خط‌لوله انتقال گاز روسیه به چین راه‌اندازی شد
مسیر ضدتحریم مسکو به پکن
پروژه عظیم
گازپروم قرارداد ساخت این خط لوله را در سال ۲۰۱۴ در چین بعد از یک دهه مذاکره و درست دو ماه بعد از شروع اختلافات روسیه با غرب بر سر الحاق کریمه نهایی کرد. در ماه مارس کریمه به روسیه پیوست، در ماه مه قرارداد خط لوله سیبری منعقد شد. ارزش این قرارداد ۴۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود و براساس آن به مدت ۳۰ سال روسیه سالانه ۳۸ میلیارد مترمکعب به چین گاز صادر می‌کند. این بزرگ‌ترین قراردادی است که تاکنون گازپروم توانسته امضا کند. در عظمت ساخت این پروژه همین بس که در برخی نواحی که این خط لوله ساخته شده دمای هوا تا منهای ۶۲ درجه سانتی‌گراد کاهش می‌یابد و همچنین این خط لوله از زمین‌های باتلاقی و کوهستانی بسیاری می‌گذرد تا به چین برسد. خط‌لوله سیبری فعلا با انتقال روزانه ۱۰ میلیون مترمکعب (حدود ۶/ ۳ میلیارد مترمکعب در سال) گاز طبیعی راه‌اندازی شده و قرار است تا سال ۲۰۲۵ به ظرفیت کامل (۳۸ میلیارد مترمکعب) برسد. براساس اطلاعاتی از متن قرارداد که توسط گازپروم منتشر شده، حداقل میزان صادرات این شرکت به چین در سال ۲۰۲۰ باید حدود ۵ میلیارد مترمکعب، در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۰ میلیارد مترمکعب و در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۵ میلیارد مترمکعب باشد. بر این اساس احتمالا چین به دومین مشتری بزرگ گاز روسیه بعد از آلمان بدل خواهد شد. آلمان سال گذشته ۵/ ۵۸ میلیارد مترمکعب از روسیه گاز وارد کرده است. روسیه همچنین امیدوار است که دو پروژه گازی بزرگ دیگر ترک‌ایستریم که برای انتقال گاز به ترکیه و جنوب اروپا و نورد ایستریم۲ برای انتقال گاز به آلمان را به‌زودی راه‌اندازی کند. قیمتی را چین که برای دریافت گاز از روسیه از طریق خط‌لوله سیبری می‌پردازد محرمانه نگه داشته شده است. روز گذشته نیز نه پوتین و نه شی هیچ‌کدام درخصوص قیمت گاز در این پروژه اظهارنظری نکردند. اما آنطور که رویترز به نقل از منابع مختلف صنعتی نوشته است، قیمت گاز براساس متوسط قیمت یک سبد فرآورده‌های نفتی تعیین می‌شود.
قراردادی برد-برد
براساس اطلاعات منتشر شده توسط بی‌پی، روسیه بزرگ‌ترین ذخایر گازی جهان را در اختیار دارد. این کشور سال گذشته بعد از آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز طبیعی جهان بوده است. مسکو همچنین بزرگ‌ترین صادرکننده گاز جهان نیز محسوب می‌شود. این کشور در سال ۲۰۱۸ حدود ۲۲۳ میلیارد مترمکعب گاز صادر کرده که از این مقدار حدود ۹۰ درصد از طریق خط‌لوله به اروپا صادر شده است. مسکو از دهه ۱۹۵۰ عرضه گاز طبیعی به اروپای غربی و مرکزی را آغاز کرد. از این‌رو اروپا با واردات سالانه ۲۰۰ میلیارد مترمکعب مدت‌ها است که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده گاز روسیه محسوب می‌شود. این کشور از سال گذشته تولید گاز مایع (ال‌ان‌جی LNG) را نیز آغاز کرده است. در سوی دیگر قرارداد چین قرار دارد، کشوری که در مرکز رشد تقاضای انرژی جهان قرار گرفته است. مصرف گاز در بزرگ‌ترین اقتصاد آسیا در سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی داشته است چراکه به‌دنبال آلودگی هوا و گرمایش زمین، دولت به کارخانه‌ها فشار می‌آورد که به‌جای استفاده از زغال‌سنگ از گازطبیعی که آلایندگی بسیار کمتری دارد استفاده کنند. براساس آمار بی‌پی، مصرف گاز چین در سال ۲۰۱۸ حدود ۲۸۳ میلیارد مترمکعب بوده است. پیش‌بینی می‌شود تا میانههای دهه ۲۰۲۰ این کشور ۴۰ درصد از رشد تقاضای گاز در جهان را به خود اختصاص دهد. چین در سال ۲۰۱۸ حدود دوپنجم از این مقدار را به‌وسیله خط‌لوله از آسیای مرکزی و میانمار وارد و مابقی نیاز خود را به وسیله واردات ال‌ان‌جی(گاز مایع) تامین کرده است. آنطور که آمار نشان می‌دهد، رشد تقاضای گاز چین رو به کاهش است، با این حال همچنان رقم قابل‌توجهی است. در ۹ ماه ابتدای سال‌جاری میلادی رشد تقاضا برای گازدر این کشور نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۱۰ درصد بوده است. بازار قوی و روابط استراتژیک دو کشور موجب شده که آنها درحال مذاکره برای افزایش مبادلات گازی خود باشند. مذاکره برای ساخت خطوط‌لوله دیگری تحت عنوان سیبری ۲ که از خاک کشورهای مغولستان و قزاقستان می‌گذرد یکی از محورهای این مذاکرات است.
