اصرار بر سرمایه‌گذاری در سوخت‌های فسیلی یا متنوع‌سازی سبد انرژی
استراتژی برنده برای غول‌های نفتی کدام است؟
بسیاری از شرکت‌های نفتی وقتی بازار با ورود نفت شیل از وضعیت کمبود عرضه به حالت فراوانی تغییر شکل داد، با مشکلات زیادی برای سازگاری با وضعیت جدید مواجه شدند. اگر فقط به شاخص اس‌اندپی۵۰۰ که متشکل از همین تعداد شرکت‌های بزرگ آمریکا در بازار سرمایه است، نگاه کنیم عملکرد بخش انرژی را ضعیف‌ترین در بین صنایع مختلف در سال ۲۰۱۹ می‌یابیم؛ اتفاقی که سال‌های ۲۰۱۴، ۲۰۱۵ و ۲۰۱۸ هم رخ داده بود. با وجود سودآوری پایین فسیلی‌ها در سال‌های گذشته بسیاری از سهامداران در بازارهای جهانی همچنان این سهم‌ها را حفظ می‌کنند؛ دلیل آن با وجود چنین عملکردی فقط به توانایی پرداخت سود سهام آنها برمی‌گردد. فشار اما از سوی این سهامداران برای کاهش انتشار کربن، متنوع کردن سبد تولید انرژی این شرکت‌ها و اصلاح ساختار مدیریت هر روزه بیشتر می‌شود. شرکتی مانند اکسون با وجود این فشارها سعی در مقاومت دارد و کمتر به دور کردن سرمایه‌گذاری از نفت و گاز باور دارد. با این حال، برخی مثل بی‌پی رویاهای بلندپروازانه‌ای برای «سبز» شدن دارند که البته با تردیدهایی از سوی کارشناسان و سهامداران روبه‌رو شده چراکه به قول نویسنده این گزارش اکونومیست، «هیچ استراتژی‌ای بی‌عیب و نقص نیست.»
فشار بر اکسون برای تغییر
اما استراتژی اکسون موبیل که یکی از باارزش‌ترین شرکت‌های نفتی است که به‌طور عمومی در بازار سهام معامله می‌شود، به این راحتی تغییر نمی‌کند. در حالی که سرمایه‌گذاران سبزگرا این شرکت را تشویق به حرکت به سوی انرژی‌های پاک کرده‌اند، اکسون برعکس برنامه‌ای برای افزایش ۲۵ درصدی تولید نفت و گاز تا سال ۲۰۲۵ را اعلام کرد. علاوه بر این، در زمانی که رقبای اکسون موبیل میلیاردها دلار از ارزش دارایی‌های خود کاستند، این شرکت آمریکایی گفت منابع تحت مالکیت آن تغییری نکرده است. اما سال ۲۰۲۰ همه حتی اکسون موبیل را هم تکان داد؛ اکسون اواخر ماه نوامبر اعلام کرد بین ۱۷ تا ۲۰ میلیارد دلار از ارزش دارایی‌هایش کم خواهد کرد و نزدیک به یک‌سوم هزینه سرمایه‌ای خود برای سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۵ را نیز کاهش می‌دهد؛ موضوعی که یک عقب‌نشینی ضمنی از برنامه ازدیاد تولیدش بود. چهاردهم دسامبر هم قول داد انتشار کربن در عملیاتش را طی پنج سال ۲۰ درصد کاهش می‌دهد.
همه اینها نشانه‌هایی از افزایش فشار بر اکسون موبیل هستند. این شرکت نیمی از ارزش بازارش را در فاصله ژانویه تا نوامبر از دست داد. سرمایه‌گذاران (سهامداران) اما دغدغه‌هایی فراتر از کووید-۱۹ دارند. در ماه مه، بلک راک که بزرگ‌ترین نهاد مدیریت دارایی جهان است از جنبشی حمایت کرد که می‌خواست دارن وودز، مدیرعامل این شرکت را از سمت رئیس هیات‌مدیره خلع کند. در دسامبر هم D.E.Shaw که یک صندوق پوشش ریسک است یک نامه به این شرکت فرستاد و درخواست نظم بیشتر در سرمایه برای محافظت از سود سهام کرد. صندوق بازنشستگی نیویورک هم که سومین صندوق بزرگ بازنشستگی آمریکاست در حال بررسی دور شدن از سرمایه‌گذاری در پرریسک‌ترین شرکت‌های سوخت فسیلی است. دومین صندوق بزرگ بازنشستگی هم اعلام کرده از کارزاری که به دنبال تغییر تقریبا نیمی از اعضای هیات‌مدیره این شرکت است حمایت می‌کند. کریستوفر ایلمن، مدیر بخش سرمایه‌گذاری این صندوق گفته تغییر برای بقای این شرکت‌ها حیاتی است.
