افزایش پرشتاب جمعیت شهرنشین دنیا

نیلوفر قدیری

در سال ۲۰۰۸ دنیا شاهد پدیده‌ای تازه در شهرنشینی خواهد شد. سال میلادی آینده برای اولین بار در تاریخ جهان بیش از نیمی‌از جمعیت انسان‌های دنیا یعنی رقمی‌معادل ۳/۳‌میلیارد نفر در مناطق شهری زندگی خواهند کرد. تا سال ۲۰۳۰ این رقم به ۵‌میلیارد نفر خواهد رسید. بسیاری از این طبقه شهرنشین جدید فقیر خواهند بود. آینده آنها و آینده شهرها در کشورهای در حال توسعه در کنار آینده خود بشریت همه و همه به تصمیماتی بستگی دارد که اکنون گرفته خواهد شد.

جمعیت شهری جهان به سرعت در حال رشد است. در چند دهه آینده دنیا شاهد دامنه بی‌سابقه رشد شهر و شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه خواهد بود. این رشد در آفریقا و آسیا جایی که جمعیت شهری آنها بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۳ دو برابر شده، بسیار چشمگیرتر خواهد بود. این افزایش جمعیت به این معناست که رشد شهری این مناطق در طول کل تاریخ به ناگهان و طی یک نسل اتفاق می‌افتد. تا سال ۲۰۳۰ شهرها و شهرستان‌ها در کشورهای در حال توسعه ۸۱‌درصد از کل تعداد مردم این کشورها را تشکیل خواهند داد. صندوق جمعیت سازمان ملل متحد اخیرا در گزارشی اعلام کرده‌است که بشر باید نوعی تحول فکری را برای مقابله با بحران‌های پیش رو از نظر جمعیت شهری در آفریقا و آسیا تجربه کند. گزارش‌های سازمان ملل حاکی از آن است که جمعیت شهرها در آفریقا و آسیا تا سال ۲۰۳۰، ۷/۱‌میلیارد نفر افزایش خواهد یافت. در سراسر جهان شمار شهرنشینان به ۵‌میلیارد نفر خواهد رسید که این معادل ۶۰‌درصد کل جمعیت جهان است.

آمار و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که رشد جمعیت در آینده بیشتر در شهرها و به ویژه در آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین روی خواهد داد. سازمان ملل هشدار داده است که اگر آمادگی برای این افزایش جمعیت شهری وجود نداشته باشد، این افزایش جمعیت پیامدهای بسیار وخیمی‌خواهد داشت. این موج عظیم شهرنشینی هم می‌تواند فرصت باشد و هم تهدید.

سال آینده برای اولین بار در طول تاریخ جهان بیش از نیمی‌از جمعیت جهان در شهرها زندگی خواهند کرد. تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۵‌میلیارد نفر شهرنشین خواهند بود. تا آن سال جمعیت شهرنشینان آسیایی و آفریقایی دو برابر شمار شهروندان چینی و آمریکایی خواهند بود.

تا همین اواخر روستاییان بیشترین تعداد فقرا و افراد کم درآمد را در دنیا تشکیل می‌دادند. آمار و ارقام مربوط به فقر چه با معیار درآمد و چه با معیار مصرف، نشان می‌دهد که فقر در مناطق روستایی عمیق‌تر از مناطق شهری است. شهرنشینان دسترسی بهتر و بیشتری به آموزش، بهداشت، زیرساخت‌ها، دانش و اطلاعات دارند. توضیح این پدیده هم تاکنون کار آسانی بوده است، اما به تازگی آمار نشان می‌دهد که فقر در مناطق شهری به سرعت در حال گسترش و سرعت شیوع آن بسیار بیشتر از مناطق روستایی است. اکنون صدها‌میلیون نفر در شهرها در فقر به سر می‌برند و بدون شک شمار آنها در سال‌های آینده افزایش هم خواهد یافت.

در آنگولا بیش از نیمی‌از جمعیت شهری زیر خط فقر به سر می‌برند. این شرایط در ارمنستان، آذربایجان، بولیوی، چاد، کلمبیا، گرجستان، گواتمالا، هائیتی، ماداگاسکار، مالی، موزامبیک، نیجر، سیرالئون و زامبیا هم به همین صورت است. در بروندی، السالوادور، گامبیا، کنیا، قرقیزستان، مولداوی، پرو و زیمبابوه هم ۴۰ تا ۵۰‌درصد جمعیت شهری فقیر هستند. اگر آمار و ارقام منتشر شده از سوی کشورها شفاف باشد، به این فهرست نام بسیاری ازدیگر کشورها هم اضافه خواهد شد.

سوء مدیریت شهری اغلب به این شرایط دشوار دامن می‌زند و آن را وخیم تر می‌کند. دولت‌ها در پاسخ به این انتقادها خواستار کمک بین‌المللی برای مقابله با ریشه‌ها می‌شوند. اما سازمان ملل در گزارش اخیر خود تاکید کرده‌است که اگر دولت‌ها برای مقابله با این شرایط از همین حالا خود را آماده کنند، این بحران قابل کنترل است. در گزارش سازمان ملل آمده است که شهری شدن پدیده‌ای غیر قابل کنترل است و تنها باید برای مقابله با آن آماده شد. تجمع انسان‌ها باعث تجمع مشکلات می‌شود اما راه حل را هم می‌توان از همین گردونه بیرون کشید.

براساس گزارش سازمان ملل، بخش عمده این افزایش شهرنشینی در سال‌های آینده ریشه و دلیل طبیعی دارد، به این معنی که افزایش زاد و ولد باعث این افزایش جمعیت خواهد شد نه مهاجرت.