وال‌استریت ژورنال تحلیل کرد
واکنش معکوس به تحریم نفتی ترامپ
این در حالی است که طی هفته‌های گذشته بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی به تحلیل یکجانبه خروج آمریکا از برجام پرداخته و عموما با در نظر گرفتن زوایای منفی، تیترهای خود را برگزیده‌اند. بر اساس گزارش وال‌استریت ژورنال، پس از اجرای توافق بین‌المللی برجام، ایران با تعهد به برقراری محدودیت در فعالیت‌های هسته‌ای، توانست روابط تجاری خود را با دنیا بازسازی کند و در این مسیر اتحادیه اروپا و چین همکاری‌های گسترده‌ای را با ایران آغاز کردند. حال همین رشته همکاری، تبدیل به مانعی در برابر اجرای تمام و کمال خواسته‌های رئیس‌جمهوری آمریکا در رابطه با ایران شده است. به این ترتیب در حالی‌که خروج از برجام با هدف افزایش فشارهای اقتصادی علیه ایران اجرایی شد، کشورهای یاد شده با این تصمیم ابراز مخالفت و تلاش کردند توافق برجام را حفظ کنند. در نتیجه این شرایط ممکن است صادرات نفت ایران آن‌طور که آمریکا انتظار دارد کاهش نیابد و حتی افزایش خرید از سوی برخی مشتریان نفتی کشور را به دنبال داشته باشد.
تنهایی ترامپ
آخرین بار دولت اوباما بود که با هدف قرار دادن «فروش نفت ایران» به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی کشور، تلاش کرد این محدودیت‌ها منجر به مذاکره شود. فشار تحریم‌ها در زمان یاد شده، که از سوی سازمان ملل متحد نیز علیه ایران جریان داشت، باعث ریزش مشتریان نفتی کشور و در نهایت شکل‌گیری توافق بین‌المللی برجام در اواخر سال ۲۰۱۵ شد. در آن زمان، اتفاقی که رخ داد این بود که خریداران اروپایی به شکل داوطلبانه، خرید نفت خود از ایران را قطع کردند. ژاپن و کره جنوبی نیز تحت فشار متحد نزدیک خود یعنی آمریکا، واردات خود از ایران را کاهش دادند. هند، دومین خریدار بزرگ نفت خام ایران نیز اگرچه همواره تحریم‌های آمریکا علیه ایران را محکوم کرد با این حال برای جلب رضایت آمریکا، واردات نفت از ایران را به میزان کافی کاهش داد. در آن زمان چین نیز به‌عنوان بزرگترین مشتری نفت خام ایران و کشوری که تحریم‌های یکجانبه ایران را تقبیح می‌کرد، نفت کمتری از ایران وارد کرد. اینها اتفاقاتی بود که در دور قبلی تحریم‌ها رخ داد. در آن زمان سطح همکاری‌ها با آمریکا بسیار بالا و اثرگذار بود. اما حالا شرایط کمی متفاوت است، به خصوص که آمریکا به شکلی خودسرانه و با اصرار ترامپ از توافقی خارج شده که ماه‌ها برای آن زمان صرف شده بود.
موج مخالفت‌ها با تصمیمات دونالد ترامپ درباره ایران و چالشی که بر سر راه اثرگذاری تحریم‌های آمریکا وجود دارد از سوی ریچارد نفیو، طراح شبکه هوشمند تحریم‌ها علیه ایران در دوره اوباما نیز مورد تایید قرار گرفته است. وال‌استریت ژورنال در گزارش خود به نقل قولی از نفیو پرداخته و نوشته است که تحریم‌های جدید می‌تواند صادرات نفت خام ایران را تا حدودی کاهش دهد اما کل آن را تهدید نمی‌کند. این مقام سابق وزارت خارجه ایالات متحده آمریکا که هم‌اکنون در مرکز سیاست جهانی انرژی دانشگاه کلمبیا مشغول فعالیت است، تاکید دارد ایران در حالی به شکل بالقوه آسیبی از تحریم‌های جدید نخواهد دید که آمریکا همراهان اروپایی خود یا کشوری مانند هند را برای اثرگذاری بیشتر تحریم‌ها بر ایران تحت فشار قرار داده است.
