در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» مطرح شد
روایت علمی از زلزله تهران
دنیای اقتصاد- رییس مرکز لرزهنگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران اظهارات برخی نهادهای تحقیقاتی مبنی بر «اختراع ابزار پیش‌بینی زلزله‌بزرگ در تهران» را نوعی بداخلاقی علمی تعبیر کرده و می‌گوید: توسط موسسه ژئوفیزیک ۱۴ ایستگاه زلزله‌نگار در سطح شهر تهران نصب شده که در صورت وقوع فعالیت غیرعادی یا تغییر فاحش در رفتار زمین، قادر به رصد کردن آنها است. نفر اول زلزله‌نگاری کشور در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» مطرح کرد
روایت علمی از زلزله تهران
دکتر نوربخش میرزایی: ادعای پیش‌بینی زلزله‌بزرگ در تهران «بداخلاقی علمی» است که توسط نهادهای غیرمرتبط که هیچ اقدامی در این زمینه انجام نداده‌اند، مطرح می‌شود
۱۴ ایستگاه زلزله‌نگار در تهران نصب شده است
بهترین مناطق تهران از نظر مردم برای زندگی بدترین مناطق از نظر کارشناسان زلزله است
لیلا درخشان
رییس مرکز لرزهنگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران ادعای برخی نهادهای تحقیقاتی مبنی بر «اختراع ابزار پیش‌بینی زلزله‌بزرگ در تهران» را نوعی بداخلاقی علمی تعبیر کرد و گفت: هم‌اکنون در برخی کشورهای دنیا پژوهشگران زلزله بعد از چند دهه تحقیق و سرمایه‌گذاری هنگفت، موفق شده‌اند، حدود ۳۵ پیش‌نشانگر تغییرات فیزیکی درون زمین را با دستگاه‌های پیشرفته رصد کنند؛ اما عنوان می‌کنند، راه درازی تا پیش‌بینی زلزله در پیش داریم.
دکتر نوربخش میرزایی که به نفر اول زلزله‌نگاری کشور شهرت دارد در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» تصریح کرد: توسط موسسه ژئوفیزیک ۱۴ ایستگاه زلزله‌نگار در سطح شهر تهران نصب شده که در صورت وقوع فعالیت غیرعادی یا تغییر فاحش در رفتار زمین، قادر به رصد کردن آنها است.
وی همچنین درباره روایت‌ها از زلزله‌ای که تهران در انتظار آن است، افزود: تهران امنیت در برابر زلزله را ندارد و بهترین مناطق این شهر برای زندگی از نظر مردم، بدترین مناطق زندگی از نظر کارشناسان زلزله است.
این مقام علمی در حوزه زلزله در عین حال تاکید کرد: طبق مصوبه هیات دولت، مسوولیت مطالعه پیش‌نشانگر‌های زمین لرزه و اطلاع‌رسانی درباره وقوع زلزله برعهده موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران است.
اوضاع کوهپایه‌های شمال تهران
نوربخش میرزایی در ادامه افزود: در حال حاضر با اینکه ارزش ریالی زمین در شمال تهران از سایر مناطق بیشتر است؛ اما نواحی کوهپایه‌ای شمال تهران جایی است که باید به فضای سبز تبدیل شود، چون گسل شمال تهران از کوهپایه شمال تهران عبور می‌کند.
در واقع بهترین مناطق تهران برای زندگی از نظر مردم، بدترین مناطق زندگی از نظر کارشناسان زلزله هستند. در همین حال، در جنوب تهران مجموعه گسل‌های کهریزک، شمال ری، جنوب ری و گسل پارچین از گسل‌هایی هستند که ساخت‌وساز بر روی آنها با اما واگر همراه است.
میرزایی تصریح کرد: باید دانست راهکار ایمنی در برابر زلزله ترساندن مردم نیست، بلکه باید در حریم گسل‌ها مجوز ساخت‌وساز صادر نشود. متولی آیین‌نامه ساخت سازه‌های مقاوم در برابر زلزله مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن است. البته من به صراحت اعلام می‌کنم که این مرکز باید از موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، سازمان زمین شناسی کشور، سازمان نقشه برداری کشور، پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و نهادهای ذی‌صلاح در این زمینه همفکری بگیرد.
