در گفتوگو با یکی از مدیران شرکت تهیه و تولید مواد معدنى بررسی شد
صفر تا صد احیای معادن کوچکمقیاس
موضوعی که به گفته مدیر اجرایى و دبیر شوراى هماهنگى طرح احیا، فعالسازى و توسعه معادن کوچکمقیاس شرکت تهیه و تولید مواد معدنى، چالش مهم کوچک‌مقیاس‌‌‌‌‌‌ها است، بنابراین یکی از مهم‌ترین الزامات طرح احیای معادن کوچکمقیاس، دسترسی به آمار و اطلاعات مرتبط با محدوده و مجوزهای معدنی است. در ضمن باتوجه به اینکه نحوه فعالیت معادن کوچکمقیاس و سنتی از نوع ذخیره تا روش استخراج و فروش، با معادن بزرگ‌مقیاس کاملا متفاوت است، ضرورت دارد مدلی جامع در ترکیبی با تعاریف کوچکمقیاس و سنتی در دستور کار قرار گیرد تا بتواند موجب تسهیل در سیاستگذاری، نظارت و تحلیل عملکرد آن شود. در این مسیر نیز با توجه به اینکه هر کشوری در حوزه کوچک‌مقیاس‌‌‌‌‌‌ها استانداردی متناسب با شرایط خود دارد؛ ایران نیز باید تعاریفی متناسب با نوع ذخیره اکتشافی یا معدن فعال، تعداد نیروی انسانی، میزان سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری ثابت و صورت مالی سالانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اش ترسیم کند. البته بر اساس پژوهش‌های موسسه آمریکایی «ARM» که در حوزه معادن کوچکمقیاس کار می‌‌‌‌‌‌کند، در توسعه معادن کوچکمقیاس، کشورها نیازمند توجه به چهار اصل «حقوق مالکیت معنوی»، «تولید تحت پروتکل‌‌‌‌‌‌های زیست‌محیطی»، «تقویت بازار» و «کمک به کارگران و شهروندان معادن کوچکمقیاس» هستند. درخصوص طرح احیای معادن کوچکمقیاس و سنتی و چالش‌های پیش‌روی آن با سید رضا عظیمی گفتوگو کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
طرح احیای معادن کوچکمقیاس از چه سالی آغاز شد؟
طرح با پیشنهاد اولیه برپایی نهضت فرآوری و بهره‌‌‌‌‌‌وری توسط تشکل‌های بخش‌‌‌‌‌‌خصوصی از مهرماه سال۱۳۹۶ آغاز شد که پس از جمع‌‌‌‌‌‌بندی، با انعقاد دو تفاهم‌نامه چهارجانبه در ۲۴ بهمن‌ماه ۱۳۹۶ با ترکیب وزارت صمت، ایمیدرو، شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر، میدکو، خانه معدن ایران و انجمن سنگ‌آهن امضا شد و پس از ابلاغ اجرایی‌شدن تفاهم‌نامه‌‌‌‌‌‌های فوق به شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران در هشتم اردیبهشت ۱۳۹۷عملا فاز اجرایی آغاز شد. در نهایت در ۳۱ اردیبهشت همان سال‌طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچکمقیاس رسما توسط معاون اول رئیس‌جمهور وقت به‌عنوان یک طرح اقتصادمقاومتی به وزارت صمت ابلاغ شد. شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران به نمایندگی از سازمان ایمیدرو، به‌عنوان مجری طرح اقتصاد مقاومتی احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچکمقیاس انتخاب شده است. دفتر طرح و دبیرخانه آن مستقر در شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران و این شرکت ضمن بهره‌‌‌‌‌‌مندی از توان بخش‌‌‌‌‌‌خصوصی، سعی دارد تا از تمامی امکانات و توان علمی و اجرایی خود جهت فعال‌سازی و توسعه معادن کوچکمقیاس کشور بهره گیرد.
