ساخت و ساز خشک: از سبک‌سازی تا مقاوم‌سازی
در هر جامعه، مصالح مورد استفاده در ساخت و ساز به طور مستقیم تحت تاثیر شرایط اقلیمی و ویژگی‌های فرهنگی، سنت و سلیقه آن جامعه قرار دارد. برای مثال، در اروپا و آسیای دور به دلیل وجود جنگل‌های انبوه، مسکن عمدتا از چوب ساخته می‌شود. در مقابل، در ایران که کشوری کویری است، اکثر ساختمان‌ها با گل، سنگ و تیرهای چوبی ساخته شده‌اند که البته به مرور زمان جای خود را به آجر، فولاد، آهن و سیمان داده‌اند. گذشته از پیشرفت تکنولوژی که موجب ابداع مصالح جدیدتر ساختمانی شده است، برخی حوادث نظیر حریق‌های بزرگ پس از زلزله در سانفرانسیسکو و یا زلزله‌های متعدد ژاپن و سایر کشورهای آسیای دور، معماران و مهندسان را به‌سوی ابداع و به‌کارگیری مصالح مقاوم‌تر سوق داد. سیستم ساخت و ساز خشک(Drywall Systems) که در حال حاضر از تکنولوژی‌های فراگیر صنعت ساخت وساز دنیا به شمار می‌رود، اولین بار در آمریکا ساخته و استفاده شد و پس از جنگ جهانی دوم به اروپا و آسیای دور راه یافت. هم اکنون نیز این سیستم به یکی از پرمصرف‌ترین مصالح ساختمانی در کلیه کشورها تبدیل شده است. در حال حاضر صفحات روکش دار گچی، محصول پایه تکنولوژی سیستم ساخت و ساز خشک است که مصرف جهانی آن سالانه به بیش از ۶میلیارد مترمربع می‌رسد. رشد شاخص سرانه استفاده از این سیستم، یکی از معیارهای توسعه صنعت ساختمان به شمار می‌رود. هم‌اکنون سرانه مصرف این محصول در ژاپن ۱۴ مترمربع، در آمریکا ۱۲ مترمربع و در آلمان بین ۷ تا ۸ مترمربع در سال است. در روسیه نیز سالانه حدود ۳۰۰میلیون مترمربع پانل گچی تولید و بیش از ۶میلیون مترمربع فقط در مسکو مصرف می‌شود. در حالی که مصرف سرانه سیستم‌های ساخت و ساز خشک در ایران کمتر از ۱ سانتیمتر مربع در سال است، زیرا این سیستم در کشور ما ناشناخته باقی مانده است. هرچند کارخانجات تولید این سیستم در سال ۱۳۵۵ وارد ایران شد، اما به دلیل تحولات ناشی از انقلاب و جنگ تا سال ۱۳۷۴ راه‌اندازی نشد. در این سال بانک مسکن (صاحب کارخانه) ۸۳درصد سهام کارخانه را به شرکت کناف آلمان فروخت و بدین ترتیب، با همکاری این شرکت آلمانی حدود ۹ سال است که پانل‌های گچی در داخل کشور تولید می‌شود.