اگر مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن در حیطه مسوولیت خود گام بردارد، امکان ساخت‌وساز در مناطق مختلف به طور دقیق مشخص خواهد شد که نتیجه آن ایمن‌سازی و مقاوم‌سازی بناها در برابر زلزله خواهد بود.
گسل‌های تهران فعالند؟
رییس مرکز لرزهنگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در ادامه در مورد گسل‌های تهران گفت: فعال بودن گسل‌ها از لحاظ علمی تعریف خاص خود را دارد. گسل‌هایی که از ۱۱ هزارسال پیش تا حال حاضر شواهدی از فعالیت دارند، جزو گسل‌های فعال قلمداد می‌شوند.
هر گسل فعالی، زمین لرزه‌ای نیست، اما هر گسل زمین لرزه‌ای گسل فعال است. در کشور ما بیشتر گسل‌ها از دیدگاه علمی گسل فعال هستند. اما از این گسل‌های فعال آنها که لرزه‌خیز هستند گاها نرخ فعالیت لرزه‌خیز‌ی‌شان افزایش پیدا می‌کند و گاه برای مدت طولانی آرامش لرزه‌ای را تجربه کرده و مدت‌ها زلزله‌ای رخ نمی‌دهد، اما این بدان معنا نیست که دیگر روی آنها زلزله رخ نخواهد داد.
وی افزود: مرکز لرزهنگاری کشوری وظیفه دارد شرایط لرزه‌خیزی غیرعادی را به مسوولین ذی‌ربط برای اتخاذ تصمیمات مناسب اطلاع دهد. به عنوان مثال، گسل فیروز کوه در دی ماه سال گذشته به صورت غیر عادی نرخ لرزه‌خیزی‌اش بالا رفت که در این خصوص اطلاع‌رسانی شد.
این مقام ارشد زلزله کشور گفت: در حال حاضر ۱۴ ایستگاه زلزله‌نگار در سطح تهران نصب شده است که در صورتی که فعالیت غیرعادی در رفتارهای زمین مشاهده کنند قادر به رصد کردن آنها هستند و راجع به آن به مردم اطلاع‌رسانی خواهد شد، اما بحث پیش‌بینی زلزله مطرح نیست.
حرف‌های رییس جمهور خوشحال‌کننده بود
رییس مرکز لرزهنگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در ادامه گفت‌وگوی خود با دنیای‌اقتصاد با اشاره به اظهارات اخیر رییس‌جمهوری راجع به زلزله گفت: کلا بحث‌های اخیر رییس‌جمهوری در مورد زلزله باعث خوشحالی کارشناسان ما شد، چرا که فارغ از انگیزه‌هایی که می‌تواند همراه این موضوع باشد، قطعا نتیجه عنوان کردن این مساله در نهایت به نفع مردم خواهد بود. ما امیدواریم که صحبت‌های اخیر ریاست‌جمهوری به جلوگیری از انجام ساخت‌وسازها روی گسل‌های لرزه‌زا منجر شود. وی افزود: کشور ما زلزله خیز است و هیچ نقطه‌ای از آن مصون از زلزله نیست، اما برخی از نقاط به نسبت کمتر در معرض وقوع زلزله هستند. بر این اساس استان‌های واقع در نواحی مرکزی ایران عمدتا نرخ لرزه‌خیزی پایین‌تری در مقایسه با سایر مناطق دارند.
وی تاکید کرد: واقعیت این است که تهران شهر امنی در برابر زلزله نیست و با توجه به تراکم جمعیت در آن، طبیعی است که مسوولان به فکر سبک‌سازی جمعیت آن بیفتند، اما دلایل عنوان شدن یکباره این بحث و دامن زدن به آن مساله‌ای است که باید از خود مسوولان پرسیده شود.