روند پیشرفت طرح را تاکنون چگونه ارزیابی می‌‌‌‌‌‌کنید؟
پیشرفت طرح با توجه به اثربخشی پیشنهادهای ارائه‌شده و تهیه و تنظیم گزارش‌‌‌‌‌‌های تخصصی و هدفمند باعث‌شده که سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران استفاده بهتری از این گزارش‌‌‌‌‌‌های تخصصی برای تصمیم‌گیری و جهت‌‌‌‌‌‌دهی به برنامه‌‌‌‌‌‌های معدنی خود داشته باشند. در مجموع از ابتدای طرح تا پایان دی‌ماه ۱۴۰۰ احیا و فعال‌سازی ۸۲۵ معدن برای ۱۳هزار و ۶۰۰ نفر شغل مستقیم و افزایش بیش از ۳۲میلیون تن تولید سالانه را محقق کرده است. درخصوص زیرساخت‌های برق و راه موردنیاز برای فعال‌سازی معادن نیز باتوجه به آمار احصا شده و ارسالی از سازمان صنعت، معدن و تجارت استان‌‌‌‌‌‌ها، ۱۳۰پروژه راهسازی و ۴۹ پروژه برق‌‌‌‌‌‌رسانی؛ جمعا ۱۷۹ پروژه به طرح احیا معرفی شده که این پروژ‌‌‌‌‌‌‌ها شامل ۵۰۳ معدن فعال، توسعه‌‌‌‌‌‌یافته و ۴۲۱ معدن غیرفعال است. در مجموع ۹۲۴ معدن فعال و غیرفعال داریم.
در دنیا به‌ویژه در کشورهای آفریقایی و آمریکای‌لاتین که عمده معادن کوچکمقیاس را دارند، این روند چگونه است؟
در دنیا معمولا واحدهای کوچکمقیاس به‌صورت پراکنده بوده و بخش عمده اشتغال را به خود اختصاص می‌دهند. بیش از ۴۰میلیون نفر در دنیا در معادن کوچک و متوسط مشغول به‌کار هستند و در ۳۵ کشور دنیا طی سال‌های اخیر فعالیت در این معادن رشد ۲۰درصدی را داشته است.
براساس پژوهش‌های موسسه آمریکایی « ARM» که در حوزه معادن کوچکمقیاس کار می‌‌‌‌‌‌کند؛ برای فراگیری معادن کوچکمقیاس کشورها نیازمند توجه به چهار اصل هستند؛ یک «رسمی‌‌‌‌‌‌سازی معادن» یا همان بهادادن به حقوق مالکیت معنوی و دو «تولید تحت پروتکل‌‌‌‌‌‌های زیست‌محیطی.» «تقویت بازار» و «کمک به‌کارگران و شهروندان معادن کوچکمقیاس» دیگر الزامات مطرح‌شده در این پژوهش است. از دید شما در ایران چقدر به این مباحث در جریان احیای معادن کوچکمقیاس توجه شده است؟
با توجه به اینکه معادن کوچکمقیاس چند سالی است با ایجاد طرح احیا مورد‌توجه قرار گرفته، این موضوعات نیز پررنگ‌‌‌‌‌‌تر شده است. در ایران نیز با توجه به توسعه شبکه‌‌‌‌‌‌های اجتماعی و ارتقای ضریب نفوذ رسانه‌‌‌‌‌‌های تخصصی موارد مرتبط با حاشیه‌‌‌‌‌‌های مرتبط با معدن نیز در حال رشد است. همواره در جلسات مذاکره فی‌مابین معدنداران و سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران به این نکته اشاره کرده‌‌‌‌‌‌ام که در حال‌حاضر فعالیتهای مختلف به‌صورت تخصصی شده و ممکن است یک معدندار نتواند بازاریابی را خودش به تنهایی انجام دهد، بنابراین بهتر است به توسعه شبکه‌‌‌‌‌‌های تخصصی و ارتباطات، با استفاده از متخصصان و دست‌اندرکاران موضوعات خاص، اجرای اقدامات با کیفیت بهتری صورت پذیرد. یکی از مهم‌ترین نکته‌‌‌‌‌‌هایی که باید به آن توجه شود، آموزش و کوچینگ افراد و مجموعه‌‌‌‌‌‌هایی است که در بدو ورود به معدنکاری قرار دارند. با مکانیزه‌کردن فرآیندها نیز بخشی از مشکلات مرتفع خواهد شد. حرکت ارزنده‌‌‌‌‌‌ای از جانب سازمان نظام مهندسی معدن ایران درخصوص پایداری و استانداردسازی فرآیندهای معدنی تحت‌عنوان طرح جامع توسعه پایدار معادن و صنایع معدنی در ایران انجام شده که در آن به آموزش و ارزیابی معادن به لحاظ شاخص‌‌‌‌‌‌هایی که به آن اشاره‌شده خواهد پرداخت. امیدوارم این طرح به‌زودی در مجموعه معادن کوچکمقیاس فراگیر شود. استاندارد و چابک‌‌‌‌‌‌سازی فرآیندها بهترین کاری است که می‌تواند چالش‌های مرتبط با بخش معدن را کاهش دهد.