پاسخ منفی به خواسته آمریکا
مقامات دولت ترامپ اعلام کرده‌اند که رویکرد آنها در تحریم ایران همان است که در دوره اوباما اجرایی شده. یعنی آنها از خریداران نفت ایران درخواست کرده‌اند که به شکل داوطلبانه خرید نفت از ایران را قطع کنند یا کاهش دهند. البته پشتوانه این درخواست تهدیدهای صریح آمریکا مبنی بر مجازات شرکت‌ها و موسساتی است که می‌خواهند با ایران همکاری تجاری برقرار کنند. در رابطه با مهلت زمانی نیز دولت ترامپ کاری را خواهد کرد که در دولت اوباما انجام شد. بر این اساس کشورهای طرف با ایران، ۶ ماه مهلت دارند تا روابط خود را با ایران محدود و در نهایت قطع کنند. درست است که دولت ترامپ گام به گام از الگوی دولت اوباما برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران استفاده می‌کند اما این الگوبرداری الزاما به این معنا نیست که دور جدید تحریم‌ها با اثرگذاری دور قبل همراه خواهد بود.
در واقع بر خلاف دور قبلی تحریم‌ها، در حال حاضر خریداران نفت خام ایران به شکل یکپارچه با اهداف آمریکا مخالف هستند. همین موضوع باعث شده است تا تحلیلگران بگویند «کشورهای خریدار نفت خام ایران، تقاضای آمریکا برای اعمال دوباره تحریم‌ها را با مقاومت در مقابل این خواسته پاسخ می‌دهند.» حتی متحدان آمریکا در اروپا نیز که در حال حاضر خریدار حدود یک پنجم از نفت خام صادراتی ایران هستند، امیدوارند بتوانند ایران را حتی بدون وجود آمریکا برای باقی ماندن در برجام مجاب کنند و این می‌تواند به معنای تداوم فروش نفت ایران به اروپا باشد. ایران در حال حاضر حدود ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام و میعانات گازی به اروپا صادر می‌کند.
به این ترتیب مهم‌ترین نکته‌ای که در این میان باعث متمایز شدن رفتار متحدان آمریکا در دور جدید تحریم‌ها علیه ایران شده است، به نتیجه رسیدن توافق هسته‌ای در سطح بین‌الملل است. در واقع عاملی که در سال ۲۰۱۲ باعث شد اروپا خرید نفت از ایران را به‌طور کامل قطع کند و کشورهای ژاپن، کره‌جنوبی، هند و حتی چین از موضع آمریکا در برابر ایران دفاع کنند، به دست آوردن یک نتیجه مشخص از مذاکرات هسته‌ای بود که برای سال‌ها میان ایران و غرب جریان داشت. باوجود توافق جامعی که در اواخر سال ۲۰۱۵ میان ایران و پنج قدرت جهانی به دست آمد و هنوز ایران و طرف‌های اروپایی در آن باقی مانده‌اند، اعمال فشار بر ایران توجیه خود را از دست داده و این کشورها ترجیح می‌دهند منافع اقتصادی خود را درگیر تحریم‌های آمریکا نکنند.
بر این اساس تحلیلگران عقیده دارند، هم‌اکنون چشم‌اندازی کاملا متفاوت در رابطه با فشار آمریکا بر ایران وجود دارد. در کنار پایبندی ایران به توافق هسته‌ای که اعمال دوباره فشار بر کشورمان را غیرموجه جلوه می‌دهد، آغاز یک جنگ تجاری از سوی دونالد ترامپ با کشورهای مختلف، باعث شده است تا خریداران نفت خام ایران همکاری سازنده‌ای با منویات آمریکا نداشته باشند. به گزارش وال‌استریت ژورنال، دولت‌های اروپایی که تلاش زیادی برای منصرف کردن ترامپ از خروج برجام به کار بردند، اعلام کرده‌اند برنامه‌ای برای کاهش خرید نفت ایران ندارند. مقامات بخش خصوصی اروپایی نیز امیدوارند بتوانند از فشار آمریکا برای قطع خرید نفت از ایران سر باز زنند.
