در یک گزارش تحقیقی بررسی شد؛ آیا استخراج رمزارز عامل ایجاد ناترازی در ایران است؟
مرگ خاموش صنایع بزرگ؟
در سالهای اخیر استفاده مخفیانه مزارع غیرقانونی رمز ارز از شبکه برق شهری و صنعتی زمینه‌ساز افزایش ناترازی شده است اما به‌رغم برخوردهای قضایی و انتظامی با برخی از این مزارع هیچ‌گاه تصویر شفافی از آمار مصرف برق استخراج‌کنندگان رمز ارز منتشر نشد
بررسی‌‌‌ها نشان می‌‌‌دهد که در حال حاضر حدود هزار تا هزار و ۷۰۰ مگاوات برق به واسطه استخراج رمزارز زیرزمینی مصرف می‌‌‌شود که معادل یک تا ۱.۵ درصد کل تولید برق کشور است. این در حالی است که میانگین مصرف برق کشور حدود ۷۵ هزار مگاوات است و با این حساب، سهم استخراج رمزارز از کل مصرف برق کشور بسیار ناچیز به نظر می‌‌‌رسد.
فرافکنی یا واقعیت؟
هاشم اورعی، رئیس انجمن انرژی بادی ایران و استاد تمام دانشگاه صنعتی شریف، در گفت‌‌‌وگو با «دنیای اقتصاد» به بررسی موضوع ناترازی برق و نقش احتمالی رمزارز بیت‌‌‌کوین در این زمینه پرداخت. او با اشاره به نبود آمار دقیق در این حوزه گفت: در موضوع استخراج بیت‌‌‌کوین، هیچ آمار دقیقی در کشور وجود ندارد، چرا که هنوز آمار رسمی‌‌‌ای از این موضوع منتشر نشده است. اما از اخباری که گهگاه به گوش می‌‌‌رسد، می‌‌‌توان دو روایت برای این موضوع برداشت کرد: روایت نخست محدود بودن میزان استخراج قانونی بیت‌‌‌کوین است و روایت دوم استخراج بی‌‌‌حد و اندازه در مقیاس ائتلاف‌‌‌های بین‌کشوری است.
روایت اول: استخراج محدود بیت‌‌‌کوین
اورعی در توضیح روایت نخست گفت: اخباری مبنی بر وجود ماینر در زیرزمین سازمان بورس اوراق بهادار، مساجد و مدارس منعکس شده است. بر اساس اعلام توانیر، بیش از ۱۰۰۰ مگاوات برق برای بیت‌‌‌کوین‌‌‌ها در کشور مصرف می‌‌‌شود. این در حالی است که میانگین مصرف برق کشور ۵۰ هزار مگاوات است. بنابراین می‌‌‌توان گفت مصرف بیت‌‌‌کوین تنها ۲ درصد از برق مصرفی کشور را به خود اختصاص داده است که در نهایت نمی‌‌‌تواند به عنوان عامل اصلی ناترازی برق کشور شناخته شود.
روایت دوم: ائتلاف‌‌‌های کلان فراتر از دولت
او در ادامه به روایت دوم پرداخت و گفت: در این روایت، اوضاع کاملا متفاوت است. احتمال وجود ائتلاف‌‌‌های کلان در خارج از بدنه دولت مطرح می‌‌‌شود، مانند اتفاقی که اخیرا در موضوع قاچاق سوخت مایع مطرح شده است. به گفته رئیس‌‌‌جمهور، ۲۰ میلیون لیتر سوخت مایع از کشور خارج شده و درآمد حاصل از این قاچاق بیش از ۱ میلیارد تومان برآورد شده است. اگر این روایت را بخواهیم بررسی کنیم، با توجه به اینکه مصرف برق کشور در بخش صنعت و خانگی سالانه ۳۸۰ میلیارد کیلووات‌‌‌ساعت و روزانه ۱ میلیارد کیلووات‌‌‌ساعت است، در شدیدترین حالت می‌‌‌توان گفت بین ۱۰ تا 15 درصد از برق تولیدی کشور ممکن است به استخراج بیت‌‌‌کوین اختصاص یابد.
