از نگاه کارشناسان مورد بررسی قرار گرفته است
حکایت معماری تاریخی و مذهبی
به گزارش دنیای اقتصاد دکتر سیدمحمود فاطمی عقدا دانشیار و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت معلم در مقاله‌ای با عنوان ارزیابی استحکام لرزه‌ای ابنیه به روش آزمایش‌های غیرمخرب و کاربرد آن در بناهای مذهبی، تاریخی و فرهنگی در این همایش با اشاره به اینکه اولین گام به منظور کاهش خسارات جانی و مالی ناشی از تخریب ابنیه در زمان وقوع زلزله ارزیابی استحکام لرزه‌ای ابنیه با توجه به شرایط ساختگاه است اظهار داشت: در این میان بررسی نوع رفتار دینامیکی ابنیه و خاک محل ساختگاه و سازه از اهمیت بالایی برخوردار است.
فاطمی عقدا تصریح کرد: از دیگر موارد مورد اهمیت برای اطمینان از استحکام بنای تاریخی در برابر زلزله تعیین دقیق خصوصیات و رفتار سازه و خاک محل احداث آن است که ارتباط مستقیمی با جزئیات رفتار مصالح، سیستم سازه‌ای، شرایط ساختگاه و تاثیر آنها بر واکنش دینامیکی سازه دارد.
وی با بیان اینکه در نظر گرفتن برخی از این جزئیات در مدلسازی سیستم سازه و خاک ناشناخته است خاطرنشان کرد: با توجه به این امر تمام جزئیات را نمی‌توان در مدل‌های ریاضی ملحوظ کرد و به همین علت همواره بین مدل‌های ریاضی و سازه واقعی تفاوت وجود دارد.
تولد هنر معماری در سرزمین‌های اسلامی
دکتر احمدمیرزا کوچک خوشنویس مدیر گروه مرمت بناهای تاریخی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) در مقاله‌ای تحت عنوان سبک‌های معماری اسلامی در ساخت مقابر با بررسی سبک‌های معماری مقابر در سرزمین‌های اسلامی اظهار داشت: نظریه‌پردازان معتقدند مقابر غیرمذهبی عموما چیزی بیش از یک بنای یادبود نیستند، این در حالی است که زیارتگاه‌های مذهبی شیعه از نظر ابعاد بسیار فراتر از یک مقبره غیرمذهبی و حتی زیارتگاه‌های دیگر مذاهب هستند.
خوشنویس با بیان این که از منظر نظریه پردازان هنر معماری دوران نبوی تا خلافت امویان تهی از هر گونه تفکر هنر و زیبایی شناسی است، گفت: در حقیقت خاورشناسان هنر و معماری موجود در سرزمین‌های اسلامی را به عنوان هنر مطرح کردند.
وی افزود: به طور کلی بخش قابل توجهی از تاریخ معماری اسلامی مربوط به دوران سلجوقی یعنی سه ربع آخر قرن سیزدهم است.
مدیر گروه مرمت بناهای تاریخی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی تصریح کرد: ساخت مدارس و مساجدی که با مقبره توام بوده از خصوصیات معماری آن دوران است.
وی با اشاره به اینکه در سبک معماری امپراتوری عثمانی قرن ۱۴ میلادی با سلجوقیان تفاوت عمده‌ای وجود دارد که آن در مجموعه‌سازی تجلی یافته، اظهار داشت: از مهم‌ترین خصوصیات سبک صفویان به دلیل اعتقادات شیعی، پرداختن به مساله زیارت و زیارتگاه سازی بوده و به همین دلیل است که زیارتگاه‌های این دوران شکوفایی بیشتری دارد.
عدم شناخت مانعی در توسعه اماکن مذهبی
مهندس محمد حسن طالبیان استادیار دانشکده میراث فرهنگی در این همایش در مقاله‌ای با عنوان مقایسه دو دیدگاه طرح توسعه در یک مکان که با همکاری مهندس علیرضا قلی نژاد معمار و مدیر بافت‌های تاریخی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تهیه شده بود، اظهار داشت: اماکن مقدس ایران به لحاظ ماهیت پویا و رو به رشد که به دنبال افزایش میزان زائران اتفاق می‌افتد، همواره در حال دگرگونی بوده و همین امر موجب بیان اظهار نظرهای مختلفی از سوی افراد مختلف از کارفرما تا طراح شده است.
