دنیا برای ما متوقف نمی‌شود
وضعیت معدن در ایران نسبت به ۲۰سال اخیر، رو به رشد است. فولاد، مس، سرب و روی رشد خوبی کرده‌اند؛ به‌طوری که ایران در برخی محصولات رتبه جهانی دارد اما بعد دیگر، حرکت ما نسبت به جهان است. ما وقتی سهم خود را در تولید، فرآوری و صادرات در حوزه منابع معدنی با جهان مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم خیلی خیلی عقب هستیم. حتی نسبت به میزان سرمایه‌گذاری که ترکیه در ۱۰سال گذشته در این حوزه انجام داده است، عقب هستیم. سیاست‌های تشویقی که آنها برای سرمایه‌گذاری داشتند، بسیار بیشتر از سیاست‌های ما بوده است. جالب اینجاست که در حوزه سرب و روی بسیاری از معادن آنها با سرمایه ایرانی‌ها فعال شده است، درحالی‌که اگر همین سرمایه‌گذاری در ایران انجام می‌گرفت؛ الان خیلی از معادن سرب و روی کشور به‌واسطه نیاز کارخانجات به خاک فعال شده بودند. همین الان کشور ترکیه برنامه وسیعی برای معادن خود دارد. ما باید توجه داشته باشیم که کشورهای منطقه نمی‌ایستند تا ما معادن خود را کشف کنیم؛ بلکه آنها کار خود را انجام می‌دهند و ما باید طوری برنامه‌ریزی کنیم که از این کشورها زیاد عقب نمانیم. در تحلیل وضعیت کنونی، یکی دیگر از ابعادی که باید به آن توجه کنیم، مقایسه صنایع معدنی با صنایع دیگر است. یک زمانی وقتی صنایع معدنی را با صنایع خودروسازی، شیمیایی و داروسازی مقایسه می‌کردیم، وزن صنایع معدنی قابل‌توجه نبود اما الان می‌بینیم، عمده صنایع معدنی بسیار پیشروتر از برخی صنایع دیگر هستند. الان وزن صنایع معدنی نسبت به خودروسازی در میزان خودکفایی و نوآوری، کسب بازارهای صادراتی و افزایش جایگاه ایران در بازارهای جهانی، رشد خیلی خوبی کرده است؛ هرچند این صنایع مورد بی‌توجهی و کم‌لطفی دولتمردان قرار گرفته است. در حال‌حاضر نیاز است نگاه ویژه‌ای به صنایع معدنی داشته باشیم. صنایع معدنی می‌تواند در تنوع ارزآوری کشور نقش داشته باشد. این صنایع می‌تواند در شرایطی که کشور نیاز به ارز دارد، میزان قابل‌توجهی ارز را بعد از صنایع پتروشیمی وارد کشور کند. براین اساس معتقدیم، باید از آن حمایت ویژه شود. امروز در دنیا خیلی از کشورها معدن ندارند، ولی صنایع معدنی بسیار قوی دارند. به‌عنوان نمونه، ژاپن هیچ‌گاه معدن نداشته، اما با ورود مواداولیه توانسته محصولاتی را عرضه کند که ارزش‌افزوده‌ای گاهی بیش از هزار‌درصدی داشته باشد. چین الان بزرگ‌ترین معادن را دارد، ولی بزرگ‌ترین واردکننده مواد معدنی نیز هست. اینها برمبنای یک برنامه اصولی و یک نقشه‌راه حرکت کردند. اگر می‌خواهیم مثل فولاد، مس، سرب و روی، در سایر مواد معدنی هم جایگاه جهانی داشته باشیم، حتما باید برنامه‌ریزی کنیم. یکی دیگر از ابعادی که می‌توانیم وضعیت خود را با آن بسنجیم، سطح عملیات اکتشاف است. معادن جزو منابع تجدیدناپذیر است؛ معادن نیاز دارند که به‌صورت اصولی مورد بهره‌برداری قرار گیرند، اما ما هنوز بعد از گذشت این همه سال فعالیت در معادن، به‌صورت سطحی کار می‌کنیم. ما اصلا به معادن زیرزمینی و اکتشاف‌های عمیق توجه نکردیم. اینها را باید در اولویت قرار دهیم.
بایدها و نبایدها: باتوجه به پتانسیل‌ها و همچنین وضعیت ما در جهان می‌طلبد که یک برنامه مدونی داشته باشیم تا بتوانیم در استخراج و فعال‌کردن معادن کار کنیم. باید صنایع پایین‌دستی را ایجاد کنیم. باید نسبت به فرآوری بسیار علمی و جدی متمرکز شویم.
فرآوری هم نباید فقط نگاه به تولید کنسانتره باشد؛ بلکه در فرآوری باید نگاه ما به تکمیل زنجیره ارزش تولید باشد. در این مسیر حتما باید کسانی که اهلیت کار معدنی دارند را تشویق به سرمایه‌گذاری کنیم.