اتحاد سیاسی پکن-مسکو با گاز
اما مهم‌ترین بعد راه‌اندازی این خط لوله از لحاظ سیاسی و استراتژیک است. روز گذشته روسای‌جمهور دو کشور از راه دور و به‌طور آنلاین شاهد راه‌اندازی این خط لوله بودند؛ حضور ولادیمیر پوتین و شی‌جین‌پینگ نشان‌دهنده اهمیت و بزرگی این رویداد برای پکن و مسکو است. آنطور که خبرگزاری‌های بین‌المللی چون بلومبرگ و رویترز نوشتند، خط لوله سیبری نماد چرخش به شرق روسیه به‌خصوص بعد از اختلافات این کشور با غرب و اعمال تحریم‌های اروپا علیه این کشور است. پوتین در این خصوص اعلام کرد: «این یک رویداد واقعا تاریخی نه تنها برای بازار جهانی انرژی بلکه بیشتر از همه برای ما، برای روسیه و چین است.» او افزوده است: «این خط لوله همکاری استراتژیک روس و چین را در حوزه انرژی به سطح کیفی جدیدی می‌رساند و ما را به هدف رساندن سطح مبادلات تجاری بین دو کشور در سال ۲۰۲۴ به مبلغ ۲۰۰ میلیارد دلار نزدیک می‌کند.» حجم مبادلات تجاری بین دو کشور در سال‌های اخیر به ۱۰۰ میلیارد دلار در سال رسیده است. با توجه به اینکه مسکو به دنبال ارزآوری در اقتصاد تحت تحریم خود است، یوآن چین به بخش بزرگی از ذخایر ارزهای خارجی این کشورتبدیل شده است. طبق اعلام بانک مرکزی روسیه، در ماه مارس یوآن حدود ۲/ ۱۴ درصد از ذخایر ارزی روسیه را تشکیل داده است؛ درحالی‌که این رقم در سال پیش تنها ۵ درصد بوده است. با گرایش روسیه به تجارت بیشتر با چین قدرت یوآن در اقتصاد روسیه بیشتر از این سطح هم می‌شود. رئیس‌جمهور چین نیز که به شکل تصویری این رویداد را تماشا میکرد، خط لوله«پاور آو سیبری» را «یک پروژه برجسته در همکاری دو جانبه در حوزه انرژی» و «نمونه‌ای از یک همکاری عمیق و سودمند برای دو طرف» عنوان کرد. شی‌جین‌پینگ در عین حال پوتین را «نزدیکترین و صمیمی‌ترین دوست» خود بین همکاران خارجی‌اش خطاب کرده است. اما این تنها پیوند انرژی بین دو کشور نیست، چین و روسیه در سال‌های اخیر گامهای بلندی در این راستا برداشته‌اند. روسیه در دهه گذشته به شکل چشمگیری صادرات نفت به چین را نیز افزایش داده است. درحالی‌که برای دههها صادرات نفت این کشور به پکن بسیار اندک و حتی نزدیک به صفر بود؛ اما از سال ۲۰۱۴ به دنبال اختلافات با غرب این رقم جهش یافت؛ به‌طوری‌که درحال‌حاضر روسیه در کسب عنوان برترین صادرکننده نفت به چین با عربستان رقابت تنگاتنگی دارد. برای دستیابی به این هدف، روسیه خط‌لوله‌ای با ظرفیت روزانه ۶۰۰ هزار بشکه و بندر جدیدی در اقیانوس آرام ساخت. این خط لوله در سال ۲۰۰۹ بعد از چهار دهه مذاکره راه‌اندازی شد. این کشور همچنین از طریق یک خط‌لوله دیگر که از قزاقستان می‌گذرد، روزانه ۲۰۰ هزار بشکه به چین نفت صادر می‌کند. چین همچنین یکی از مهم‌ترین بازارهای صادراتی زغال‌سنگ مسکو نیز محسوب می‌شود.
نظم جدید جهانی؟
آنطور که اریکا داونز، عضو دانشگاه کلمبیا و تحلیلگر سابق انرژی سیا می‌گوید، «پیوستن نیروهای چین و روسیه حامل یک پیام است؛ گزینه‌های دیگری برای نظم جهانی تحت رهبری ایالات‌متحده وجود دارد.» اما به غیر از محور سیاسی و تهدید استراتژیکی که این پیوند گازی برای آمریکا دارد، از لحاظ اقتصادی نیز راه‌اندازی این خط لوله می‌تواند واشنگتن را نگران کند. دسترسی چین به گاز روسیه باعث کاهش نیاز چین به گاز مایع آمریکا و افزایش قدرت چانه‌زنی این کشور در مذاکرات تجاری خواهد شد. واردات گاز مایع چین از آمریکا تا پیش از شدت گرفتن جنگ تجاری مسیر رو به رشدی را طی میکرد تا اینکه چین سال گذشته ۱۰ درصد تعرفه بر واردات این محصول وضع کرد. پس از آنکه پکن در ماه مه گذشته میزان تعرفه‌ها را به ۲۵ درصد افزایش داد، واردات گاز مایع آمریکا متوقف شد. رئیس شرکت PetroChina، تولیدکننده برتر نفت و گاز چین در ماه آگوست گفته بود: «اگر جنگ تجاری نبود، آمریکا می‌توانست یک منبع مطمئن برای تامین گاز چین باشد. اما در شرایط جدید، پتروچاینا سرمایهگذاری خود را در پروژه‌های گاز روسیه افزایش می‌دهد.» بنابراین ورود روسیه به بازار گاز چین یک تهدید بزرگ برای تولیدکنندگان گاز مایع در آمریکا محسوب می‌شود؛ حتی اگر پکن و واشنگتن به یک توافق تجاری دست یابند.