ادعاهای بزرگ و غیرکارشناسی درباره پیش‌بینی زلزله
رییس مرکز لرزهنگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران اعتقاد دارد: «کشورهای پیشرفته با وجود اقدامات عدیده‌ای که در امر پیش‌بینی زلزله و تحقیقات پیرامون آن انجام داده‌اند به هیچ‌وجه ادعای پیشگویی زلزله را ندارند، این در شرایطی است که با وجود آنکه در کشور ما تحقیقات و اقدامات چشمگیری در این زمینه انجام نشده است، افراد غیرمسوول در این زمینه ادعاهای بزرگ غیرکارشناسی مطرح می‌کنند.» به باور دکتر نوربخش میرزایی، دستگاه‌های زلزله‌سنج در قالب شبکه‌های لرزهنگاری از سال ۱۳۷۴ در ۸۳ ایستگاه در مناطق مختلف کشور نصب شده است، این در حالی است که اولین لرزه‌سنج کشور در سال ۱۳۳۷ توسط موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در تهران نصب و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
در برابر جنجال‌ها سکوت کردیم
دکتر نوربخش میرزایی در گفت‌وگوی تفصیلی خود با دنیای اقتصاد در این زمینه گفت: ادعای نادرست در خصوص امکان پیش‌بینی زلزله آن هم از زبان مقام ارشد یک نهاد تحقیقاتی، بدون بیان پایه‌های علمی کار، یک نوع بد اخلاقی علمی است. وقتی خبری کذب در تیتر اول بسیاری از روزنامه‌های مطرح قرار می‌گیرد تاثیر خود را در افکار عمومی می‌گذارد، حال اگر قرار باشد جوابیه‌ای در خور به این نوع ادعای غلط داده شود، برای اینکه موثر واقع شود باید حجمی که برای اخبار کذب در نظر گرفته شده برای این جوابیه نیز در نظر گرفته شود، اما از آنجا که چنین چیزی امکان‌پذیر نیست، ترجیح دادیم در برابر این جنجال‌های غیرعلمی سکوت اختیار کنیم.
میرزایی افزود: موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با بیش از ۵۰ ساله سابقه و همچنین کشورهایی که چندین دهه در این زمینه کار کرده‌اند و سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی در این راستا انجام داده‌اند، هرگز چنین ادعایی را مطرح نکرده‌اند. آنها عنوان می‌کنند که راه درازی تا پیش‌بینی زلزله در پیش داریم. این در شرایطی است که افراد و نهادهایی غیرمرتبط که هیچ اقدامی در این زمینه انجام نداده‌اند مدعی پیشگویی زلزله می‌شوند. هر ادعای علمی را باید یک مرکز عملی تایید کند.
فقط نظرات و اخبار ما اعتبار دارد
رییس مرکز لرزهنگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران تصریح کرد: مقاماتی که چنین ادعاهایی را مطرح می‌کنند باید بدانند که بعد از زلزله بم به دلیل طرح و تداوم این بد اخلاقی‌های علمی، دولت در سال ۱۳۸۴ مصوبه‌ای را ابلاغ کرد که به موجب آن مسوولیت اطلاع‌رسانی زمین‌لرزه‌ها و مدیریت داده‌های لرزه‌ای کشور و همچنین، مسوولیت مطالعات پیش نشانگرهای زمین‌لرزه را به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران محول کرد. در این راستا حتی بررسی اخبار و شایعات مربوط به وقوع زمین لرزه نیز به این موسسه واگذار شده است، بنابراین، فقط اخبار منتشر شده از این موسسه معتبر است، اما همچنان که شاهدیم اجرای این قانون مورد بی‌مهری قرار گرفته است.وی تصریح کرد: مرکز لرزهنگاری موسسه ژئوفیزیک سالانه ۱۰ هزار زلزله را در سطح کشور ثبت می‌کند. بر این اساس، به طور میانگین روزانه بیش از ۳۰ زلزله کوچک در کشور رخ می‌دهد. نکته جالب اینجا است که آمار وقوع زلزله‌های خفیف نیز از مجموعه ما اخذ می‌شود. خیلی شفاف بگویم طرح ادعای پیش‌بینی زلزله‌های کوچک که به طور معمول در هر محلی رویداد آنها امکان‌پذیر است، فاقد هرگونه ارزش علمی است.
میرزایی خاطرنشان کرد: امروزه پژوهشگران در دنیا با پایش حدود ۳۵ پیش‌نشانگر، تغییرات فیزیکی درون زمین را با دستگاه‌های پیشرفته رصد می‌کنند. این نوع پیش نشانگرها تغییرات فیزیکی زمین را نشان می‌دهند، اما با این وجود محققان قادر نیستند که زلزله‌های بزرگ را پیش‌بینی کنند.
