات مقطعی قیمت نفت قاعدتا نباید موجب تغییر دیدگاه آنها شود. علاوه بر این با توجه به وعده سعودی‌ها برای در نظر گرفتن سود ثابت برای آرامکو در موعد تخصیص سود به سهامداران و همچنین در نظر گرفتن سهام جایزه، خریداران قاعدتا تمایلی به فروش سهام این شرکت نداشته‌اند. بنابراین حتی اگر افت قیمت نفت نتواند قیمت هر سهم آرامکو را به زیر ارزش زمان عرضه اولیه بکشاند، انتظار می‎رود با فرارسیدن زمان اعطای سهام جایزه درحدود ۴ ماه بعد افت شدیدی در قیمت سهام آرامکو رخ دهد و خریداران سهام این شرکت کاملا وارد محدوده زیان شوند.