محسن مجذوب

کارشناس ارشد طراحی شهری

اولین مساله‌ای که درباره شهرنشینی چند دهه اخیر در ایران باید بیان کرد این است که مشکل شهرهای جدید شکل‌گیری مصنوعی ساختار فیزیکی و فقدان ساختار اجتماعی و فرهنگی متناسب است که این فقدان مانع از به وجود آمدن محیطی مناسب برای زندگی یا مشارکت فعالانه برای توسعه در اغلب شهرهای جدید می‌شود.


از مسائل مهم دیگری که شهرهای جدید با آن مواجه هستند مساله هویت ساکنان است. مهاجرپذیر بودن شهرهای جدید، مساله‌ مهمی را در شهر به وجود می‌آورد. احساس تعلق به شهر و محل زندگی نیز از دیگر مسائل مغفول مانده است. در جامعه‌شناسی شهری، شهر به عنوان یک مکان که انبوهی از انسان‌ها در آن زندگی می‌کنند و روز خود را به شب می‌رسانند، تعریف نمی‌شود. در واقع شهر مجتمعی از ساکنان یک منطقه‌ معین نیست. شهر باید مکانی باشد که ساکنان، به آن احساس تعلق داشته باشند، خود را عضو و جزئی از شهر بدانند. این احساس تعلق در پیوند با هویت جمعی قرار دارد. زمانی که احساس تعلق در ساکنان وجود داشته باشد، هویت جمعی نیز شکل می‌گیرد. با توجه به اهمیت مولفه‌ هویت جمعی و احساس تعلق ساکنان به شهرها، در ساخت شهرهای جدید باید به این مساله توجه ویژه شود؛ به گونه‌ای که شهر تنها به خوابگاهی برای ساکنان تبدیل نشود و آنها خود را متعلق به شهر بدانند و در نتیجه‌ ارتباطات نیرومند عاطفی و اجتماعی ساکنان با یکدیگر، یک هویت جمعی نیز شکل بگیرد.


شهرهای جدید با توجه به حجم گسترده و روند رو به افزایش سکونت و تبعات ناشی از آن، تسریع در ضرورت شناسایی و ارائه برنامه‌های مرتبط با تحقق سکونت پایدار را سرلوحه برنامه کاری خود قرارداده و ضرورت شکل‌دهی و حمایت از تشکل‌های اجتماعی، تحقق حقوق شهروندی و توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی ساکنان در مجموعه‌های مسکن مهر را با تدوین و اجرای نقشه راهی مشخص در خصوص ارتقای شرایط اجتماعی و فرهنگی به شیوه‌ای که متضمن ابعاد پایداری باشد، اجرایی کرده است.


ضرورت برخورداری از ادبیات مشترک بین دست اندرکاران تدوین و اجرای سند ایجاب می‌کند که مفاهیم و گزاره‌ها، چارچوب مفهومی تعیین شده، رویکرد تدوین سند و مستندات آن و همچنین معیارهای مطالعه و گردآوری داده‌های مورد نیاز مشخص و روشن باشد که این سند تهیه شده از این مورد به‌عنوان مدخلی برای دستیابی به فهم مشترک دست‌اندرکاران اجرای سند به آن پرداخته است و حاصل سند راهبردی ارتقای شرایط اجتماعی و فرهنگی شهر‌های جدید، برنامه‌ای‌ کلان و یکپارچه که مبنای عقلانی توسعه شهرهای جدید، ملاک عمل مدیریت شهری قرار گرفته است.


