تیغ کُند اسلحه نفتی

تاریخ و مسائل ژئوپلیتیک نشان می‌دهد با آنکه افزایش قیمت نفت لطمات اقتصادی به جهان وارد می‌کند، اما در نهایت خود عربستان بیشترین لطمه را از این رشد قیمت‌ها خواهد دید. هفته قبل دولت عربستان در یک بیانیه اعلام کرد هرگونه اقدام علیه این کشور با اقدامی بزرگ‌تر پاسخ داده خواهد شد. در این بیانیه همچنین بر نقش مهم نفت در بازار جهان و توانایی عربستان در تاثیرگذاری بر قیمت‌ها تاکید شده است.

تحلیلگران معتقدند اگر عربستان از نفت به‌عنوان سلاح و برای مقابله با فشارهای خارجی استفاده کند در کوتاه مدت شاهد رشد قیمت‌ها خواهیم بود اما در میان مدت به دلیل کاهش نرخ رشد اقتصادی جهان و امکان استفاده از ذخیره نفت در اقتصادهای توسعه یافته، تقاضا برای نفت کاهش می‌یابد و در این حالت نه تنها قیمت‌ها پایین خواهد آمد، بلکه اقتصادهای مصرف‌کننده نفت با سرعت بیشتر به سمت استفاده از انرژی‌های جایگزین حرکت خواهند کرد. بحران بر سر ناپدید شدن روزنامه‌نگار عربستانی پس از آن آغاز شد که مقامات ترکیه ادعا کردند او پس از ورود به کنسولگری عربستان در استانبول در دوم اکتبر، به دستور دولت عربستان به قتل رسیده است. عربستان این ادعا را رد کرده بود، اما بامداد روز شنبه کشته شدن این روزنامه‌نگار را پذیرفت، اما اعلام کرد قتل او در یک درگیری رخ داده است. در هر حال در روزهای اخیر واکنش‌های تندی نسبت به این موضوع علیه عربستان نشان داده شده و کنگره آمریکا بررسی اعمال تحریم علیه عربستان را آغاز کرده است.

بورس عربستان نیز از این بحران تاثیر پذیرفته و شاخص آن کاهش یافته است. موضوعی که برای فعالان بازار نفت مهم بوده، احتمال رشد شدید قیمت‌ها تحت تاثیر واکنش دولت عربستان به فشارهای بین‌المللی است. چندی پیش در نشریه العربیه عربستان مطلبی به چاپ رسید که بر نگرانی‌ها افزود. در این مطلب آمده بود اگر قیمت ۸۰ دلار برای نفت سبب خشم ترامپ می‌شود، این احتمال وجود دارد که قیمت‌ها به ۱۰۰ یا ۲۰۰ دلار یا حتی دو برابر این ارقام افزایش پیدا کند. ترامپ چندی پیش از اوپک به شدت انتقاد کرده و از این سازمان خواسته بود با افزایش عرضه قیمت نفت را پایین آورد. عربستان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت اوپک است و ۱۰ درصد کل نفت مورد نیاز جهان را تامین می‌کند. بدیهی است که توقف عرضه نفت از سوی این کشور یا حتی کاهش قابل ملاحظه عرضه آن به افزایش شدید قیمت‌ها منجر می‌شود.

اما واقعیت چیست؟ آیا رشد قیمت‌ها تنها به زیان اقتصاد جهان خواهد بود؟ تحلیلگران معتقدند اگر به تاریخ رجوع کنیم، متوجه خواهیم شد که عربستان هیچ گاه از نفت به‌عنوان سلاح برای کاهش فشارهای بین‌المللی علیه خود استفاده نخواهد کرد. این اقدام اگر صورت گیرد بزرگ ترین اقدام در نوع خود پس از تحریم نفتی سال ۱۹۷۳ است و تبعات سخت برای تولیدکنندگان این ماده خام به ویژه عربستان خواهد داشت. تحلیلگر کپیتال اکونومیکس می‌گوید: «عربستان برای انجام چنین اقدامی تردید دارد. با آنکه رشد قیمت‌ها تحت تاثیر چنین اقدامی به نفع عربستان خواهد بود اما رشد قیمت نفت به زیان ترامپ است و تضعیف ترامپ برای عربستان قابل قبول نیست، زیرا ریاض مایل است ارتباط عمیق خود را با واشنگتن حفظ کند تا محور ضد ایرانی باقی بماند.» ترامپ قبلا به عربستان هشدار داده که بدون حمایت آمریکا حکومت این کشور عمری بسیار کوتاه خواهد داشت.