اورعی با بیان اینکه روایت دوم چندان صحیح به نظر نمی‌‌‌رسد، افزود: به نظر می‌‌‌رسد ریشه این ناترازی در عدم برنامه‌‌‌ریزی و عملکرد ضعیف مدیریتی است و نمی‌‌‌توان این مشکل را به گردن بیت‌‌‌کوین انداخت. به عنوان یک فعال حوزه انرژی که ۴۰ سال است فعالیت‌‌‌های کلان سیاستگذاری و تصمیم‌‌‌گیری‌‌‌ها را رصد می‌‌‌کنم، به نظر می‌‌‌رسد نوعی فرافکنی در رابطه با رمزارزها وجود دارد تا تقصیر این ناترازی به آنها نسبت داده شود. اما این دیوار کوتاه که بدون شفافیت و آمار رسمی پیش می‌‌‌رود، نمی‌‌‌تواند موجب این ناترازی کلان و از بین رفتن صنایع کشور باشد.
این استاد دانشگاه در ادامه به اثر ناترازی بر افق پیش روی صنایع اشاره کرد و گفت: سال‌‌‌هاست که صنایع کشور باید با لغو قیمت‌‌‌گذاری دستوری به سمت صنایعی با مصرف انرژی کمتر حرکت می‌‌‌کردند، اما یارانه‌‌‌های بعضا ۹۰درصدی به انرژی الکتریکی، قیمت برق را ارزان نگه داشته بود و صنعتگران و فعالان حوزه تولید به ارزش حقیقی آن توجه نمی‌‌‌کردند.
این اتفاق که صنعت کشور ما به سمت صنایعی با انرژی‌‌‌بری کمتر حرکت کند، بسیار خوب است، اما باید دید آیا صنعت فعلی کشور ما زیرساخت‌‌‌های کافی برای حرکت به سمت صنایع «های‌‌‌تک» شدن را دارد؟ پاسخ منطقی به این سوال «خیر» است.
او در پایان تاکید کرد: عوامل متعدد اقتصادی موجب شده است تاب‌‌‌آوری صنایع کم شود و توان به سلامت گذراندن خود را از این گذار نداشته باشند.
بیت‌‌‌کوین عامل اصلی ناترازی برق؟
حمیدرضا صالحی، نائب رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران در گفت‌‌‌وگو با «دنیای اقتصاد» گفت در ناترازی برق، علل و عوامل مختلفی به مردم نشان می‌‌‌دهند که بیت‌‌‌کوین یکی از آنهاست. اما سوالی که ایجاد می‌‌‌شود این است که آیا آدرسی که داده می‌‌‌شود درست است و به اصطلاح شخصی در این خانه است؟
به بیان او، با توجه به اینکه دولت به بخشی از استخراج بیت‌‌‌کوین مجوز می‌‌‌دهد و افراد متقاضی می‌‌‌توانند با درخواست مجوز، برق را در ازای هر کیلووات ۲هزار تومان دریافت کنند، آنچنان برداشت غیرقانونی صورت نمی‌‌‌گیرد. اگر هم در مکان‌‌‌هایی که برق دولتی دریافت می‌‌‌کنند یا در مدارس یا مساجد که قبض برق پرداخت نمی‌‌‌کنند، به راحتی توسط وزارت نیرو می‌‌‌توان متوجه این موضوع شد، چرا که میزان تغییرات مصرف، آن هم به این ابعاد قطعا نشان از پیش رفتن یک موضوع غیرطبیعی دارد.
او افزود: مشکل فنی کشور در ناترازی برق، مرتبط به کمبود گاز است. سوخت اصلی نیروگاه‌‌‌ها در کشور گاز است، سوخت دوم گازوئیل و سوخت سوم مازوت است که به دلیل آلودگی هوا و سلامت شهروندان سوزاندن آن ممنوع شده است. در این ناترازی برق، به ازای هر یک درجه کاهش دمای هوا، ۲۵ میلیون متر مکعب گاز مصرف می‌‌‌شود. این عدد در حالی است که سهم مصرف گاز کل نیروگاه‌‌‌های تولید برق کشور از گاز، ۵۰ تا ۶۰ میلیون متر مکعب بوده است.
به گفته صالحی، در حال حاضر ۱۵ نیروگاه تولید برق در کشور به دلیل نبود گاز خاموش هستند و در ازای ۴ درجه کاهش دما در روزهای اخیر، ۱۰۰میلیون متر مکعب مصرف گاز افزایش داشته است.
رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی بیان کرد: به طور کلی از استخراج بیت‌‌‌کوین، به خصوص برداشت‌‌‌های غیرقانونی دفاع نمی‌‌‌کند و ممکن است این برداشت‌‌‌ها نیز سهمی در این ناترازی داشته باشند، اما این تمام ماجرا نیست.او در پایان تاکید کرد: اولویت تامین برق باید با بخش مولدی مانند صنعت باشد و شهروندان می‌‌‌توانند به استخراج حتی یک بیت‌‌‌کوین هم معترض باشند، اما مسوولان نمی‌‌‌توانند توپ ناترازی را به زمینی غیر از تصمیمات خود بیندازند؛ زیرا اگر اراده جدی وجود داشته باشد، به راحتی می‌‌‌توان این ماینرها را شناسایی کرد.