امروز معادن نیاز شدیدی به سرمایه‌گذاری دارند. ما در حوزه فولاد، مس و سرب و روی وقتی سرمایه‌گذاری کردیم، نتیجه گرفتیم. ما الان در سرب و روی تقریبا چهاربرابر بیش از نیاز کشور تولید می‌کنیم. البته هنوز بیش از ۶۰درصد ظرفیت‌ها خالی است، پس نیاز به یک نقشه‌راه داریم که این مسیر را ادامه دهیم؛ این برنامه مدون نیز باید با توجه به آمایش سرزمین باشد. در این مسیر حتما باید به موضوع جانمایی صنعت توجه ویژه کنیم؛ مثلا جانمایی صنعت فولاد در جایی که کم‌آبی داریم، به هیچ‌عنوان به مصلحت نیست. در کنار این باید یک نگاهی داشته باشیم به حفظ محیط‌زیست و منابع طبیعی. معتقدیم باید حفظ منابع طبیعی در کنار توسعه معادن رخ دهد. براین اساس نیز به وزارت جهادکشاورزی و منابع طبیعی پیشنهاد دادیم که در یک برنامه ۱۰ساله با همراهی آنها کاشت یک میلیارد درختچه‌های بومی را در مناطقی که معدنی بودند و از آنها استفاده شده؛ در دستور کار قرار دهیم، در واقع براین باوریم که با شکل‌گیری این رویه می‌توان هم به توسعه معدن کمک کرد و هم در احیای منابع طبیعی و حفظ محیط‌زیست تلاش کرد، بنابراین باید به‌سرعت تصمیم درست را بگیریم و اقدام کنیم. متاسفانه یکی از چالش‌های این صنعت عدم‌همکاری‌ها و دیر تصمیم‌‌گرفتن‌هاست، همه به یکدیگر به‌صورت رقیب نگاه می‌کنند، ما باید ببینیم کدام اقدامات در راستای منابع ملی و افزایش اشتغال است. کدام اقدام می‌تواند یک منطقه را آباد کند و به سمت و سویی ببرد که چالشی نداشته باشیم.
گذشته از این باید به سمت حذف قوانینی که از توسعه فعالیت معدن جلوگیری کرده، برویم. درمقابل حمایت مالی از معدنکاران را افزایش دهیم. امروز معادن ما دچار کمبود نقدینگی هستند. علاوه‌بر همکاری بانک‌ها و بازار سرمایه، دولت باید در جذب سرمایه‌گذاری خارجی چه به صورت تامین ماشین‌آلات، چه به‌صورت ورود تکنولوژی گام بردارد. ما برای احیای معادن باید از تکنولوژی روز دنیا بهره‌مند شویم. حتما باید برویم به سمت دیجیتال‌کردن برنامه‌ها، باید به سمت شفاف‌شدن استخراج برویم؛ باید به سمت شفاف‌شدن بهره‌برداری برویم. از نظر تکنیکی و از نظر تامین تامین ماشین‌آلات باید توسعه پیدا کنیم؛ چراکه یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ما کهنه‌بودن ماشین‌آلات است. کهنه‌بودن ماشین‌آلات باعث شده، معدنکار به‌شدت در مضیقه قرار گیرد و هزینه‌هایش بالا برود. طبق یک برآورد، ما نیازمند ۲۵هزار دستگاه ماشین‌آلات هستیم. باید کمک کنیم ماشین‌آلات موردنیاز وارد شود. در کنار این حتما باید به سازندگان داخلی کمک کنیم. البته قرار نیست همه ماشین‌آلات در کشور ساخته شود. همان‌طور که نیاز نیست همه قطعات در کشور ساخته شود. ما امروز در تامین قطعات باکیفیت نیز در مضیقه هستیم. کیفیت قطعات الان به‌شدت پایین آمده است و مصرف‌کننده ضرر می‌کند. تلاش کنیم، این مشکلات با یک همکاری جمعی حل شود. در این کار جمعی باید حتما زمان‌بندی داشته باشیم.
کمیسیون معدن اتاق بازرگانی ایران در کنار معدنکاران و صنایع معدنی تلاش کرده طبق یک برنامه از پیش طراحی شده سه اقدام را به‌صورت ویژه در دستور کار خود قرار دهد. اول اینکه با همکاری معاونت معدنی وزارت صمت، تامین انبوه ماشین‌آلات را ساماندهی کند، در واقع ما یک کنسرسیومی ایجاد خواهیم کرد که بیش از هزار دستگاه ماشین‌آلات تامین خواهد کرد. گام بعدی ما این است که با فعال‌کردن هزار معدن، ۱۰۰هزار شغل را در کشور ایجاد کنیم. در نهایت قصد داریم در کنار اینها به معادن فراسرزمینی نگاهی ویژه داشته باشیم. امروز افغانستان، اقلیم کردستان و سایر کشورهای منطقه قابلیت پذیرش معدنکاران ما را دارند. از سوی دیگر، معدنکاران ما هم تجربه ساخت کارخانجات فرآوری و هم تکنولوژی موردنیاز را دارند. الان کشور جمهوری‌آذربایجان در افغانستان شروع به اکتشافات کرده؛ ما هم می‌توانیم در آنجا با شرایطی که داریم، فعالیت کنیم.
