علی‌اصغر کیهانی*
ایران، از جمله کشورهایی است که خطرات ناشی از زلزله، همه جای آن را تهدید می‌کند. زلزله‌های بزرگ نیم قرن اخیر‌ ایران بیش از ۲۰۰ هزار نفر تلفات انسانی داشته است.

خسارات مالی ناشی از ‌این زلزله‌ها نیز بیش از ده‌ها میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. در آخرین زلزله پرتلفات ‌ایران (دی ماه1382بم) به گفته یک مسوول ارشد دولتی بیش از 1600 میلیارد تومان برای مرحله اسکان موقت و بازسازی شهر بم هزینه شده است.
تهران و شهرهای بزرگ که بیش از ۷۵درصد از جمعیت ‌ایران را در خود جای داده اند، بر روی گسل‌هایی قرار دارند که هر روز خطر زلزله آنها را تهدید می‌کند. در استان تهران و البرز، شرایط به مراتب وخیم‌تر است و به خصوص تهران که تمرکز جمعیتی بالایی دارد، ضرورت ساخت و سازهای‌ایمن و مقاوم را که بتوانند در برابر زلزله از بروز یک فاجعه جلوگیری کنند دو چندان کرده است.
دو سال پیش در چنین روزهایی ساختمانی در سعادت آباد تهران فرو ریخت و هنوز چهلم جان باختگان‌این حادثه نرسیده بود که تصاویر پردازش شده در رسانه‌ها از تکاپوی مسوولان اجرایی برای ‌ایمن‌سازی و رعایت استانداردهای ساخت‌وساز حکایت از تکرار روش‌ایرانی برای مواجه شدن با پدیده‌ها را داشت: «هیاهوی بسیار برای هیچ».
از سوی دیگر گویا اخبار زلزله ماه گذشته مناطق مرکزی و شرق‌ایران هنوز به تهران تلگراف نشده است یا چون تلفات انسانی به دنبال نداشته به سوژه‌ای برای مانورهای همیشگی مسوولان تبدیل نشده است، با‌ این حال تنها اقدام موثر انجام گرفته در ۲ سال گذشته از سوی اداره کل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان تهران _ تهیه و توزیع کتاب معرفی تولیدکنندگان مصالح ساختمانی استاندارد ـ به خاطر اعتراض تعداد انگشت‌شماری از تولیدکنندگانی که آدرس و اسامی‌خود را به موقع به اداره استاندارد تهران تحویل نداده بودند، فعلا متوقف شده است. کاری که با کمتر از یک درصد اشتباه انجام گرفته بود و در تاریخ انجام کارها حداقل در‌ایران رعایت ‌این همه دقت سابقه نداشته و ندارد، ‌این تک اقدام نیز فعلا‌ پشت ترافیک اما و اگر متوقف مانده تا یادآور زنده بودن ‌این ویروس در سیستم اداری کشور ما باشد که اگر هیچ کاری نکنیم، کسی معترض ما نیست پس دلیلی ندارد دست به انجام کاری بزنیم. البته طنز تلخ ‌این قصه زمانی خواهد بود که میلیون‌ها صفحه کتاب و کتابچه و بخشنامه و آیین‌نامه و استاندارد و مقررات ملی درباره مقاوم‌سازی و صدها میلیون صفحه تذکر و ده‌ها هزار نسخه فیلم درباره ضرورت مقاوم‌سازی را از زیر میلیون‌ها تن آوار زلزله به بیرون بکشیم و آن زمان شاید روح کنفسیوس حکیم دوباره به زمین بر ‌گردد تا مجددا‌ به ما بگوید: بدترین شکست از آن کسی است که راه پیروزی را می‌دانست و شکست خورد.
حال ببینیم چگونه پرندگان تهدیدات پیرامون زندگی خود را شناخته و به مقابله با آن پرداخته‌اند: در میان حیوانات آنهایی که خانه‌سازی می‌کنند، تعدادشان کم نیست. تقریبا اکثر پرندگان لانه می‌سازند؛ چون برای تخم‌گذاری و نگهداری از جوجه‌هایشان به محل امنی نیاز دارند. شاید به ظاهر لانه همه پرندگان شبیه هم باشد اما تفاوت‌های فراوانی در‌این ظاهر یکسان نهفته است.
در محل‌هایی مانند جزایر «شی‌هه» که صیادی برای دزدیدن تخم‌ها وجود ندارد، پرستوها با خیال راحت تخم‌های خود را در زمین می‌گذارند و زحمت لانه‌سازی بر روی درختان و جمع‌آوری شاخه را نمی‌کشند. اما همین پرستوهای دریایی وقتی که به مناطقی خارج از ‌این جزیره می‌روند، به دنبال مکان‌های امنی در میان صخره‌ها برای تخم‌گذاری می‌گردند. پرندگان مناطق کویری با لانه‌سازی انفرادی نمی‌توانند لانه‌هایی عایق بسازند به همین خاطر در مناطق کویری به صورت دسته‌جمعی لانه‌سازی می‌کنند تا مجموعه‌هایی به‌وجود آورند که در برابر گرمای روز و سرمای شب عایق باشند.
در استرالیا پرنده‌ای به نام منقار خواری زندگی می‌کند که لانه خود را در دو طبقه می‌سازد. یک ورودی در زیر لانه وجود دارد که پرنده در‌این طبقه تخم‌گذاری می‌کند و طبقه بالا که همواره خالی است برای گمراه کردن جغدهایی است که از آسمان لانه پرندگان را برای دزدیدن تخم‌هایشان دید می‌زنند.
گونه‌ای از پرنده چرخ ریسک ساکن کاستاریکا در انتهای مسیری پر از تیغ‌های کاکتوس که اجازه ورود به پرندگان بزرگ تخم دزد را نمی‌دهد آشیانه اش را بنا می‌کند. نوعی پدافند غیرعامل تا دشمنان با موانع طبیعی رانده شوند. سی سی کولای سرطلایی با استفاده از تارهای عنکبوت ساقه گیاهان زنده را به هم می‌دوزد تا آشیانه‌ای کاملا‌ همرنگ با بوته زار بسازد. در بین پرندگان، خیاطی بهتر از‌ این نوع وجود ندارد. برگ و شاخه درختان زنده را با تار عنکبوت به هم می‌دوزد تا استتار کاملی‌ ایجاد کرده باشد.
این از لانه سازی پرندگان که یک اصل در همه آنها حاکم بود: چگونه لانه‌ای ‌ایمن در برابر خطرات بسازند.
* مدیر مجتمع تحقیقاتی-تولیدی ایران‌فریمکو