برای مثال، شرکت‌های اروپایی که مشتری نفت ایران هستند و از طرفی با آمریکا نیز روابط تجاری دارند و انتظار می‌رود از این ناحیه تحت فشار زیادی قرار گیرند، نسبت به قبل عملکرد سریعی در اجرای خواسته‌های آمریکا ندارند. هرچند ممکن است در نهایت شرکت‌های وابسته به آمریکا از ایران دوری کنند، اما نکته مهم این است که آیا چین و هند نیز مانند شرکت‌هایی که همکاری تجاری نزدیکی با آمریکا دارند، عمل خواهند کرد؟
نقش هند و چین
تحلیلگران در پاسخ به سوال یادشده عنوان می‌کنند که حتی اگر چین و هند خرید نفت خام از ایران را افزایش دهند، تعجب نخواهند کرد زیرا احتمالا ایران در دوران تحریم جذابیت‌های قیمتی برای این کشورها ایجاد کند. چین در ماه آوریل، به‌طور میانگین ۶۷۱ هزار بشکه نفت خام از ایران وارد کرده است. هند نیز در مدت مشابه، در هر روز ۶۰۴ هزار بشکه نفت خام از ایران خریداری کرده است. به این ترتیب هر دو کشور، در مجموع ۶۰ درصد از کل نفت صادراتی کشور را خریداری کرده‌اند که بیش از دو برابر میزان نفتی است که از سوی دو مشتری بزرگ بعدی نفت ایران، یعنی کره جنوبی و ژاپن خریداری شده.
در دور قبلی تحریم‌ها علیه ایران، هند با وجود به رسمیت نشناختن تحریم‌های نفتی آمریکا، در نهایت خرید نفت از کشور را ۲۰ درصد کاهش داد. اما دولت هند اخیرا نظر قاطع خود را در رابطه با دور جدید تحریم‌ها اعلام و تاکید کرد تنها از تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران تبعیت خواهد کرد، نه تحریم‌های آمریکا. یکی از دلایلی که برای عدم همراهی هند با دولت آمریکا عنوان می‌شود، وابستگی شدید هند به واردات نفت است. در واقع مهم‌ترین نتیجه اثرگذاری تحریم‌های آمریکا بر تولیدات ایران، افزایش قیمت نفت خام در دنیا خواهد بود.
به همین دلیل دولت هند که اخیرا نسبت به رشد قیمت‌ها به عربستان اعتراض کرده و در حال از دست دادن کنترل قیمت بنزین (به دلیل رشد اخیر قیمت نفت) در پمپ بنزین‌های این کشور است، تمایلی به کاهش عرضه از سمت ایران ندارد. از طرفی هند طرح‌هایی برای توسعه بندر چابهار در جنوب ایران دارد که حاضر به از دست دادن آن نیست. به گفته برخی مقامات هندی، آنها به واشنگتن گفته‌اند که هند به روابط سازنده با ایران «نیاز» دارد. چنین رابطه‌ای هم به نفع هند است و هم به اهداف آمریکا نزدیک است زیرا نقش چین، پاکستان و افغانستان را در منطقه تعدیل می‌کند.
در این میان، چین می‌تواند چالشی بزرگ‌تر بر سر راه اهداف آمریکا باشد. بزرگترین خریدار نفت ایران، قول همکاری با تهران را داده است. چین همچنین مشتاق است تا در معاملات نفت خام، یوآن را جایگزین دلار کند. نفت خام به شکل سنتی بر پایه دلار تعیین قیمت می‌شود و افزایش معاملات بین‌المللی نفت خام با یوآن، به اثرگذاری بیشتر این ارز در معادلات جهانی کمک خواهد کرد.
دومین اقتصاد بزرگ دنیا در ماه‌های گذشته با راه‌اندازی بخش نفت در بورس بین‌المللی شانگهای، برای شکل دادن به شاخصی جدید در بازار نفت تلاش دارد. به این ترتیب تحلیلگران عقیده دارند در کنار مخالفت اروپا با مواضع ترامپ و همچنین تداوم همکاری هند و چین با ایران، احتمالا تحریم‌های آمریکا اثرگذار نبوده و فروش نفت خام کشور به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی کشور، با نوسانی محدود مواجه خواهد شد.
ارسال نظر