شبیه‌‌سازی انتقال پایتخت
در حال حاضر دولت چهاردهم دو شورا برای احصای مشکلات پایتخت فعلی و قوت‌های اقتصاد دریا محور تشکیل داده است.
چرا دولت‌ها انتقال پایتخت را مورد بررسی و مطالعه قرار می‌دهند؟
۱- آلودگی هوا: تهران به عنوان پایتخت ایران یکی از شهرهایی است که با مشکل آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کند. این مشکل در فصول خاصی از سال، به‌ویژه در زمستان، بسیار جدی است و موجب بروز مشکلات بهداشتی و کاهش کیفیت زندگی می‌شود.
۲- ترافیک و بار ترافیکی: تهران به دلیل جمعیت زیاد و رشد بی‌‌رویه شهری، با مشکلات ترافیکی شدید مواجه است که باعث کاهش بهره‌‌وری، افزایش استرس و اتلاف وقت می‌شود، گسترش نامتوازن شهر تهران و شهرهای اطراف باعث تعدد پیک‌های ترافیکی در تمامی طول روز شده است.
۳- تمرکززدایی: تهران به دلیل موقعیت جغرافیایی و سیاسی خود، مرکز بسیاری از فعالیت‌‌های اقتصادی، اداری و فرهنگی کشور است. این تمرکز می‌تواند باعث عدم‌تعادل در توزیع منابع و توسعه مناطق دیگر شود.
چند کشور در تاریخ خود تصمیم به تغییر پایتخت گرفته‌‌اند و این تغییرات معمولا به دلایل اقتصادی، سیاسی، امنیتی یا جغرافیایی بوده است. در ادامه به برخی از کشورهایی که پایتخت خود را تغییر داده‌‌اند اشاره می‌شود:
۱- برزیل : پایتخت برزیل از ریودوژانیرو به برازیلیا منتقل شد. این تغییر در سال ۱۹۶۰ انجام شد تا توسعه منطقه مرکزی کشور تسهیل و از تمرکز بیشتر روی ساحل شرقی جلوگیری شود. برازیلیا به عنوان یک شهر جدید با برنامه‌‌ریزی دقیق برای بهبود مدیریت کشور ساخته شد.
۲- مالزی: در مالزی پایتخت از سنگاپور (که قبل از استقلال مالزی جزئی از مالزی بود) به کوالالامپور منتقل شد. بعد از استقلال مالزی در سال ۱۹۶۳، این تغییر در واقع بخشی از تلاش برای ایجاد هویت ملی و تمرکز بر پایتخت جدید بود.
۳- آسیای میانه (قرقیزستان): در قرقیزستان، پایتخت از اوشد به بیشکک منتقل شد. این تغییر در زمان شوروی و با توجه به موقعیت جغرافیایی و توسعه اقتصادی بیشتر در شمال کشور صورت گرفت.
۴- استرالیا: پایتخت استرالیا از ملبورن به کانبرا در سال ۱۹۲۷ منتقل شد. این تغییر به دلیل رقابت بین ملبورن و سیدنی برای عنوان پایتخت بود و هدف از آن ایجاد یک پایتخت جدید و بی‌‌طرف در منطقه‌‌ای میان این دو شهر بود.
۵- اندونزی : اندونزی نیز تصمیم دارد پایتخت خود را از جاکارتا به نوسانتارا (که در بورنئو قرار دارد) منتقل کند. این تصمیم به دلیل مشکلات زیست‌‌محیطی، از جمله نشست زمین در جاکارتا و تراکم جمعیت زیاد است.
این تغییرات معمولا در پاسخ به مشکلات مختلف مانند آلودگی، ترافیک، یا توزیع نامناسب جمعیت و منابع انجام شده‌‌اند و هدف اغلب ایجاد تعادل بهتر در توسعه و بهبود مدیریت کشور بوده است.
سوال مهم این است آیا دولت قادر به انتقال پایتخت است یا خیر؟
مدت زمان موردنیاز برای انتقال پایتخت چقدر برآورد می‌شود و دولت‌ها توانایی تامین مالی این ابر پروژه را دارند؟
زمان موردنیاز برای آماده‌‌سازی زیرساختهای احداث یک شهر جدید بستگی به مقیاس پروژه، نوع زیرساختها، منابع مالی و انسانی موجود و شرایط جغرافیایی دارد. در حالت کلی، آماده‌‌سازی زیرساختها برای یک شهر جدید می‌تواند از چند سال تا دهه‌‌ها طول بکشد. برای اینکه دقیق‌‌تر به این سوال پاسخ دهیم، می‌توان مراحل مختلف پروژه را بررسی کرد:
۱- طراحی و برنامه‌‌ریزی (۱ تا ۳ سال)
•در این مرحله، مطالعات اولیه انجام می‌شود و طرح‌‌های مختلف شهری و زیرساختی تهیه می‌شود. این شامل انتخاب مکان، بررسی اثرات زیست‌‌محیطی، تعیین نیازهای جمعیتی و اجتماعی و طراحی شبکه‌‌های حمل‌‌ونقل، آب، برق، فاضلاب و دیگر زیرساختها می‌شود.
•معمولا این مرحله نیازمند مشاوره با مهندسان، معماران، کارشناسان شهری و دولتی است که بعضا این مشاوره‌ها می‌تواند بین‌المللی باشد .
