دکتر بابک حاجیان *

قریب چهل‌وچهار سال پیش در تاریخ ۷/۰۲/۱۳۴۴ شوراهای شورای عالی شهرسازی که اولین جلسه خود را در تاریخ ۰۵/۱۰/۱۳۴۱ برگزار کرده بود، با انتخاب آقایان مهندسین مشاور دکتر ادیبی و مهندس هیربد و همچنین مهندس‌ بوربور و مهندس سردار افخمی، دستور تهیه نقشه‌های جامع شهر تهران را به صورت کنسرسیوم و تلفیق کلیه امکانات مهندسان مشاور فوق را صادر کرد. اگرچه متولی اصلی طراحی افراد دیگری شدند، اما هسته‌ اصلی به نام آقایان گره زده شد. پیرو مصوبه مورخ ۷/۲/۱۳۴۴ در تارخی ۰۲/۰۳/۱۳۴۴ مقرر گردید که جمع‌آوری اطلاعات و دلایل مورد نیاز جهت تدوین طرح‌های جامع اعم از تهران و سایر کلان‌شهرهای کشور توسط مهندسین مشاور ایرانی و خارجی، تمهیدات لازم به عمل آید، بنابراین با هماهنگی مهندس بدیع، پیش‌نویس‌های لازم جهت تبیین حدود وظایف مهندس مشاور، تهیه شده متعاقب این برنامه در تاریخ ۲۳/۷/۱۳۴۴ از مهندسین مشاور ویکتور گروئن و مهندس عبدالعزیز فرمانفرمائیان جهت انعقاد قرارداد نهایی دعوت به عمل آمد.

دولت وقت به جهت تکمیل طرح جامع در تاریخ ۳/۸/۱۳۴۵ مصوبه‌ای درخصوص تجدید حیات هسته مرکزی شهر تهران برای سرمایه‌گذاری در منطقه عباس‌آباد گذراند و در پی آن در تاریخ ۲۹/۹/۱۳۴۵ به طراحان، لوازم تعیین محل احداث سالن‌های کنفرانس بین‌المللی و مهمانخانه‌های مناسب یادآوری شد. تقویم پیگیری مصوبات شورای عالی شهرسازی که منتج به تصویب نهایی طرح جامع شد به شرح ذیل است:

- ۲۲/ ۵ /۱۳۴۶: نظر به حساسیت طرح جامع تهران مقرر شد کمیته جدیدی به نام کمیته اجرایی شورای عالی شهرسازی به سرپرستی مهندس آموزگار ایجاد شود.

- ۱۴ /۹/ ۱۳۴۶: اصول کلی طرح جامع تهران به ویژه تعیین محدوده شهر و منطقه‌بندی تهران تصویب شد.

۱۵ /۵/ ۱۳۴۸: ضوابط مسکن و تراکم توسط کارشناسان مطرح شد.

۲۶ /۶/ ۱۳۴۸: طرح جامع تهران پس از مذاکرات و جرح و تعدیل مورد تایید قرار گرفت و مقرر شد ۵‌شرط پیشنهادی ظرف مدت ۲ ماه توسط مشاور اقدامات لازم به‌عمل آید. بر این اساس، طرح جامع تهران که اولین سند راهبردی شهر تهران بود همراه رد و بدل‌های کارشناسی فراوانی میان شورای عالی شهرسازی و شهرداری تهران انجام گرفت و سند مذکور به عنوان طرح اول معروف شد. اختلاف بین دستگاه‌های متولی و توام شدن با انقلاب اسلامی و آغاز دفاع مقدس سند راهبردی اول طرح جامع را کم‌رنگ کرد. لذا نگرش لزوم طرح جامع دوم تهران توسط وزارت مسکن و شهرسازی از سال ۱۳۶۳ آغاز و در سال ۱۳۷۱ به عنوان طرح دوم به شهرداری ابلاغ شد. دوران سازندگی بعد از دفاع مقدس و نگرش مدیریت شهرداری تهران در استفاده از ظرفیت‌های موجود شهری در کنار جذابیت‌های انبوه‌سازی و تراکم فروشی منتج به عدم استقبال از طرح جامع دوم تهران و مهم‌تر از آن تدوین طرح تفصیلی توسط شهرداری شد. لذا مدیریت توسعه شهری بدون هیچ‌گونه سند راهبردی به کار خود ادامه می‌داد.اولین پیام این رویکرد، افزایش ساخت و ساز و ایجاد تقاضای بالقوه در امر مسکن و در نهایت تاثیرگذاری مستقیم در قیمت مسکن شد. همچنین عدم وجود معیار راهبردی، مدیریت شهری را به سمت توسعه عرضی و افقی شهر به جهت کسب درآمد هدایت کرد. در نتیجه توسعه ایجاد شده، منتج به مهاجرپذیری، اشتغال کاذب و سیل سرمایه‌گذاری‌ها در بخش مسکن از اطراف به تهران شد. حاشیه‌نشینی نیز یکی دیگر از پیام‌های نبود سند استراتژیک در دو دهه اخیر بوده است.

*کارشناس مسکن