طالبیان تصریح کرد: برخی از این اماکن مقدس به دلیل قدمت و ماهیت مردمی در دل بافت تاریخی قرار گرفته‌اند، اما عوامل شکل دهنده با وجود داشتن ارزش طراحی و متاسفانه عدم شناخت مزیت‌های فرهنگی به موانع جدی برای توسعه تبدیل می‌شوند.
به گفته وی، مهم‌ترین عامل بروز این چالش‌ها عدم شناخت است، از این رو نقد چنین دیدگاه‌هایی در طراحی توسعه اماکن مقدس برای طراحان می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.
لطمه بهره‌گیری از الگوی شتابزده
مهندس میثم بصیرت دانشجوی دکتری شهرسازی دانشگاه تهران در مقاله‌ای با عنوان تجارب جهانی توسعه اماکن مقدس شیعیان که با همکاری مهندس زهرا ادهم کارشناس شهرسازی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران تهیه شده بود با اشاره به اینکه ارتباط جنبه‌های کالبدی و فضایی اماکن مقدس، پرسشی است که همواره مورد توجه قرار داشته گفت: این در حالی است که در دوران معاصر اماکن مقدس از لطمات بهره‌گیری از یک الگوی شتابزده برای طراحی بی بهره نمانده‌اند.
ضرورت توسعه حرم حضرت علی(ع)
دکتر محمدرضا پورجعفر دانشیار دانشگاه تربیت مدرس در این همایش در مقاله‌ای که با عنوان شهر نجف‌اشرف بستر توسعه حرم مطهر حضرت علی(ع) که با همکاری مهندس سیدمهدی خاتمی
کارشناس ارشد طراحی شهری دانشگاه تربیت مدرس تهیه شده بود اظهار داشت: به دنبال اتفاقات چندسال گذشته در عراق بستر مناسبی برای توسعه عتبات عالیات از جمله حرم مطهر حضرت علی(ع) فراهم شد و با افزایش زائران کشورهای دیگر ضرورت این مساله بیش از گذشته خواهد بود.
به گفته وی، در نتیجه این تغییرات و عوامل دیگری همچون سهولت سفرهای زیارتی نسبت به گذشته حرم مطهر حضرت علی(ع) به‌رغم قدمت زیاد هم‌اکنون در آغاز روند رشد و توسعه قرار گرفته از همین رو تهیه طرح توسعه آن ضروری است.
دانشیار دانشگاه تربیت مدرس خاطرنشان کرد: مقایسه وسعت این حرم با نمونه‌های مشابه توسعه یافته مانند حرم امام رضا (ع) و مسجد النبی ضرورت این امر را به وضوح بیان می‌کند.
پورجعفر با تاکید بر اهمیت شناخت شهر نجف به خصوص نجف قدیم برای طراحی بهتر طرح توسعه و تحقیق و توسعه مطلوب و پایدار خاطرنشان کرد: شناخت شهر نجف قدیم به عنوان کانون تشیع در طول بیش از هزار سال و توجه به ارزش‌های موجود در بافت شهر برخورد ما را با این مقوله در امر توسعه، منطقی‌تر و مطلوب‌تر خواهد کرد.
تخریب در معنای بازسازی
دکتر احمد اصغریان جدی عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در این همایش در مقاله‌ای تحت عنوان توسعه و تضاد در بافت‌های تاریخی و مذهبی اظهار داشت: نیازهای زندگی جدید در بافت‌های تاریخی از یک سو و سوءاستفاده حکومت‌های وابسته جهت امنیت خود در سرکوب حکومت‌های مردمی از سوی دیگر موجب تخریب بافت‌های تاریخی می‌شود.
اصغریان جدی خاطر نشان کرد: این تجربه برای اولین بار در زمان هوسمان در پاریس شروع شد و در جنگ‌های جهانی به شدت در بافت‌های تاریخی اروپا ادامه داشت.
وی اظهار داشت: در سال ۱۸۹۱ میلادی هوسمان در فرانسه به نیت جدا کردن بافت‌های قدیمی و فاصله انداختن بین انقلابی‌ها برای نخستین‌بار بلوار را ابداع کرد که بازخورد اجتماعی این پدیده سبب تحولات عظیم انسانی و سیاسی شد. پس از انقلاب فرانسه، این تحولات منشا انواع تضاد بین توسعه شهری و آثار تاریخی تمدن‌های مختلف شدند.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی به معاهده لاهه در سال 1954 میلادی اشاره کرد و افزود: تخریب شهرها و آثار تاریخی سبب شد، جوامع بین‌المللی قوانینی وضع کنند که در زمان جنگ، نیروهای متخاصم، آثار تاریخی و ارزش‌های فرهنگی یکدیگر را از تهاجم نظامی مصون نگه دارند.
