الگوی جدید معماری در جهان پیاده می شود

نیلوفر قدیری

نوآوری و تلاش برای خلق آثار منحصر‌به‌فرد در صنعت ساختمان باعث شده تا فاز جدید ساخت در دنیا شکل بگیرد.

مهندسان و معماران جوان و خوش ذوق اکنون با پشت‌سر گذاشتن فاز صنعتی‌سازی و با کمک از ویژگی‌ها و مزایای ساخت‌وساز به روش صنعتی، الگوی جدیدی برای احداث ساختمان به کار گرفته‌اند. این درحالی است که در کشور ما هنوز سازندگان ساختمان پایبند به شیوه سنتی ساخت‌وساز هستند و سهم صنعتی‌سازی در کشور تنها ۵/۱درصد کل ساخت‌وساز‌ها است.

نگاهی به ساختمان‌هایی که در دنیا در حال ساخت هستند یا به تازگی کار ساخت آنها به پایان رسیده، نشان می‌دهد که الگوی ساخت و ساز در دنیا تغییرات تازه‌ای یافته است. در نقاط مختلف دنیا از دبی تا روسیه و چین و همچنین در اکثر شهرهای اروپایی در سال‌های اخیر شاهد تحول در معماری شهری هستیم. ظهور ساختمان‌های عظیم و غول‌پیکر، ساختمان‌های عجیبی که دست کم یک یا چند ویژگی عجیب و خارق‌العاده دارند و همچنین ساختمان‌های پیش‌ساخته و دیوارها و سقف‌هایی که در کارخانه ساخته می‌شوند و با حمل به محل ساختمان فقط توسط چند کارگر سر هم می‌شوند، همگی از ویژگی‌های این تحول هستند.

این تحول را بیش از هر کس، معمارانی احساس و مشاهده می‌کنند که این ساختمان‌ها را طراحی کرده‌اند.

یکی از آنها «رم کولهاس» معمار هلندی است که در اروپا، آمریکا، خلیج فارس و چین در سال‌های اخیر ساختمان‌های زیادی را طراحی و اجرا کرده‌است.

او تاکید دارد که از نظر تجربه ساختمان‌سازی، اولین نشانه‌های این تحول و نیرومندترین آن را می‌توان از چین و خاورمیانه احساس کرد. البته تا حدی هند را هم می‌توان به این فهرست اضافه کرد. اما وقتی نوبت به ایده‌پردازی می‌رسد، ماجرا پیچیده‌تر می‌شود. نیروی فکری غرب هنوز در صنعت ساختمان‌سازی و دنیای معماری در جهان پیشتاز است اما فرهنگ‌های دیگر هم در این زمینه نیرومندتر شده‌اند. افکار جدیدی در زمینه معماری و برنامه‌ریزی شهری در حال ظهور هستند که کمتر از گذشته در آنها از غرب الگوبرداری شده‌است. اکنون در چین معماران جوان خوش‌فکری در حال فعالیت هستند.

این معمار هلندی به تازگی شهری در کنار دریا در دبی طراحی کرده که ظرفیت ۵/۱‌میلیون نفر جمعیت را دارد. این شهر به خاطر نوع مصرف انرژی در آن که بیشتر خورشیدی و بادی است و آلودگی که تولید آن در این شهر در حداقل قرار دارد، به شهر سبز معروف است. ایده ساختن چنین شهری در نقطه‌ای از جهان از دهه ۱۹۶۰ با این معمار هلندی بوده اما سرمایه و فضای انجام این کار تا کنون برای وی فراهم نبوده ‌است تا اینکه دبی این سرمایه و فضا را ایجاد کرد. این شهر بر مبنای اصل توسعه پایدار طراحی شده‌است. هدف از طراحی چنین طرحی به گفته خود این معمار هلندی، ایجاد منطقه‌ای شبیه شهر در دبی است که واقعا یک کلان‌شهر باشد. این کلان‌شهر شامل یک فضای عمومی واقعی است که با فضاهای مصنوعی که فقط شامل فروشگاه‌های بزرگ هستند، متفاوت است. این شهر یک دادگاه، چند بیمارستان و یک قطار زیرزمینی دارد. دبی چنین فضایی را با همه اجزای خاص خودش کم دارد. دبی منطقه‌ای دارد به نام دیره که کاملا شهری است اما به طرز باورنکردنی شلوغ، پرازدحام و البته زیبا است. برنامه‌ریزان شهری باید هم برای ایجاد فضاهای جدید برنامه‌ریزی کنند و هم فضاهای فعلی را حفظ نمایند. در دنیای پرتحول ساخت و ساز در جهان، به زودی ساختار ارگانیک یک شهر اروپایی به حافظه تاریخ خواهد پیوست و تنها در موزه‌های میراث طبیعی دنیا باید به دنبال آنها گشت. در سال‌های گذشته این شهرها تنها الگوی شهرسازی در دنیا بودند، اما اکنون اوضاع فرق کرده‌است. در چین و دبی دیگر نمی‌توان الگوهای شهرسازی نظیر الگوهای شهرسازی اروپایی یافت. این موضوع اروپا را به دردسر انداخته است زیرا چنان شیفته الگوهای معماری و شهرسازی خود بوده که اکنون نمی‌تواند به الگوی دیگری فکر کند.