در ساختار موجود چقدر به نقش بازیگران محلی توجه شده است؟ چون این بازیگران نقش‌شان به اندازه بازیگران دولتی و بنگاه‌های خصوصی مهم است.
یکی از مهم‌ترین نکته‌‌‌‌‌‌هایی که باید به آن در معدنکاری اشاره کرد، موضوع مسوولیت‌های اجتماعی است و در قالب تعریف واگذاری معادن به‌صورت عام پروژه، امکان تخصیص بخشی از سهام معادن به بخش‌‌‌‌‌‌خصوصی و مجموعه‌‌‌‌‌‌های محلی قابل‌انجام خواهد بود. این موضوع در قانون بودجه سال۱۴۰۰ لحاظ شده است.
نقش بخش‌‌‌‌‌‌خصوصی را در احیای معادن کوچکمقیاس چطور ارزیابی می‌‌‌‌‌‌کنید؟
بخش‌‌‌‌‌‌خصوصی در دو قسمت می‌تواند در پیاده‌‌‌‌‌‌سازی طرح موثر باشد، بخش اول حضور پررنگ تشکل‌های معدنی و انجمن‌‌‌‌‌‌های تخصصی است که در حال‌حاضر نیز با حضور در برنامه‌‌‌‌‌‌ها و جلسات مرتبط با موضوع نقش‌‌‌‌‌‌آفرین هستند. بخش دوم مجموعه فعالیتهای اجرایی در قالب پلتفرم‌‌‌‌‌‌های تخصصی است که می‌توانند در ایجاد شبکه‌‌‌‌‌‌های تخصصی و ایجاد ارتباط هدفمند ضمن تولید درآمد در شفاف‌‌‌‌‌‌سازی و خلق فرصت‌های جدید برای سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری موثر باشند.
در مسیر احیا عدم‌شناسایی سرمایهگذار مناسب و نبود سازوکار تعاملی مناسب بین سرمایهگذار و سرمایه‌‌‌‌‌‌پذیر چقدر در سرعت کار خلل ایجاده کرده است؟ و راهکار شما برای شناسایی سرمایهگذار مناسب چیست؟
از ابتدای طرح چندین مرتبه فراخوان عمومی برای جذب سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران علاقه‌مند در بخش معدن از طریق شرکت ایمپاسکو (شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران)؛ مجری طرح احیا انجام شد و ما در حال‌حاضر مشکلی برای یافتن سرمایهگذار نداریم، مساله اصلی تعریف طرح‌‌‌‌‌‌هایی با تبیین و شفاف‌‌‌‌‌‌سازی فرآیند اجرا و شفاف‌بودن مسیر سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری است. البته پس از دریافت تقاضای سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران، تمایل آنها به نوع ماده معدنی، منطقه خاص یا ابعاد سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری از طریق مدیریت سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری طرح، بررسی و ارزیابی‌‌‌‌‌‌های لازم انجام می‌گیرد.