آنها توانستند اشتباه‌های خود را جبران کنند و با شناسایی نیازهای واقعی و کاذب و صرف هزینه‌های هنگفت، آثار فرهنگی خود را حفظ کنند.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی خاطرنشان کرد: بیشترین تخریب امکان تاریخی در زمانی صورت می‌گیرد که هر دولت جدید سعی در بازسازی آن دارد که متاسفانه از بین بردن اماکن تاریخی و مذهبی تنها نتیجه ملموسی است که از روند بازسازی بر جای ماند.
دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه توریسم عروسکی سبب تجددگرایی شهری در جهان سوم شد، گفت: با این شعار که آدم وقتی زیباست که زندگی‌اش هم زیبا باشد، زیبایی‌ها را به‌عنوان عروسک جلوه دادند و طرح‌های توسعه شهری به جدا شدن و فاصله افتادن میراث فرهنگی انجامیدند. وی با اشاره به اینکه انقلاب اسلامی ایران سبب جلوگیری از تخریب آثار تاریخی اسلامی شد، بیان کرد: پس از انقلاب اسلامی، آمریکا نتوانست آثار را به روش خشن تخریب کند. به همین دلیل، روش عوام‌فریبی و رفاه را در دستور کار قرار داد، تا خنجری با تیغه طلایی بسازد و تمام آثار را از میان ببرد.
اصغریان جدی تصریح کرد: یکی از راه‌های بازسازی و حفاظت از اماکن تاریخی و هنری در بافت‌های مذهبی روشی است با عنوان «طراحی در بحران» که بدین طریق می‌توان به حفظ مناطق با ارزش تاریخی و هنری در بافت‌های مذهبی اقدام کرد. این روش شامل شناخت ماهیت بحران و عوام اثرگذار به ویژه روش دشمن شناسی است.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در تشریح راه‌های رسیدن به این هدف با استفاده از روش طراحی با بحران گفت: ترمیم آسیب‌های دشمن به ویژه قصابی‌ها در بافت توسط خیابان کشی بی‌مورد، طبقه‌بندی نیازهای واقعی حال و آینده، برنامه‌ریزی به روش میان‌رشته برای رفع نیازهای واقعی، داشتن برنامه طراحی و اجرایی کوتاه‌مدت، میان‌مدت در مسیر طرح‌های کلان، حمایت فرهنگی و مشارکت مردم بومی در مسیر اجرای طرح با آموزش فنی و مهندسی و شناسایی بازخورد طرح‌ها و بهبود مستمر طرح در مسیر اجرا، شش راهکاری است که به واسطه آنها می‌توان از تخریب ابنیه تاریخی و اماکن مذهبی به بهانه بازسازی جلوگیری کرد.
شهر ری، مادر تهران
الهام شجاعی، کارشناس ارشد مرمت و احیای بناهای تاریخی در این همایش در مقاله‌ای با عنوان بررسی تاثیر اماکن مذهبی بر چگونگی گسترش شهر که با همکاری کتایون کرم‌پور، کارشناس ارشد مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی تهیه شده بود، اظهار داشت: شهر ری که هم‌اکنون آثار بازمانده آن در شش کیلومتری جنوب‌شرقی تهران به چشم می‌خورد و به لحاظ قدمت با نینوا و بابل هم‌عهد است، از نظر عظمت از مهم‌ترین بلاد سده‌های نخستین اسلامی به شمار می‌آید.
به گفته وی، بنای اولیه و هسته اصلی این شهر کهن که تاریخ بنای آن به زمان مهاجرت اقوام آریایی می‌رسد در اطراف چشمه‌علی واقع شده که پیش از اسلام مرکز دینی و پایگاه مغان زرتشتیان بوده است.
کارشناس ارشد مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی با بیان اینکه شهر ری در طول زمان شاهد تغییرات زیادی از لحاظ کالبدی، عملکردی و... بوده، خاطرنشان کرد: هم‌اکنون شهر ری به عنوان یکی از شهرستان‌های استان تهران با وسعت ۲۷کیلومتر مربع جمعیتی نزدیک به یک‌میلیون نفر را در خویش جای داده و محدوده شهر از شمال به بزرگراه آزادگان، از جنوب به کهریزک، از غرب به محله ۱۳ آبان و از شرق به دولت‌آباد منتهی می‌شود.