با این حال، وودز همچنان هر دو سمتش را در اکسون در اختیار دارد و در حالی که رقبای اروپایی در حال بازآفرینی خود برای دوره سازگاری با محیط‌زیست هستند، اکسون هنوز استراتژی قدیمی خود را برای قمار بر فسیلی‌ها حفظ کرده است. این موضوع تعمیق شکاف بین غول‌های نفتی در دو طرف اقیانوس اطلس را نشان می‌دهد که برای بازگرداندن سرمایه‌گذاران در زمانی که قیمت‌ها سقوط کرده‌اند (و اخیرا تا حدودی ریکاوری شدند)، تلاش می‌کنند. هر کدام از این دو رویکرد ریسک خود را دارد.
روند نزولی شرکت‌های نفتی
ابرشرکت‌های نفتی برای سال‌ها سود متوسطی را دریافت می‌کردند. در دهه منتهی به سال ۲۰۱۴ آنها بیش از حد هزینه کردند چراکه به شدت در حال دنباله‌روی از رشد تولید بودند. اما با تحول بازار نفت به وسیله شیل از یک بازار با کسری عرضه به وضعیت فراوانی نفت، خیلی از این شرکت‌ها دوران سختی را برای سازگاری تجربه کردند. بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۹ سود بر سرمایه پنج شرکت بزرگ نفتی شامل اکسون، شل، شورون، بی‌پی و توتال به‌طور متوسط سه‌چهارم آب رفت. در سال ۲۰۱۹ هم بخش انرژی که عمده آن به سوخت‌های فسیلی اختصاص دارد در شاخص اس‌اندپی۵۰۰ بدترین عملکرد را داشت که در سال‌های ۲۰۱۴، ۲۰۱۵ و ۲۰۱۸ هم اتفاق افتاده بود.
دوازده ماه گذشته «بی‌آبرویی‌های» جدیدی برای این بخش به همراه داشت. ۳۵۰ میلیارد دلار از ارزش بازار پنج شرکت بزرگ نفتی مورد اشاره کاسته شد. آنها از تعدیل نیرو تا ۱۵ درصد صحبت به میان آوردند و گفتند هزینه سرمایه‌ای خود را کاهش می‌دهند. شل برای اولین بار از جنگ جهانی دوم سود سهامش را کاهش داد. بی‌پی گفت نمایندگی مجلل خود را در لندن خواهد فروخت. در آگوست اکسون موبیل پس از یک قرن حضور در شاخص داو جونز، از آن بیرون رانده شد و در نهایت، سهم شرکت‌های حوزه انرژی در شاخص اس‌اندپی۵۰۰ هم از ۱۳ درصد در سال ۲۰۱۱ به زیر ۳ درصد سقوط کرد.
اما انتظارات از آینده طلای سیاه متفاوت است. از یک سو، توزیع واکسن می‌تواند به بازگشت تقاضا کمک کند و از سوی دیگر کشورهای نفتی مانند عربستان، روسیه و امارات ممکن است از فرصت استفاده کرده و تولید خود را بسیار افزایش دهند. یک شرکت مدیریت دارایی به نام Legal and General Investment Management بر این باور است که نگه داشتن گرمایش جهانی زیر ۲ درجه سانتی‌گراد نسبت به دوره پیشاصنعتی ممکن است باعث کاهش ۵۰ درصدی تقاضای نفت در ۱۰ سال شود. از نظر گزارش اکونومیست، این اتفاق بعید است اما ریسک‌های متوجه شرکت‌های نفتی را نشان می‌دهد. در حالی که‌بی‌پی معتقد است تقاضا ممکن است در سال ۲۰۱۹ به پیک تاریخی خود رسیده باشد، اکسون موبیل انتظار دارد تقاضا دست کم تا سال ۲۰۴۰ افزایشی باشد آن هم به دو دلیل: افزایش درآمد و جمعیت.