نکته مهم دیگر این است که اگر تاریخ مبنا قرار گیرد، تحریم‌های نفتی به تحریم‌کنندگان زیان وارد خواهد کرد. تحریم نفتی سال ۱۹۷۳ که از سوی اعضای عرب اوپک علیه کشورهای حامی رژیم اسرائیل اعمال شد، قیمت نفت را چهار برابر کرد و در آمریکا کمبود نفت به‌وجود آمد. اما این تحریم تاثیرات پایدار نداشت و غربی‌ها در مسیر کاهش وابستگی خود به نفت و استفاده از سوخت‌های جایگزین قرار گرفتند. همچنین عملیات‌های اکتشاف و استخراج در دیگر کشورها سرعت پیدا کرد و باید به این واقعیت نیز اشاره شود که افزایش قیمت نفت سبب بالا رفتن عرضه از سوی دیگر کشورها و تصاحب سهم عربستان در بازار خواهد شد.

اما با توجه به کاهش عرضه نفت ونزوئلا و ایران، هرگونه کاهش عرضه به ویژه اگر از سوی عربستان باشد به رشد شدید قیمت‌ها منجر می‌شود. همچنین مسلما رشد قیمت‌ها به کاهش شدید تقاضا به ویژه در اقتصادهای نوظهور از جمله هند و شرق آسیا منجر خواهد شد. تحلیلگران معتقدند مهمترین لطمه حاصل از افزایش قیمت نفت به روابط عربستان و آمریکا وارد می‌شود. رشد قیمت نفت دیدگاه مصرف‌کنندگان آمریکا درباره عملکرد ترامپ و حزب جمهوری خواه را منفی خواهد کرد و نمایندگان جمهوری‌خواه کنگره خواهند پرسید چرا باید برای امنیت کشوری مانند عربستان که خلاف منافع آمریکا رفتار می‌کند این میزان هزینه شود.

این یک بحران برای حزب جمهوری‌خواه است و جایگاه این حزب را در آمریکا برای مدتی طولانی تضعیف خواهد کرد به ویژه آنکه کمتر از سه هفته دیگر انتخابات میان دوره‌ای کنگره در آمریکا برگزار می‌شود و اگر به هر دلیل دموکرات‌ها اکثریت را در مجلس نمایندگان به دست آورند. عملا تمام آنچه ترامپ تاکنون انجام داده با خطر لغو شدن مواجه خواهد شد. واکنش محمد بن سلمان ولیعهد عربستان به اقدامات احتمالی آمریکا علیه عربستان تعیین می‌کند قیمت نفت تا چه میزان بالا رود.

او ژوئن سال گذشته علیه قطر اقدام کرد. پاییز گذشته تعداد زیادی از شخصیت‌های سیاسی، نظامی و تجاری عربستان را به اتهام فساد مالی بازداشت کرد. اندکی بعد دولت عربستان به ربودن نخست‌وزیر لبنان متهم شد و اخیرا به دلیل یک توییت درباره وضعیت بد حقوق بشر در عربستان، روابط این کشور با کانادا تیره شده است. با چنین پیشینه‌ای از رفتارهای تند، اقدام محمد بن سلمان در واکنش به تحریم‌های احتمالی غرب علیه عربستان دور از انتظار نیست. اگر واکنش بزرگ از سوی عربستان نشان داده شود، قیمت نفت می‌تواند تا ۲۰۰ دلار بالا رود. می‌توان گفت سرنوشت بن سلمان به سرنوشت بحران کنونی یعنی قتل روزنامه‌نگار عربستانی گره خورده است. مصرف‌کنندگان بزرگ نفت تمایلی به رشد قیمت‌ها ندارند اما اقدامات بن سلمان در سه سال اخیر بسیاری از اصول غربی‌ها را زیر پا گذاشته است و ضروری است واکنش‌هایی نشان داده شود.