شجاعی با تاکید بر اینکه شهرت شهر ری به دلیل وجود آستانه مبارکه حضرت عبدالعظیم(ع) است، افزود: در واقع شهر ری را می‌توان مادر تهران دانست که با گسترش تهران و انتخاب آن به عنوان پایتخت از توجه به ری بسیار کاسته شد.
وی اظهار داشت: مهم‌ترین عامل در گسترش شهر ری بعد از متغیرهایی چون محدودیت‌های جغرافیایی نظیر کوه، دشت و مسیل رودخانه، قرار گرفتن یک ابنیه مذهبی در آن است و همانطور که پیش از این هم اشاره شد، مهم‌ترین عامل معروفیت ری به دلیل وجود آستانه حضرت عبدالعظیم(ع) در آن است.
قدرت یادگارهای سنتی در معماری جدید
مهندس مهدی ریاحی، معاونت فنی و مدیر گروه معماری مهندسان مشاور آستان قدس رضوی در این همایش در مقاله‌ای با عنوان انتظام فضایی، توسعه زیرسطحی و تامین آسایش در طرح توسعه حرم مطهر حضرت رضا(ع) با اشاره به رشد تعداد زائران داخلی و خارجی اظهار داشت: با توجه به این امر توسعه کمی فضاهای زیارتی اجتناب‌ناپذیر است.
ریاحی با اشاره به نوع طراحی فضاهای سرپوشیده از جمله رواق امام خمینی(ره) و رواق‌‌های شیخ طوسی، همچنین طراحی فضاهای روباز همچون صحن گوهرشاد و صحن قدس گفت: طراحی این قسمت‌ها با توجه به کاربری فضا، گردش حرکت، تناسبات، فرم، دید، منظر و تامین آسایش و امنیت صورت گرفته است.
معاونت فنی و مدیر گروه معماری، مهندسان مشاور آستان قدس رضوی خاطر نشان کرد: سمبل‌ها و یادگارهای ذهنی در معماری سنتی از چنان قوت و قدرتی برخوردار است که نفی آن به بروز شکاف عمیقی میان سنت و مدرنیته بی‌هویتی معماری و عدم پویایی منتهی می‌شود.
ریاحی افزود: تعامل و تعادل سنت و مدرنیته در توسعه حرم حضرت رضا (ع) سبکی را به وجود آورده که ضمن استفاده از مواد و مصالح نوین همچنین بهره‌گیری از فرم‌ها و مفاهیم مبتنی در معماری سنتی به عنوان عامل وحدت‌بخش بین بخش‌های تاریخی حرم مطهر و فضاهای جدید مطرح شده است.
تمایز ساختمان‌های مذهبی با سایر ساختمان‌ها
مهندس پیمان همامی عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد در مقاله‌ای با عنوان روند مطالعات آسیب‌پذیری و طرح مقاوم سازی حریم حضرت رضا (ع) که با همکاری دکتر محمود گلابچی عضو هیات علمی دانشکده معماری تهران، مهندس محمد جواد جبارزاده، مهندس سید روح‌ا... پاشا نجاتی، مهندسی عمران دانشگاه علم و صنعت تهیه شده بود با اشاره به قدمت بیش از هزار سال حرم رضوی گفت: در کنار اصالت تاریخی بنا که عامل مشترکی بین سازه‌های تاریخی و ارزش‌های مذهبی است کاربری مداوم مجموعه آن را از سایر ساختمان‌های تاریخی متمایز می‌سازد.
به گفته وی برای بررسی سازه‌های تاریخی در برابر بارهای لرزه‌ای، لازم است ضوابط ویژه‌ای در ارزیابی سازه موجود و طراحی سازه جدید برای بهسازی رفتار لرزه‌ای آن مدنظر قرار گیرد.
همامی با تاکید بر این که نحوه شناسایی و برداشت اطلاعات باید با دقت بالا و وارد آمدن کمترین آسیب به ساختمان صورت بگیرد، تصریح کرد: رعایت این نکات برای یک ساختمان متداول محدودیت کمتری دارد.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد بجنورد با تاکید بر لزوم استفاده از ابزارهای تحلیلی ویژه در مدلسازی و تجلیل ساختمان گفت: پس از ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای نقاط ضعف سازه برآورد شده و راهکارهای بهسازی مناسب پیشنهاد می‌شود.