یک مورد پیش‌بینی موفق زلزله در دنیا
رییس مرکز لرزهنگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران تصریح کرد: چینی‌ها در سال ۱۹۷۵ با مشاهده تغییرات فیزیکی در زمین وقوع زمین لرزه در شهر «های چنگ» را پیش‌بینی کردند که پیشگویی آنها البته به واقعیت پیوست. بعد از این پیش‌بینی موفق، آنها خیلی سروصدا کردند و مدعی شدند که به علم پیش‌بینی زلزله دست پیدا کرده‌اند، اما به فاصله کوتاهی بعد از آن زلزله بزرگی با خسارات جانی و مالی سنگینی در شهر «تانگشان» رخ داد و به آنها ثابت کرد که هنوز راه درازی تا رسیدن به امکان پیش‌بینی زلزله پیش رو دارند.
وی افزود: در حال حاضر ۸۳ ایستگاه لرزهنگاری در سطح کشور دایر شده است که رفتارهای لرزه‌ای زمین را مورد بررسی قرار می‌دهند. این در حالی است که رسانه‌ها عنوان کردند که برای اولین بار دستگاه لرزه‌سنج در تهران نصب شده است. باید دانست که اولین لرزه سنج در سال ۱۳۳۷ در تهران نصب شده است.
زلزله بم قابل پیش‌بینی بود
میرزایی خاطرنشان ساخت: برخی اوقات با توجه به تغییرات فاحش در رفتارهای زمین امکان پیش‌بینی زلزله به طور نسبی وجود دارد. مثلا در زلزله بم مردم ناآرامی‌های زمین را گزارش کرده بودند و اگر دستگاه لرزهنگاری در حوالی این شهر نصب می‌بود، احتمال پیش‌بینی آن زلزله وجود داشت. البته برخی از مردم نیز بر پایه ناآرامی‌های زمین وقوع زلزله را حدس زده بودند و شب هنگام را در بیرون از منزل خوابیده بودند.
وی گفت: نزدیک‌ترین ایستگاه لرزهنگاری به شهر بم به فاصله ۴۰۰ کیلومتری بم در استان یزد بوده است که با این فاصله دور قادر به تشخیص تغییر رفتارها و ناآرامی‌های زمین در شهر بم نبود. بعد از پیگیری‌های متعدد، اخیرا ۴ ایستگاه لرزهنگاری در استان کرمان راه‌اندازی شده است.
رییس مرکز لرزهنگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران اذعان داشت: در علم زلزله‌شناسی سیستم‌هایی به نام شتاب نگار وجود دارد که از آنجا که شتاب جنبش زمین‌ناشی از زلزله را اندازه‌گیری می‌کنند، برای کاربرد مهندسی بسیار کارآمد هستند و مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن از دهه ۷۰ میلادی اقدام به نصب این شتاب نگارها به صورت وسیع در سطح کل کشور کرده است. کارکرد این نوع شتاب نگارها به این صورت است که با وقوع زلزله شتاب جنبش زمین ثبت می‌شود و متعاقبا مورد بررسی قرار می‌گیرند. این داده‌ها برای مطالعات مربوط به طراحی سازه‌های مقاوم در مقابل زمین‌لرزه بسیار مفید هستند. در واقع این سیستم‌ها به هیچ وجه قادر به پیش بینی زلزله نیستند. این در حالی است که رییس مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن فراتر از حوزه کاری خود اقدام به رسانه‌ای کردن بحث مربوط به پیش‌بینی زلزله کرده است.
وی تاکید کرد: امروزه دانشمندان جوامع مختلف انسانی پیش‌بینی زلزله را به عنوان یک هدف و وظیفه برای خود تلقی می‌کنند. کشورهایی که کارها و اقدامات گسترده‌ای برای پیش‌بینی زلزله انجام داده‌اند ادعای پیش‌بینی زلزله را کنار گذاشته‌اند؛ اما در کشور ما که اقدامات موثری در این زمینه صورت نگرفته است، جای تعجب است که این نوع ادعاها مطرح می‌شود.
می‌گویند دستگاه ما سری است
میرزایی تاکید کرد: پیرو ادعاهایی که در مورد امکان پیش‌بینی زلزله از سوی رییس مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن عنوان شد، تابستان سال گذشته رییس سازمان مدیریت بحران کشور در کارگروه زلزله و لغزش لایه‌های زمین حاضر شد و خواستار راستی آزمایی ادعای صورت گرفته شد. الان یک سال از این موضوع می‌گذرد و آنچه ارائه گردیده فقط ذکر جمله‌ای با مضمون «مشخصات دستگاه ما سری است» بوده است.
عکس: نگار متین نیا
ارسال نظر