توسعه دیزنی لندی

بعضی منتقدان تحولات ساخت و ساز و شهرسازی در خلیج فارس و به ویژه دبی می‌گویند که این یک الگوی دیزنی لندی است تا واقعیت‌پردازی. اما این منتقدان بیشتر تحت نفوذ و سلطه تفکرات اروپایی هستند تا واقع‌نگری. در چین و کشورهای حاشیه خلیج فارس، کسی درباره ساخت و ساز، به صورت تعصبی و بسته فکر نمی‌کند و الگوی غیرقابل تغییری در این باره وجود ندارد. همه از تفکرات جدید استقبال می‌کنند، چه این تفکر را یک معمار شرقی پیشنهاد بدهد یا یک معمار غربی ارائه دهنده آن باشد. شرکت کولهاس اکنون به طور همزمان مشغول ساخت دو پروژه عظیم در دبی و هامبورگ آلمان است. در هامبورگ این شرکت مشغول طراحی و ساخت مرکز علوم است که ویژگی‌های ساختمانی و زیبایی‌های بصری زیادی دارد. اما کولهاس شرایط کاری را در دبی بسیار متفاوت از آلمان می‌داند و می‌گوید، آزادی کاری و امکانات و سرمایه‌ای که در دبی وجود دارد اصلا قابل مقایسه با کشور آلمان نیست.

کولهاس و شرکت معماری و ساختمانی‌اش در هلند، کار ساخت پروژه عظیم دیگری را در چین به عهده دارد که برج‌های دوقلوی کج نام گرفته است. این برج‌های تلویزیونی متعلق به تلویزیون مرکزی چین به نام CCTV است که شکلی عجیب و متمایل به هم به صورت دو بازو دارند. کولهاس می‌گوید که نمادهای سازه‌ای قرن ۲۰ اکنون دیگر رنگ باخته‌اند. از آن نمادها که آسمان‌خراش‌ها، سازه‌های عمودی بدون شکل و موارد دیگر هستند، اکنون فقط دو مورد باقی مانده و آن خانه و برج است.

در مجموعه‌ تحولاتی که در ساختمان‌سازی در دنیا در حال وقوع است، هنوز می‌توان برج‌سازی را دید. اما شکل این برج‌ها تغییر کرده‌است. اکنون دیگر بلندی، معیار عجیب سازه‌ها در دنیا نیست بلکه بزرگی به عنوان ویژگی مهم این سازه‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد. در قرون وسطی یک ساختمان بزرگ ۲۰۰مترمربع فضا داشت. در رنسانس این بزرگی به ۱۰‌مترمربع رسید. در قرن ۱۹ این وسعت به ۴۰مترمربع رسید.

امروز مجموعه‌های ساختمانی به بزرگی ۵۰۰‌مترمربع ساخته می‌شود. اما تغییر در اندازه مجموعه‌های ساختمانی پیامدهایی هم دارد. یکی از این پیامدها این است که اکنون شاهد ساختمان‌های چندکاره هستیم، زیرا برای ساختمانی که در چنین فضای عظیمی ساخته می‌شود نمی‌توان تنها یک کارکرد تعریف کرد. مثلا برج دبی که اکنون و فعلا بلندترین برج دنیا است، ۵۰ طبقه اداری، ۵۰ طبقه مسکونی و ۵۰ طبقه هتل دارد.

پیامد دیگر این تحول جدید این است که توجه همه به مسائل داخلی ساختمان معطوف می‌شود. در رقابت میان ساختمان‌ها و سازه‌های جدید در دنیا، جزئیات داخلی این ساختمان‌ها از مسائل خارجی و مکان و موقعیتشان اهمیت بیشتری دارد.