خطای تشخیص اوپک در یارگیری

دنیای اقتصاد: ابتدا یکدیگر را نادیده گرفتند، سپس جنگی سخت را با یکدیگر آغاز کردند. در نهایت از در گفت‌وگو درآمدند، هرچند برنامه‌هایشان در تضاد با یکدیگر قرار داشت. پنج سال قبل بود که بزرگترین سازمان نفتی دنیا متوجه روی کار آمدن رقیبی جدی در بازار نفت شد. از آن زمان تا کنون روابط بین اوپک و صنعت نفت آمریکا با تحولات زیادی همراه بوده است. بعد از فراز و فرودهای فراوانی که اوپک و صنعت نفت آمریکا در رویارویی با یکدیگر داشته‌اند، اگرچه حالا نشانه‌هایی از همزیستی مسالمت‌آمیز میان آنها مشاهده می‌شود، با این حال کارشناسان عقیده دارند همچنان دیدگاه اوپک نسبت به صنعت نفت آمریکا با سوءتفاهم‌هایی همراه است که‌ می‌تواند بار دیگر مانند آنچه حدود دو سال قبل رخ داد، با نتایج مورد انتظار همراه نباشد.

خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی به تازگی اعلام کرده است که «ما به همزیستی با یکدیگر نیاز داریم.» اعلام سیاست هم‌زیستی با صنعت نفت آمریکا در حالی از سوی عربستان سعودی مطرح می‌شود که پس از شکست طرح این کشور مبنی بر «افزایش تولید تا خروج تولیدکنندگان آمریکا از چرخه رقابت»، صنعت نفت آمریکا به مدد رشد تکنولوژی، با قدرت زیادی در تولید همراه شده است. حالا در شرایطی که عربستان سعودی به‌عنوان رهبر اوپک تلاش دارد با اجرای دور دوم توافق کاهش تولید تا ماه مارس ۲۰۱۸ اشتباهات گذشته را جبران و عرضه و تقاضای نفت را تنظیم کند، تولیدکنندگان نفت در آمریکا با تکیه به قیمت‌های بالاتر، هزینه‌های کمتر تولید و تکنولوژی مدرن‌تر با سرعت بیشتری در حال افزایش تولید هستند. کشورهای عضو و غیرعضو اوپک ۳۰ نوامبر ۲۰۱۶ برای کاهش ۸/ ۱ میلیون بشکه‌ای تولید در روز به توافق رسیدند، اتفاقی که رشد و ثبات قیمت نفت در کانال ۵۰ دلار را به همراه داشت و باعث شد دکل‌های حفاری نفت و گاز در آمریکا تنها یک ماه پس از توافق، رشدی ۷۰ عددی داشته باشند. حال با توجه به روند رو به رشد دکل‌های حفاری در آمریکا و همچنین تمدید توافق کاهش تولید برای ۹ ماه دیگر، این انتظار وجود دارد که تولید نفت آمریکا در نیمه نخست امسال، روزانه نیم میلیون بشکه رشد داشته باشد که نتیجه‌ای جز نوسان یا افت بیشتر قیمت‌ها نخواهد داشت.

با تمام این تفاسیر، آیا آن‌گونه که وزیر انرژی عربستان سعودی انتظار دارد، تولیدکنندگان نفت آمریکا که زمانی هر کاری برای حذف‌ آنها از چرخه تولید می‌شد، حاضر به هم‌زیستی مسالمت‌آمیز با اوپک خواهند شد؟‌ یا آنطور که پیش از این محمد بارکیندو، دبیر کل اوپک اعلام کرده بود، تولیدکنندگان نفت آمریکا به توافق کاهش تولید خواهند پیوست؟ این سوالات در شرایطی وجود دارد که کارشناسان عقیده دارند انتظار اوپک برای همراهی تولیدکنندگان نفت آمریکا با آنها در کاهش تولید، ناشی از درک نادرست آنها از ماهیت صنعت نفت و گاز در آمریکا است. در واقع صنعت بالادست نفت در آمریکا از هزاران شرکت خصوصی تشکیل شده است که هر کدام از آنها تیم مدیریتی و اهداف کسب و کار خاص خود را دارند. به این ترتیب برای بیشتر شرکت‌های نفتی در آمریکا که با دیگر شرکت‌های بزرگ بین‌المللی همکاری می‌کنند، بیش از هرچیز جلب رضایت سرمایه‌گذار اهمیت دارد زیرا تنها در این صورت است که همکاری‌ها ادامه پیدا می‌کنند. بنابراین، این طرز تفکر که این شرکت‌ها می‌توانند رفتاری مشابه کشورهای عضو اوپک داشته باشند اشتباه است زیرا در کشورهای عضو اوپک، بر خلاف آمریکا، صنایع نفت و گاز تحت کنترل دولت‌ها هستند. از دیگر سو شرکت‌های خصوصی نفتی در آمریکا بر اساس قانون نمی‌توانند با سازمانی که رفتاری کارتل مانند دارد همکاری داشته باشند.