لزوم هوشمند سازی حرم رضوی
مهندس جمشید قسیمی، کارشناس ارشد برق کنترل در این همایش در مقاله‌ای با عنوان سیستم‌های اتوماسیون و ارتباطی در حرم مطهر رضوی که با همکاری مهندس مصطفی شفیعی به رشته تحریر درآمده بود با اشاره به این که مجموعه حرم حضرت رضا (ع)، ساختمان‌ها و تاسیسات جانبی آن مجموعه گسترده‌ای از بخش‌های مختلف زیارتی عبادتی، صحن‌ها، رواق‌ها، کتابخانه‌ها، موزه، ادارات مختلف و ... را شامل می‌شود، اظهار داشت: با توجه به نیازهای مختلف برای سرویس‌دهی مناسب به زوار از این فضاها نیاز به طراحی و اجرای سیستم‌های مختلف تاسیسات الکتریکی متناسب با کاربری و معماری ساختمان‌ها به صورت گسترده‌ای احساس می‌شود.
به گفته وی با توجه به امر نصب سیستم‌های اتوماسیون مانند مدیریت ساختمان (BMS) سیستم‌های مخابراتی، سیستم‌های حفاظتی و نظارتی، سیستم دوربین‌های مدار بسته اتوماسیون (HVAC) و اعلام حریق به عنوان اجزا BMS اجتناب‌ناپذیر است.
حرم امام‌رضا بزرگترین موزه هنرهای دنیا
استاد حسین مرشیدی، عضو گروه هنرهای صناعی فرهنگستان هنر کشور گفت: حرم مطهر امام رضا(ع) با دارا بودن نکات بسیار حساس و قابل توجه از طرح، اجرا و نماسازی‌های بسیار ارزشمند از هنرهای قدسی و الهی بزرگترین موزه هنر معماری جهان است.
وی با ارزیابی تحولات معماری حرم مطهر رضوی اظهار داشت: با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران ازدیاد جمعیت، جلب نظر مسلمانان شیعه از سایر کشورهای اسلامی برای زیارت به بارگاه حضرت رضا(ع) و بسیاری عوامل دیگر گسترش قابل توجهی در این زمینه به وجود آمد.
وی افزود: مجموعه زیربنایی حرم‌مطهر تا سال 1340 معادل 12هکتار بوده است و این روند عددی تا قبل از انقلاب تقریبا تغییری نداشته است اما این رقم در حال حاضر به 63هکتار می‌رسد که تحولی شگرف در توسعه حریم حرم مطهر رضوی اتفاق افتاده است.
مرشیدی در مقایسه نوع هنرمعماری ا ماکن متبرکه حرم مطهر با اماکن مقدس دیگر کشورهای اسلامی تصریح کرد: بارگاه منور امام رضا(ع) را به بزرگترین موزه هنر معماری به خصوص در جهان اسلام می‌توان خواند زیرا در مقایسه هنر معمار این مکان مقدس با اماکن مقدس دیگر کشورهای اسلامی که در مواردی آثار آنها تکراری از اجراها بر فضاها است به این اصل مهم و خارق‌العاده در معماری حرم مطهر نائل شده‌ایم.
لزوم حضور اندیشمندان برای توسعه اماکن مقدس
حامد کامل‌نیا، عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد در این همایش گفت: توسعه و اعتلای معماری اماکن مقدس تنها نیازمند یاری خواستن از سازندگان معماری نیست بلکه به اندیشمندان معماری احتیاج دارد.
این کارشناس ضمن اظهار تاسف از آنکه در کشور منابع به روز درباره معماری کشورهای اسلامی مربوط به بنیاد «آغاخان» است، عنوان کرد: اگر به آرشیو این بنیاد مراجعه شود تنها سندی که درباره حرم طهر وجود دارد، مربوط به سال‌های قبل از انقلاب و نسخه‌های خطی است و این در شرایطی است که از هر بنایی در هر گوشه دنیا می‌توانیم صدها تصویر، نقشه و اطلاعات بیاییم اما متاسفانه درباره بناهای مذهبی خودمان چیزی نداریم. کامل‌نیا با تاکید بر آنکه ما هنوز به عنوان یک کشور اسلامی نتوانسته‌ایم نسخه‌های ماندگاری از معماری اسلامی را به دیگر کشورها ارائه نماییم، تاکید کرد: ما در بحرانی به سر می‌‌بریم که صرفا ساخت طاق و قوس و کاشیکاری در ساختمان‌ها را معماری اسلامی می‌شماریم که این برای کشوری با پشتوانه غنی هنری و مذهبی دردناک است.
ارسال نظر