با توجه به این همه نااطمینانی و عملکرد ضعیف در بازار نفت، سوال این نیست که چرا سرمایه‌گذاران از غول‌های نفتی فراری شده‌اند، بلکه این است که چرا این کار را نمی‌کنند؟ پاسخ فعلا سود سهام است. بانک مورگان استنلی گفته ۸۰ درصد ارزش‌گذاری این شرکت‌ها به دلیل توانایی‌شان برای پرداخت سود سهام باز‌می‌گردد. به همین دلیل است که شرکت‌هایی در آمریکا که در مقابل کاهش سود سهام مقاومت کردند، نسبت به اروپایی‌ها با جریان آزاد پول که تسلیم این واقعیت شده بودند، ارزش‌گذاری بالاتری داشتند.
راه‌حل جایگزین
میشل دلا ویگنا از بانک سرمایه‌گذاری گلدمن ساکس می‌گوید سود سهامداران در ۵ تا ۱۰ سال آینده به وسیله دو عامل تعیین می‌شود: کاهش هزینه و مدیریت کسب و کارهای قدیمی. به‌عنوان مثال شورون، رقیب آمریکایی اکسون موبیل، سرمایه‌گذاری‌هایی در حوزه کاهش انتشار کربن دارد اما خود را یک غول انرژی سبز نمی‌داند. پیر پربر، رئیس بخش مالی این شرکت در اکتبر اذعان کرد: «ما کاملا واضح گفته‌ایم که نمی‌خواهیم از سرمایه‌گذاری در کسب و کار مرکزی خود دور شویم.» این شرکت نفت ارزان تولید می‌کند که پول نقد است و خرید شرکت نوبل انرژی به ارزش ۵ میلیارد دلار نیز جای پای آن را در مخازن پرمیان محکم‌تر می‌کند. مورگان استنلی انتظار دارد شورون در سال‌جاری میلادی ۷/ ۴ میلیارد دلار جریان آزاد پول تولید کند.
اما این مسیر هم بی‌خطر نیست. اگر تقاضای نفت پرشتاب‌تر از انتظار روند کاهشی به خود بگیرد، آنها ممکن است با هزینه فزاینده سرمایه‌ای و رقابت دشوار با آرامکوی عربستان و همتایان اماراتی روبه‌رو شوند. اکسون موبیل خود را در خطر هزینه بیش از حد در فسیلی‌ها و دور شدن از سود سرمایه قرار داده است. جریان آزاد پول این شرکت در ۲۰۲۰ منفی شده. راه‌حل جایگزین اما این است که بهره‌وری را در کسب و کارهای وراثتی افزایش داد و همزمان در حوزه‌های جدید سرمایه‌گذاری کرد؛ این راهی است که بسیاری از شرکت‌های اروپایی در حال قدم برداشتن در آن هستند.
از نظر مقسط اشرف در شرکت اکسنچر که یک نهاد مشاوره‌ای است، چالش این راه اثبات این ادعاست که حوزه‌های جدیدی که شرکت‌های نفتی در حال ماجراجویی در آن هستند بیش از نفت و گاز سود تولید می‌کنند. سرمایه‌گذاران در این مورد تردید دارند. وقتی بی‌پی در ماه سپتامبر اعلام کرد سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک را ۱۰ برابر می‌کند و تا سال ۲۰۳۰ دست کم ۴۰ درصد از تولید نفت و گازش را کم می‌کند، سهام این شرکت نه یک جهش بلکه یک افزایش مقطعی به خود دید. سرمایه بازار بی‌پی پس از آن به کاهش خود ادامه داد و در اکتبر به کف ۲۶ ساله خود رسید، تا اینکه واکسن کرونا به داد قیمت نفت و سهام رسید.
حتی در اروپا هم اهداف محیط‌زیستی و مشوق‌ها برای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی پاک غول‌های نفتی مبهم و سردرگم است و گلدمن ساکس محاسبه کرده تولید برق با انتشار کربن پایین فقط ۳ درصد هزینه سرمایه‌ای بی‌پی، ۴ درصدِ شل و ۸ درصد توتال را تشکیل می‌دهد. این ارقام اما در حال افزایش است. دلا ویگنا پیش‌بینی می‌کند برق با انرژی تجدیدپذیر ممکن است در سال ۲۰۳۰، ۴۳ درصد هزینه سرمایه‌ای بی‌پی و ۱۷ درصد درآمد آن را شامل شود.
یکی از سرمایه‌گذاران می‌گوید پاداش ورود به انرژی سبز برای غول‌های نفتی بزرگ‌تر از صرفا حفظ انرژی آلاینده در سبد انرژی است اما ریسک آن هم بیشتر است.