از نگاه فعالان اقتصادی بخش خصوصی، تمایز بین قوانین معادن کوچک و معادن بزرگ‌مقیاس یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی احیای معادن کوچکمقیاس است. چرا تاکنون قوانین جداگانه‌‌‌‌‌‌ای برای آنها ترسیم نشده است؟ مشکل را شما در کجا می‌‌‌‌‌‌بینید؟
به موضوع جالبی اشاره کردید، در اوایل طرح موضوع چالش‌های مرتبط با طرح احیا و مقایسه در مقیاس جهانی از طریق انعقاد تفاهم‌نامه و تعریف یک طرح تحقیقاتی با دانشگاه بین‌‌‌‌‌‌المللی امام‌خمینی(ره) انجام شد و ۸۲ مورد پیشنهاد در راستای تبیین و سیاستگذاری برای توسعه معادن کوچکمقیاس از نتایج این تحقیق است که در آن به متولی انجام، درجه اهمیت و زمان پیاده‌‌‌‌‌‌سازی نیز اشاره‌شده است.
مدت‌‌‌‌‌‌هاست تامین تجهیزات و تامین ماشین‌‌‌‌‌‌آلات موردنیاز استخراج و فرآوری یکی از مشکلات معدنکاران است. ما این مشکل را ظاهرا در معادن کوچکمقیاس بیشتر داریم. راهکار شما برای حل آن چیست؟
فرآیند مرتبط با ماشین‌‌‌‌‌‌آلات با نگاه تقویت بنگاه‌های تولید داخلی و شرایط مرتبط با انتخاب و واردات آن یکی از مهم‌ترین نکاتی است که در برنامه‌‌‌‌‌‌های کاری معاونت معادن و فرآوری مواد وزارت صمت قرار دارد. اغلب مواردی که برای تامین نیاز ماشین‌‌‌‌‌‌آلات به طرح احیا مراجعه کرده‌‌‌‌‌‌اند با هماهنگی و معرفی به صندوق بیمه سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری فعالیتهای معدنی در حال پیگیری هستند.
از نگاه برخی تحلیلگران اکتشافات تکمیلی معادن کوچکمقیاس یکی از چالش‌های پیش‌روی توسعه این معادن است. شما این تحلیل را تایید می‌‌‌‌‌‌کنید؟
یکی از مواردی که در عدم‌فعالیت معادن موثر است، همین اکتشاف تکمیلی است. متاسفانه یکی از دلایل عدم‌شفافیت برای مشارکت توسط سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران، مشخص‌نبودن ابعاد دقیق کار اکتشافی انجام شده است و آمار و اطلاعات مرتبط با اکتشاف نیز به‌صورت متمرکز تجمیع نشده است. برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی اصلی برای طراحی معدن و بررسی روند اجرایی در آینده آن به تحلیل ابعادی، کمی و کیفی ماده معدنی بستگی دارد و سیاست کلان دولت باید به نحوی باشد که تراز اجرایی و ذخیره معادن متناسب با تحلیل میزان ذخیره، میزان برداشت‌شده و اکتشاف تکمیلی انجام شده، به‌روز و قابل ارائه در هر مقطع زمانی برای تحلیل‌‌‌‌‌‌های اقتصادی و فنی باشد.
گذشته از مباحث مطرح‌شده، از نگاه شما مهم‌ترین چالش‌های طرح از زمان آغاز چیست؟
تقریبا مهم‌ترین چالش طرح وسیع‌بودن دایره عملکرد و جدید بودن حوزه فعالیتهای آن است و همین امر باعث شده که برای شناخته‌شدن فرآیندهای آن انرژی بیشتری صرف شود. از دیگر چالش‌های آن عدم‌دسترسی به آمار و اطلاعات مرتبط با محدوده و مجوزهای معدنی است.