در نهایت اینکه بخش خصوصی آمادگی و توان کامل دارد تا ناترازی برق را رفع کند و برداشت بیت‌‌‌کوین‌‌‌ها بیشتر برای توجه افکار عمومی است و عامل اصلی نیست.
ریشه‌‌‌های اصلی ناترازی برق
بنابر گفته کارشناسان و بررسی‌‌‌های انجام شده، ریشه اصلی ناترازی برق در کشور به چند عامل کلیدی برمی‌‌‌گردد. نخست، عدم سرمایه‌‌‌گذاری کافی در توسعه زیرساخت‌‌‌های تولید و انتقال برق طی سالهای گذشته است. دوم، مشکل تامین سوخت نیروگاه‌‌‌هاست که در فصول سرد سال به دلیل افزایش مصرف گاز خانگی تشدید می‌‌‌شود. سوم، فرسودگی شبکه انتقال و توزیع برق است که باعث هدررفت قابل توجه انرژی می‌‌‌شود.
تجربه جهانی در حوزه استخراج رمزارز
تجربه کشورهای مختلف در مواجهه با پدیده استخراج رمزارز متفاوت بوده است. در اغلب کشورهای توسعه‌‌‌یافته، به دلیل واقعی بودن قیمت برق، استخراج رمزارز چندان مقرون به صرفه نیست. به عنوان مثال، در اروپا قیمت برق در ساعات اوج مصرف تا ۴۳ سنت به ازای هر کیلووات ساعت می‌‌‌رسد که عملا استخراج رمزارز را غیراقتصادی می‌‌‌کند.
چین به عنوان یکی از پیشگامان این صنعت، رویکرد متفاوتی در پیش گرفته است. این کشور مناطق خاصی مانند منطقه سی‌‌‌چوان را که دارای نیروگاه‌‌‌های برق‌‌‌آبی بزرگ است، برای استخراج رمزارز اختصاص داده و با نرخ‌‌‌های مشخص (حدود ۴ تا ۵ سنت) برق را در اختیار ماینرها قرار می‌‌‌دهد. این رویکرد باعث شده ضمن مدیریت مصرف برق، درآمد قابل توجهی نیز نصیب دولت شود.
قزاقستان نیز به عنوان یکی از قطب‌‌‌های استخراج رمزارز در جهان، سیاست‌‌‌های تنظیم‌‌‌گری مشخصی را در پیش گرفته است. این کشور با تعیین تعرفه‌‌‌های ویژه و مناطق مشخص برای استخراج، توانسته این صنعت را ساماندهی کند و از مزایای اقتصادی آن بهره‌‌‌مند شود.
لزوم تغییر رویکرد در مدیریت صنعت استخراج
تجربه جهانی نشان می‌‌‌دهد که برخورد قهری با پدیده استخراج رمزارز نه‌‌‌تنها مشکلی را حل نمی‌‌‌کند، بلکه باعث زیرزمینی شدن این فعالیت و از دست رفتن فرصت‌‌‌های اقتصادی می‌‌‌شود. به نظر می‌‌‌رسد به جای متهم کردن صنعت استخراج رمزارز به عنوان عامل اصلی ناترازی برق، باید به دنبال راهکارهای اساسی برای حل مشکلات زیرساختی صنعت برق بود.
ساماندهی صنعت استخراج رمزارز از طریق قانون‌‌‌گذاری مناسب، تعیین تعرفه‌‌‌های منطقی و ایجاد زیرساخت‌‌‌های لازم می‌‌‌تواند ضمن جلوگیری از فعالیت‌‌‌های غیرقانونی، به منبع درآمد مناسبی برای کشور تبدیل شود.
همچنین، سرمایه‌‌‌گذاری در توسعه نیروگاه‌‌‌ها، بهینه‌‌‌سازی شبکه انتقال و توزیع برق و مدیریت مصرف انرژی باید در اولویت برنامه‌‌‌های اصلاحی قرار گیرد.
در عین حال باز کردن بازار انرژی به روی سرمایه‌‌‌گذاران بخش‌خصوصی در انواع و اقسام منابع انرژی اعم از برق، گاز، نفت، تجدیدپذیر و ... می‌‌‌تواند فضا را به سمتی ببرد که بخشی از چالش عرضه انرژی که دامن‌‌‌‌گیر صنایع و کسب‌‌‌وکارها شده، کمرنگ شود.