اولین مزیت استفاده از تکنولوژی پانل گچی و تاثیر آن در بهره‌وری مسکن و ساختمان سبک‌سازی است. به طوری که بار مرده تیغه‌های داخلی یک پانزدهم میزان بار در روش سنتی ساخت است و این ساختارها ضمن عدم تاثیر منفی بر روی اسکلت بنا در زلزله‌های با شدت بالا ایمن بوده و به فرض تخریب به علت سبکی هیچگونه خطری متوجه ساکنان فضا نیست. با توجه به وزن بسیار کم این ساختارها در صورت پیش‌بینی هنگام طراحی سازه می‌توان تا ۲۴درصد در مصرف هزینه‌های مربوط به بتن و آهن صرفه‌جویی نمود، خصوصا در بلندمرتبه‌سازی این سیستم‌ها را می‌توان پس از آماده شدن کف اجرا کرد. از سوی دیگر، این دیوارها نازک و کم حجم هستند و استفاده مفید از فضا را برای مصرف‌کننده ممکن می‌سازند، به طوری که با استفاده از این مصالح در هر ۱۰۰ مترمربع زیربنا، ۷ مترمربع به زیربنای مفید افزوده می‌شود. همچنین، به واسطه دسترسی آسان به کلیه تاسیسات ساختمان، می‌توان در صورت بروز مشکل در قسمتی از تاسیسات از جمله ترکیدن لوله ، آن قسمت مشکل دار را سریعا شناسایی و تعمیر کرد. این خاصیت به ویژه در بیمارستان‌ها بسیار مهم و حیاتی است، اما این قابلیت در مصالح سنتی دیده نمی‌شود. ویژگی و مزیت دیگر ساخت و ساز خشک، قابلیت در بهینه‌سازی مصرف سوخت است، چرا که می‌توان دیوارهای خارجی بنا را توسط این مصالح عایق‌بندی نمود و بین سازه اصلی و Drywalls از پشم سنگ، پشم شیشه، پلی استایرین و سایر عایق‌ها استفاده کرد. در این حالت و با توجه به ضخامت و چگالی آنها، میزان تبادل انرژی قابل محاسبه است. دولت اخیرا در راستای بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور، طبق آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌های مشخص، کلیه ساختمان‌های جدید را ملزم به استفاده از عایق‌های حرارتی نموده است. برای مثال، با تصویب ماده ۱۹ مقررات ملی ساختمان، از آغاز سال ۱۳۸۳ ساختمان‌های بیش از ۶۰۰ مترمربع زیربنا ملزم به رعایت این اصول شده‌اند و بدون رعایت عایق بندی جداره‌های خارجی ساختمان به آنها پایان کار داده نمی شود. مزیت دیگر این سیستم، افزایش عمر مفید بنا است، به طوری که استفاده از این تکنولوژی جدید به دلیل سهولت تعمیرات و تغییر کاربری ساختمان، عمر مفید بنا را از ۲۰ تا ۳۰ سال به ۱۰۰ سال رسانده است. منفعت مهم دیگر این تکنولوژی، کاهش زمان ساخت بناست. به عبارت دیگر، در ایران با مصالح سنتی موجود یک کارگر روزانه فقط حدود ۱۰ مترمربع دیوار بدون گچ و خاک و سفیدکاری می‌تواند بسازد، در حالی که با استفاده از این سیستم یک کارگر ماهر روزانه ۳۵ مترمربع دیوارآماده رنگ می‌سازد. به همین دلیل، در کشورهایی چون ایران که ساخت وساز در آنها به روش سنتی انجام می‌شود، ساخت مسکن و ساختمان بسیار گران‌تر است، زیرا در مجموع دستمزد کارگران و مدت زمان ساخت در آنها بیشتر است. یکی از مزایای سبکی و کم وزن بودن این نوع سازه‌ها و همچنین سهل‌الانتقال بودن و جابه جایی راحت آن است.
برای مثال، با یک تریلی می‌توان ۸۰۰ مترمربع دیوار حمل کرد، درصورتی که حمل مصالح سنتی برای ساخت همین متراژ دیوار به حدود ۳۵ کامیون نیاز دارد. این مزیت برای ساخت وساز در مناطقی همچون جزیره کیش بسیار قابل توجه است. به همین دلیل، کیش یکی از بازارهای مصرف ما در ایران و دبی، بزرگ ترین بازار صادراتی سیستم‌های ساخت و ساز خشک شرکت است. استفاده از ساخت و ساز خشک مهم‌ترین کاربرد صفحات روکش دار گچی در بهسازی ساختمان‌های موجود است. البته این مصالح در ظاهر اندکی گران‌تر از مصالح سنتی است، اما با در نظر گرفتن سهولت، سرعت، کیفیت و تمیز بودن این روش، بسیار باصرفه‌تر است. به ویژه اینکه در بعضی موارد، ساختمان موردنظر قدیمی بوده و نقشه آن موجود نیست و نمی‌توان فضای داخلی آن را به راحتی تغییر کاربری داد. در این موارد تنها راه حل موجود، استفاده از سیستم‌های ساخت و ساز خشک است. همچنین سیستم ساخت‌وساز خشک مقاومت ساختمان‌ها را در مقابل دو سانحه حریق و زلزله افزایش می‌دهند. برخی از انواع پانل‌های گچی تا ۳ ساعت در مقابل حریق مقاومت می‌کنند. حتی با استفاده از این پانل‌ها می‌توان سازه‌های فلزی و فولادی را از نرم شدن هنگام وقوع حریق محفوظ نگه داشت و از تخریب ساختمان جلوگیری کرد. در مقاوم‌سازی بنا در برابر زلزله مهم ترین اصل، سبک‌سازی ساختمان است، زیرا وزن زیاد مصالح یکی از عوامل اصلی تخریب ساختمان است. ویژگی اصلی این سیستم‌ها نیز وزن کم آنهاست. به همین دلیل، در کشور ما که روی خط زلزله واقع شده است و تقریبا هرچند وقت یکبار زلزله مهیبی به وقوع می‌پیوندد، ایمن‌سازی در مقابل زلزله امری حیاتی است. دراین راستا، تکنولوژی ساخت و ساز خشک می‌تواند نقش قابل توجهی در حفظ جان مردم داشته باشند.