دیگر نکته‌ای که باعث می‌شود کارشناسان عقیده داشته باشند اوپک دیدگاهی درست نسبت به تولیدکنندگان نفت در آمریکا ندارد این است که اساسا در آمریکا تنها در موارد اضطراری حکومت اجازه دارد حفاری و تولید نفت خام را به شکل دستوری با محدودیت همراه کند. به این ترتیب به نظر می‌رسد با وجود زمزمه‌هایی که از همکاری مسالمت‌آمیز میان تولیدکنندگان نفت آمریکا با اوپک وجود دارد، این همکاری به خصوص در طرحی مانند محدودیت تولید نفت خام، عملا ممکن نخواهد بود. از نگاه کارشناسان درک نادرست اوپک از ماهیت صنعت نفت آمریکا در سال ۲۰۱۴ یک بار بازار جهانی نفت را با ریزش شدید قیمت‌ها تحت تاثیر قرار داد و حالا نیز اگر قرار است ارتباطی میان اوپک و صنعت نفت آمریکا برقرار شود، تنها زمانی با نتیجه مثبت همراه خواهد بود که درک صحیحی از ماهیت تولیدکنندگان طلای سیاه در آمریکا وجود داشته باشد.

چرخش عربستان به سمت شیل

حدود دو سال قبل، عربستان سعودی که به نوعی رهبری اوپک را بر عهده دارد، برای خارج کردن تولیدکنندگان شیل آمریکا از چرخه رقابت تلاش‌های فراوانی کرد. در آن زمان تولید هر بشکه نفت برای شیل‌ آمریکا با هزینه‌های زیادی همراه بود و عربستان سعودی شکستن قیمت‌ها را بهترین راهکار در مقابل رقیبان آمریکایی دید. بنابراین در یکی از نشست‌های رسمی اوپک در سال ۲۰۱۵ سقف تولیدات برداشته شد تا استخراج و عرضه نفت خام با قدرت هرچه بیشتر از سوی کشورهایی که به شکل سنتی تولیدکننده نفت بودند، ادامه پیدا کند. در نتیجه اجرای این سیاست قیمت نفت که در نیمه دوم سال ۲۰۱۴ بالای ۱۰۰ دلار بر بشکه بود، اوایل سال ۲۰۱۶ به کمتر از ۳۰ دلار بر بشکه رسید. اما تلاش برای شکستن قیمت‌ها نتیجه‌ای عکس داشت، زیرا عربستان سرعت رشد تکنولوژی استخراج و تولید نفت در آمریکا را در نظر نگرفته بود. این اشتباه استراتژیک عربستان در مقابل تولیدکنندگان نفت آمریکا بود؛ موضوعی که باعث شد بیژن زنگنه، وزیر نفت کشورمان در پاسخ به چرایی نپیوستن ایران به طرح کاهش تولید، مسوولیت ایجاد تعادل در بازار را متوجه عربستان و همپیمانان آن بداند زیرا اشتباه آنها بازار را به‌هم ریخت.

به این ترتیب شیل و به‌طور کلی تولیدکنندگان نفت خام آمریکا طی حدود ۲ سال گذشته با دستیابی به روش‌های نوین تولید نفت خام، هزینه‌هایشان را به شکل چشمگیری کاهش دادند و قدرت بیشتری در تولید پیدا کردند. اما برعکس بودجه کشورهای عضو اوپک به‌خصوص عربستان سعودی که به تولید نفت وابسته هستند، درنتیجه کاهش قیمت نفت با چالش‌های فراوانی همراه شد. اینجای داستان بود که اوپک برای خروج از شرایط زیان، بار دیگر برای تولیدات سقف تعیین کرد و علاوه بر کشورهای عضو این سازمان، کشورهای غیرعضو مانند روسیه، مکزیک، قزاقستان و... را نیز با خود همراه کرد تا در مجموع روزانه حدود ۸/ ۱ میلیون بشکه از تولیدات خود بکاهند. اما برای اثرگذاری این توافق، اوپک نیاز دارد تولیدکنندگان نفت خام آمریکا را نیز با خود همراه کند که اتفاقی غیرممکن به‌نظر می‌رسد.

