اجتناب از ساخت‌وساز در حریم گسل‌ها ضروری است

گروه مسکن- میترا یافتیان: اجتناب از ساخت‌وساز در حریم گسل‌ها و محدوده مخاطرات زمین‌شناختی می‌تواند نقش مهمی در کاهش خطرپذیری زلزله در شهر تهران داشته باشد. دکتر کامبد امینی حسینی، در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد با اعلام این مطلب افزود: نگاهی به زمین لرزه‏های اخیر در کشور و نیز در سایر نقاط جهان نشان می‏دهد که زمین لرزه‌ها معمولا با گسلش سطحی و اثرات ژئوتکنیکی متعددی همراه هستند، بنابراین توجه به این مسائل می‌تواند میزان تلفات و صدمات ناشی از زلزله را به میزان زیادی افزایش دهند. بدین لحاظ در تهیه طرح‌های توسعه شهری- منطقه‏ای و برنامه‏ریزی کاربری زمین لازم است ضوابط و مقررات خاصی برای توسعه در مناطق واقع در محدوده این مخاطرات تهیه شود.

رییس پژوهشکده مدیریت خطرپذیری پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله یادآور شد: به واقع توسعه پایدار در مناطق لرزه‏‌خیز، بدون توجه به کاربری متناسب زمین با مسائل زمین شناختی، سازه‌ای و مدیریتی امکان‌پذیر نیست و لازم است در طرح‌های توسعه شهری- منطقه‏ای ضوابط و مقررات ویژه‌ای تدوین و به اجرا گذاشته شود تا از گسترش شهرها در مناطق خطرناک ممانعت به عمل آید.

وی در رابطه با مهم‌ترین مسائل زمین شناختی که لازم است در توسعه شهر به آنها توجه شود، توضیح داد: توجه به شدت احتمالی زلزله در نقاط مختلف شهر یکی از این مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد چرا که این موضوع تابعی از شرایط ژئوتکنیکی آبرفت بوده و اصطلاحا به نام اثرات ساختگاه نامیده می‌شود. به عنوان مثال برآوردها نشان می‌دهد در صورت وقوع زلزله در تهران شدت احتمالی آن در نقاط مختلف متفاوت است و بایستی ساخت‌وساز در مناطق پرخطر محدود یا تابع قوانین خاصی انجام شود.

علاوه بر این، همواره خطر گسلش سطحی متاثر از زلزله و در امتداد گسل‌های فرعی وجود دارد که می‌تواند ساخت‌وساز انجام شده روی این گسل‌ها را تحت‌تاثیر قرار دهد. در این موارد نیز لازم است در اطراف گسل حریمی به عنوان منطقه ممنوعه ساخت‌وساز و یا ساخت‌وساز با شرایط ویژه در نظر گرفته شود.

به گفته وی، خطر زمین لغزش (رانش زمین) و سنگ ریزش از دیگر مخاطرات زمین‏شناختی است که در طرح‌های توسعه شهری حائز اهمیت است. وقوع زمین‌لرزه در مناطق کوهستانی و یا ناهموار از دیدگاه توپوگرافی، ‌معمولا با ناپایداری‌های دامنه‌ای به صورت زمین لغزش و سنگ ریزش همراه است، همچنان که در زمین‌لرزه خرداد ۱۳۶۹ منجیل بر اثر ایجاد زمین‌‏لغزش‌های بزرگ، برخی از روستاهای منطقه نظیر روستای فتلک کاملا مدفون شدند.

در زمین لرزه فیروزآباد- کجور نیز که در خرداد ماه سال ۸۳ به وقوع پیوست، اغلب تلفات و صدمات گزارش شده، به واسطه سقوط بلوک‌های سنگی یا ایجاد زمین لغزش اتفاق افتاد.

بدین لحاظ در قسمت‌های شمالی شهر تهران و در دامنه‌های جنوبی البرز نیز خطر وقوع زمین‏لغزش و یا سنگ‌ریزش در اثر زلزله، می‌تواند ساخت‌وساز‌های انجام شده در این محدوده را تحت‌تاثیر قرار دهد، بنابراین در صورت عدم‌ امکان پرهیز از ساخت‌وساز در محدوده‏های خطرناک می‌بایست ضوابط و مقررات خاصی را برای ساخت‌وساز در این مناطق اعمال کرد.

وی همچنین به خطر فرونشست زمین به عنوان یکی دیگر از مخاطرات زمین شناختی در طرح‌های توسعه شهری اشاره کرد و افزود: فرونشست زمین می‌تواند به واسطه وجود فضاهای خالی زیرزمینی طبیعی (نظیر حفره‌های انحلالی در سنگ‌های آهکی) یا مصنوعی (نظیر قنوات) حادث ‏شود. به واقع بر اثر ارتعاشات ناشی از زلزله، وقوع فرونشست زمین تشدید شده و می‌تواند صدمات و خسارات ناشی از زلزله را افزایش دهد. به عنوان مثال در زلزله بم که سال ۸۲ رخ داد، به واسطه فرونشست ناشی از ریزش قنوات، صدمات جدی به ساختمان‌ها و شریان‌های حیاتی شهر وارد شد.

به اعتقاد وی، در شهر تهران نیز با وجود صدها رشته قنات دایر و خشک شده امکان وقوع فرونشست زمین در اثر زلزله دور از انتظار نیست و لازم است برای ساخت‌وساز در مجاورت این فضاهای زیرزمینی، مقررات خاصی تهیه و اعمال شود.

وی با ابراز خرسندی نسبت به توجه ویژه طرح جامع تهران به مخاطرات زمین‌شناختی در توسعه شهری اظهار کرد: پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله نیز مقررات ویژه‌‏ای را برای ساخت‌وساز در مناطق خطرناک تدوین کرده که امیدواریم این مقررات در طرح‌های تفصیلی نیز مورد توجه مدیران مربوطه قرار گیرند تا از وسعت خطرپذیری زلزله در شهر تهران به میزان قابل‌توجهی

کاسته شود.