تکنولوژی ساخت و ساز خشک بیش از یک قرن قدمت دارد و در تکنولوژی ساخت اکثر قریب به اتفاق کشورها نهادینه شده است. اما هنوز حتی در سطح دانشگاه‌های ایران اطلاعات کافی در مورد تکنولوژی‌های جدید ساخت موجود نیست. دروس دانشگاهی ما محدود به مصالح سنتی همچون سنگ، سیمان، آجر، چوب، آهن و گچ هستند. بنابراین وقتی با یک دانشجو اینگونه در مورد فناوری روز دنیا برخورد می‌شود، نمی توان انتظار داشت که عامه مردم با این سیستم آشنا باشند. لذا ضعف دانش فنی اولین مشکل توسعه و همگانی شدن استفاده از این تکنولوژی است. به موازات، در اجرا نیز مشکل شناخت وجود دارد، چرا که کمبود نیروی کار ماهر موجب کاهش تقاضا می‌شود. به ویژه اینکه مهندسان و ناظران بخش ساختمان هم به دلیل عدم شناخت کافی، توان کنترل سرعت و کیفیت کار را ندارند. متاسفانه در سال ۱۳۷۴، کل کسانی که در ایران با سیستم ساخت و ساز خشک آشنا بودند به ۱۴ نفر نمی‌رسیدند. اما امروز حدود ۶هزار نفر به صورت مستقیم در این تکنولوژی فعالیت می‌کنند و سالانه نیز حدود ۲۰ تا ۲۵درصد رشد نیروی کار دارد. البته هنوز در مقایسه با نیروی کار فعال در روش‌های سنتی ساخت و ساز و همچنین به نسبت کل نیروی انسانی موجود در کشور این میزان رقم اندکی است.
بخش دولتی از دوجنبه در این صنعت سهم دارد: نخست ایجاد تقاضاست که این امر با به‌کارگیری این تکنولوژی در ساخت ساختمان‌های جدید دولتی تحقق می‌یابد. همچنین در بهسازی یا تغییر کاربری ساختمان‌های قدیمی دولتی نیز از سیستم و تکنولوژی ساخت وساز خشک می‌توان استفاده نمود. برای مثال، بیمارستان میلاد جزو اولین ساختمان‌های دولتی بود که با این سیستم ساخته شد. هم‌اکنون بیش از ۹۰درصد ساختمان‌های تامین اجتماعی و سایر ساختمان‌های دولتی از این روش در ساخت بناهای خود استفاده می‌کنند. جالب است بدانید که در یک برنامه که سازمان ملل مجری آن است و طی آن ۲هزار درمانگاه سرپایی به شیوه سیستم‌های جدید در مناطق محروم ایران احداث می‌شود، چاره ای جز استفاده از سیستم ساخت وساز خشک نیست.
با وجود روند افزایشی قیمت انرژی در جهان، چاره‌ای جز بهینه‌سازی مصرف سوخت در کشور نداریم. از سوی دیگر، تولید ۷میلیون تن در سال آجر از خاک رس که خاک کشاورزی است، برای ما مقرون به صرفه نیست. به ویژه اینکه با اهمیت یافتن روزافزون مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در برابر زلزله و نقش اثبات شده سازه‌های خشک در ایمن‌سازی ساختمان‌ها، با افزایش تقاضای این محصول در ۱۰ سال آینده روبه‌رو خواهیم بود. به موازات، آیین نامه‌ها و قوانین دولتی از طریق فرهنگ‌سازی، نقش موثری در ساخت بناهای مقاوم‌تر و افزایش تقاضای سازه‌های خشک خواهند داشت.
ارسال نظر