توافق کاهش تولید که از ابتدای سال ۲۰۱۷ آغاز شد، حالا برای ۹ ماه دیگر تمدید شده است و این در حالی است که تولیدکنندگان شیل‌ آمریکا به‌عنوان مهم‌ترین رقیب اوپک، نه در دور نخست این توافق حضور داشتند و نه در دور دوم آن حاضر به همکاری شدند. آنها تنها از دور نظاره می‌کنند و تولیدات خود را هر روز با قدرت بیشتری ادامه می‌دهند، هرچند فعالان صنعت شیل آمریکا هفته گذشته و همزمان با برگزاری نشست ۱۷۱ اوپک به وین آمدند تا گفت‌وگوهایی با مقامات اوپک داشته باشند، اما این حرکت آنها مانعی برای رشد تولید آنها به شمار نمی‌رود. از دیگر سو قدرت تولیدکنندگان نفت در آمریکا باعث شده است مقامات ارشد اوپک نیز در حال آماده شدن برای سفر به تگزاس باشند تا با انجام دیدارهایی با نمایندگان نفت شیل آمریکا به این فهم برسند که آیا این دو صنعت می‌توانند همزیستی مسالمت‌آمیزی با یکدیگر داشته باشند یا در آینده نزدیک باید منتظر یک رویارویی تمام عیار دیگر باشند.

نفت 55 تا 60 دلاری نقطه تعادل اوپک و شیل

اما در شرایطی که هر تلاشی که از سوی عربستان سعودی برای کاهش تولید و افزایش قیمت نفت به مثابه یک گام مثبت برای تولیدکنندگان شیل است و از دیگر سو به دلایل ذکر شده امکان همراهی آمریکایی‌ها با اوپک منتفی به نظر می‌رسد، بهترین راه کند کردن سرعت رشد شیل چیست؟

تازه‌ترین گزار‌ش‌ها از سوی اوپک نشان می‌دهد که تولید نفت خام از سوی کشورهای غیرعضو اوپک در سال ۲۰۱۷ حدود ۹۵۰ هزار بشکه در روز افزایش خواهد داشت که سهم آمریکا از این عدد ۶۰۰ هزار بشکه خواهد بود. در حال‌حاضر تولید نفت از میدان پرمیان آمریکا که بزرگترین میدان نفتی این کشور است، با سرعتی بالا در حال انجام است و دیگر تولیدکنندگان نفت آمریکا نیز با استفاده‌ از فناوری‌های جدید تولید، هزینه‌های پایین و رشد قیمت‌ها، مشغول به تولید در سطحی بالا نسبت به سال‌های گذشته هستند. بر اساس گزارش‌های موجود متوسط هزینه تولید نفت در میدان پرمیان آمریکا به حدود ۴۰ دلار بر بشکه رسیده است و دیگر تولیدکنندگان کوچک‌تر شیل نیز با هزینه تولید حدودا ۵۰ دلار بر بشکه همراه هستند که نسبت به قبل با کاهش چشمگیری همراه بوده است. با این تفاسیر طبیعی است که جدیدترین محاسبات اوپک منتفع شدن شیل از رشد قیمت‌ها را تایید ‌کند. به این ترتیب به‌نظر می‌رسد تغییر سیاست اوپک در زمینه تولید و عرضه بیش از اندازه و تلاش برای حفظ تعادل در عرضه به بازار و جلوگیری از رسیدن قیمت‌ها به ۶۰ دلار در هر بشکه، فعلا بهترین راهکاری است که می‌تواند سرعت رشد صنعت شیل آمریکا را کاهش دهد. پیش از این بیژن زنگنه، وزیر نفت کشورمان نیز قیمت ۵۵ تا ۶۰ دلار بر بشکه را محدوده‌ای از قیمت نفت خام عنوان کرده بود که هم برای تولیدکنندگان سنتی نفت خام مناسب است و هم برای تولیدکنندگان نفت شیل، ضمن اینکه از سرعت تولیدکنندگان طلای سیاه در آمریکا نیز می‌کاهد. به این ترتیب باید دید در نهایت اوپک و متقابلا شیل آمریکا در زمینه تولید و عرضه نفت خام به درک درستی از وضعیت یکدیگر دست خواهند یافت یا بار دیگر اشتباهات آنها (به‌خصوص اوپک) دامنگیر بازار جهانی نفت خواهد شد؟