امیررضا رضازاده- بسیاری از تجارب روستاییان در زمینه ساخت و ساز بنا، دارای ارزش و اعتبار قابل ملاحظه‌ای است. در واقع این شیوه‌ها انطباق کاملی با زندگی در چنین محیط‌‌هایی دارد. روستاییان از این شرایط تعدیل شده به بهترین وجه در ایجاد محیطی آسوده و متعادل در سکونتگاه خود استفاده کرده‌اند. بادگیرها، ایوان‌ها، حیاط‌ها و... همگی عناصری هستند که برای مقابله و یا تعدیل اوضاع جوی در خانه‌ها در نظر گرفته شده‌اند. البته روش‌های مناسب و مقتضی در این محدوده بسیار زیاد بوده و هر یک از آنها با توجه به اثرات مفیدشان، اختراعات بزرگی به حساب می‌آیند. شکی وجود ندارد که برخی از این روش‌های مورد استفاده نیز نامناسب و غیرعلمی بوده و نتایج نامناسبی به بار می‌آورد. این اثر در برخی موارد به قدری زیاد است که اثرات مثبت روش‌های دیگر را نیز از بین می‌برد.

به همین دلیل شناخت روش‌ها و قواعد ساخت و ساز کنونی ضرورت دارد. در این زمینه باید هر یک از الگوهای مورد استفاده به دقت مورد کنکاش قرار گیرد، به طوری که فلسفه وجودی و دلایل مورد استفاده آن ریشه‌یابی شود. پس از چنین مطالعه‌ای مزایا و مضرات هر یک از روش‌ها مشخص شده و با درک نیاز و امکانات و بهره‌گیری از روش‌های جدید می‌‌توان به نتایج مطلوب و دلخواه دست یافت. در واقع برای رسیدن به نتایج دلخواه بایستی طرح‌های علمی و سنجیده و البته تامین‌کننده نیاز و خواست روستاییان را از زبان خود آنها مطرح کرد. این روش ضمن اینکه مشارکت فعال روستاییان را در پی دارد، به مقدار قابل ملاحظه‌ای از بار مالی طرح‌های عمرانی می‌کاهد.این نکته را نبایستی به فراموشی سپرد که تهیه طرح‌های بسیار پیچیده و مثلا علمی که عمدتا شبیه خواسته‌ها و امیال مهندسان و کارشناسان شهری است، به هیچ‌وجه نمی‌تواند جوابگوی خواست روستاییان باشد.

بایستی نیازها، امکانات، گرایش‌ها و آداب و رسوم هر منطقه را هم‌وزن پارامترهایی نظیر پی، ستون، سقف، مقاومت در برابر زلزله و... در معماری و ساخت بنا در نظر داشت تا طراحی موفق و منطبق با واقعیت ارائه کرد.

در غیر اینصورت این بار نیز بناهای احداثی بلااستفاده باقی خواهد ماند. در چنین شرایطی چنانچه روستاییان ناچار از به کارگیری این بناها شوند، مساکن ساخته شده را چنان از شکل اولیه دور می‌سازند که نه هدف سازنده و نه نیاز صاحب بنا را به هیچ‌وجه تامین نخواهد کرد.وجود بسیاری از بناهای احداثی رها شده به این طریق و یا اعمال تغییرات دلخواه که عمدتا چنین بنایی را از شکل اولیه خارج می‌سازد، تاییدی بر این مدعا است. با توجه به بررسی‌های صورت گرفته می‌توان گفت در روستاها واحدهای مسکونی سنتی و جدید هر دو دارای مشکلاتی هستند.مساکن سنتی اگرچه با شرایط طبیعی و محلی تا حد قابل‌توجهی همخوانی دارند، ولی کمال مطلوب نیستند. این‌گونه مساکن مقاومت چندانی در برابر زلزله ندارند. به‌دلیل شیوه ساخت و در هم‌آمیختگی آن با بخش دام نیز از نظر بهداشتی و بروز بیماری‌های گوناگون مورد قبول نیستند.

با توجه به تحولات گوناگون ایجاد شده در زندگی روستاییان، این‌گونه مساکن دیگر جوابگوی نیازهای آنها نیستند. ورود تجهیزات و ماشین‌آلات مورد استفاده در کشاورزی و صنایع دستی و خانگی جدید، باعث شده است ضرورت دگرگونی ساختمان‌های روستایی غیرقابل انکار باشد. مساکن جدید احداث شده توسط روستاییان بسیاری از اشکالات طرح‌های سنتی را تکرار کرده‌اند. این نوع مساکن بیشتر از جنبه مصالح به کار رفته، مدرن به حساب می‌آیند در حالی که کاربرد چنین مصالحی با طرح‌های ناقص نه تنها مشکلات را حل نمی‌کند بلکه بر اشکالات هر چه بیشتر می‌افزاید.

در ساخت‌وسازهای انجام شده توسط سازمان‌های متولی مسکن یا سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط نیز اشکالاتی قابل مشاهده است. این نوع ساختمان‌ها به دلیل روش‌ها و مصالح مورد استفاده قابل تقدیر هستند. بناهای احداثی به این شیوه از استحکام و پایداری قابل قبولی برخوردار بوده و ضریب ایمنی نسبتا بالایی دارند. البته در این مورد نیز چنانچه نظارت کاملی وجود نداشته باشد. به دلیل دورافتادگی، سوءاستفاده‌هایی به عمل می‌آید که باعث دوری از این هدف می‌شود.

با توجه به یافته‌های به دست آمده مشخص می‌شود که چنانچه روستاییان با روش‌های جدید ساخت‌وساز آشنا شده و تسهیلات مناسبی در اختیار آنها قرار داده شود، بخش قابل ملاحظه‌ای از مشکلات موجود، رفع خواهد شد. در این زمینه تهیه طرح‌های مشخص که مبتنی بر مطالعات میدانی و منطبق با امکانات و نیازهای روستاییان باشد از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به این صورت که پس از انجام مطالعات میدانی با همکاری خود روستاییان چندین نقشه تیپ برای هر منطقه و در بعضی مواقع هر روستا تهیه شود و در اختیار آنها قرار گیرد.برای نظارت بر حسن انجام کار نیز می‌توان با برگزاری دوره‌های کوتاه مدت برای گروهی از روستاییان که هم‌اکنون به‌عنوان بنا و معمار تجربی در این زمینه به فعالیت اشتغال دارند، استفاده کرد این امر ضمن صرفه‌جویی در هزینه‌های ساخت و ساز و نیروی انسانی از اتلاف سرمایه‌هایی که برای ساخت بنا و سایر امکانات در محیط‌های روستایی به مصرف می‌رسند، جلوگیری می‌کند.

از آنجا که اغلب روستاییان تا موفقیت طرحی را به چشم مشاهده نکنند از پذیرش آن خودداری می‌کنند تجربه‌های عملی بسیار مفید است با توجه به این که استفاده از نقشه‌های مناسب توسط گروهی از ثروتمندان وگروه‌های مرفه در روستاهای مورد مطالعه به کار گرفته شده نتایج درخشانی را در پی داشته است موفقیت این روش از ضریب اطمینان بالایی برخوردار است.