شهرهای جدید در افق چشم‌انداز خود باید به شهرهایی پایدار با حداکثر خودبسندگی ممکن و دارای فعالیت تخصصی هم‌افزا با مجموعه‌ شهری پیرامون خود تبدیل شوند، به نحوی که به لحاظ شرایط اجتماعی و فرهنگی پیشرو در مشارکت اجتماعی، پیشرو در پاسخگویی مدیریت شهری و پیشرو در فعال‌سازی شهروندان باشند. سند راهبردی ارتقای شرایط اجتماعی و فرهنگی شهرهای جدید، یک برنامه‌ کلان و یکپارچه است که به‌عنوان مبنای عقلانی توسعه‌ پایدار در ابعاد اجتماعی و فرهنگی، ملاک عمل مدیریت شهرهای جدید قرار می‌گیرد. این سند با هدف جلب همکاری و مشارکت مدیریت شهرهای جدید در فرآیند ارتقای شرایط اجتماعی و فرهنگی، به منظور تکریم حقوق شهروندی، ارتقای کیفیت زندگی، دستیابی به هویت شهری و اِعمال حکمروایی خوب محلی در این شهرها و هم‌چنین دستیابی به عدالت اجتماعی تدوین شده است.


در تدوین این سند، با تکیه بر مطالعات تطبیقی، از تجربیات شهرهای جدید کشورهای منتخب در دو گروه توسعه‌یافته و درحال توسعه استفاده شده و وضعیت موجود و چالش‌های فراروی شهرهای جدید با استفاده از روش‌های کمی و کیفی در شهرهای منتخب ترسیم شده و وضعیت مطلوب اجتماعی و فرهنگی شهرهای جدید، در یک فرآیند نخبگی، بر اساس چشم‌انداز و اهداف آنها ترسیم و سپس راهبردها و برنامه‌های دستیابی به وضعیت مطلوب اجتماعی و فرهنگی در شهرهای جدید معرفی شده‌اند. افزایش نقش‌پذیری نهادهای مدنی در شهرهای جدید، افزایش اعتماد اجتماعی در سطوح مختلف خرد و کلان، شناسایی و تأمین ضرورت‌های زیست شهری در شهرهای جدید، توانمندسازی شهروندان شهرهای جدید در حوزه‌های مختلف، فراهم کردن بستر شکل‌گیری هویت شهری در شهرهای جدید، فعال کردن فضاهای عمومی به منظور افزایش امکان شکل‌گیری تعاملات اجتماعی برای گروه‌های اجتماعی مختلف و تحقق گفت‌وگوهای همبستگی‌ساز و فراهم آوردن بستر مناسب برای گذران اوقات فراغت در فضاهای شهری شهرهای جدید از اهم راهبردهای ارتقای شرایط اجتماعی و فرهنگی شهرهای جدید است.


به منظور تحقق اهداف سند، اهم شرایطی که می‌تواند به ارتقای شرایط اجتماعی و فرهنگی با تعاملات سازمانی کمک کند، عبارتند از:


• وجود سیاست اجتماعی یکپارچه برای کاهش آسیب‌های اجتماعی در سطح مجموعه شهری

• تحقق بستر قانونی لازم برای فراهم کردن زمینه‌های مشارکت شهروندان شهرهای جدید

• تامین جذابیت‌های لازم به منظور جذب گروه‌های اجتماعی متنوع و پرهیز از تمرکز در جذب اقشار فرودست و محروم به این شهرها

• همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط در اجرای کامل طرح جامع شهرهای جدید به منظور تامین سرانه‌ استاندارد آموزشی، فرهنگی، رفاهی، تفریحی، انتظامی و فضاهای سبز

• همکاری و اجرای تعهدات دستگاه‌های ذی‌ربط به منظور برپایی نظام حمل و نقل عمومی سریع

• فراهم شدن بستر قانونی مناسب در راستای دستیابی به انسجام کالبدی و جلوگیری از جدایی‌گزینی اجتماعی در شهرهای جدید

• تحقق مدیریت و برنامه‌ریزی یکپارچه در مادرشهرها برای تقسیم کار شایسته و کارآمد بین شهرهای هر مجموعه شهری و...

ساکنان شهرهای جدید به زودی فعالیت‌های مرتبط با ارتقای شرایط اجتماعی و فرهنگی را در شهرهای جدید تجربه خواهند کرد.