۲- ساخت و توسعه زیرساختها (۵ تا ۱۵ سال)
•ساخت زیرساختهای پایه: شامل تاسیس و ساخت زیرساختهای حیاتی مانند جاده‌‌ها، بزرگراه‌‌ها، پل‌‌ها، شبکه‌‌های برق، آب، فاضلاب و گاز است. بسته به پیچیدگی پروژه و موقعیت جغرافیایی، این بخش ممکن است بین ۵ تا ۱۰ سال طول بکشد.
•توسعه مسکن و ساختمان‌‌های اداری: بعد از تامین زیرساختهای اصلی، ساخت مسکن، ساختمان‌‌های دولتی، مدارس، بیمارستان‌‌ها و دیگر تاسیسات عمومی آغاز می‌شود. این فرآیند می‌تواند چند سال طول بکشد و معمولا به تدریج به نتیجه می‌‌رسد.
۳- جذب جمعیت و استقرار نهادها (۵ تا ۱۰ سال بعد از تکمیل زیرساختها)
•پس از آماده‌‌سازی زیرساختها، فرآیند جذب جمعیت آغاز می‌شود که معمولا ابتدا با انتقال نهادهای دولتی و اداری شروع می‌شود. مردم معمولا به‌‌طور تدریجی به شهر جدید مهاجرت می‌کنند.
•برای انتقال پایتخت یا ایجاد یک مرکز جدید، نهادهای دولتی و سازمان‌های مختلف باید به این شهر منتقل شوند که این فرآیند نیز زمان‌براست.
۴- تکمیل و بهبود زیرساختها (۱۵ تا ۲۰ سال یا بیشتر)
•حتی پس از ایجاد زیرساختهای اولیه، همیشه نیاز به بهبود و تکمیل آنها وجود دارد. این شامل ارتقای شبکه‌‌های حمل‌‌ونقل، بهبود خدمات بهداشتی، آموزشی و فرهنگی و ایجاد تسهیلات جدید برای پاسخگویی به رشد جمعیت است.
هزینههای انتقال پایتخت، بسته به ابعاد و مقیاس پروژه، می‌تواند بسیار زیاد و پیچیده باشد. در اینجا به برخی از مهم‌ترین هزینه‌‌هایی که در فرآیند انتقال پایتخت ممکن است به وجود آید، اشاره می‌شود:
ساخت ساختمان‌‌های دولتی: برای انتقال پایتخت، نیاز به ساخت تعداد زیادی از ساختمان‌‌ها و ادارات دولتی از جمله وزارتخانه‌‌ها، دفاتر دولتی، مراکز اجرایی و قضایی وجود دارد. ساخت جاده‌‌ها و پل‌‌ها: توسعه زیرساختهای حمل‌‌ونقل، از جمله جاده‌‌ها، بزرگراه‌‌ها، پل‌‌ها و سیستم‌های حمل‌‌ونقل عمومی، برای دسترسی بهتر به شهر جدید ضروری است. شبکه‌‌های برق، آب و فاضلاب: تامین زیرساختهای اساسی مانند شبکه‌‌های برق، آب و فاضلاب در شهر جدید، به ویژه اگر این شهر در حال حاضر زیرساختهای لازم را نداشته باشد، می‌تواند بسیار پرهزینه باشد. فرودگاه و بنادر: اگر شهر جدید قرار باشد به مرکز تجاری و اداری تبدیل شود، ممکن است نیاز به توسعه یا ساخت فرودگاه و بنادر جدید باشد. انتقال دستگاه‌‌های دولتی: هزینههای مربوط به جابه‌‌جایی نهادها، ارگان‌‌ها و کارکنان دولتی، از جمله پرداخت هزینههای اسکان و مهاجرت کارمندان، انتقال اسناد و تجهیزات و نصب سیستم‌های جدید. انتقال سفارت‌‌ها و سازمان‌های بین‌المللی: اگر پایتخت به شهر جدیدی منتقل شود، سفارتخانه‌‌ها، کنسولگری‌‌ها و سازمان‌های بین‌المللی که در پایتخت قبلی مستقر هستند باید به مکان جدید منتقل شوند که این خود هزینه‌‌بر است.
حمایت از مهاجران و ساکنان جدید: اگر پایتخت به منطقه‌‌ای جدید منتقل شود، ممکن است نیاز به جذب نیروی کار و ساکنان جدید باشد. این شامل هزینه‌‌هایی برای ساخت مسکن، تامین خدمات عمومی و تطبیق افراد با شرایط جدید می‌شود. آموزش و فرهنگ‌‌سازی: برای کاهش مشکلات اجتماعی و فرهنگی ناشی از جابه‌‌جایی، دولت باید برنامه‌‌های آموزشی و فرهنگی برای ساکنان جدید و کارکنان دولتی ایجاد کند. اختلال در فعالیت‌‌های اقتصادی: جابه‌‌جایی پایتخت می‌تواند باعث اختلال موقتی در تجارت، صنعت و سایر فعالیت‌‌های اقتصادی شود. این اختلالات می‌تواند بر تولید، خدمات و اشتغال تاثیر منفی بگذارد. هزینههای مربوط به بی‌‌ثباتی و ریسک‌‌های اقتصادی: در مدت زمان انتقال، ممکن است نوسانات اقتصادی و اجتماعی وجود داشته باشد که منجر به ریسک‌‌های اقتصادی، کاهش سرمایه‌گذاری‌‌ها و کاهش رشد اقتصادی در کوتاه‌‌مدت شود. هزینههای مدیریت پروژه: انتقال پایتخت نیاز به مدیریت دقیق و هماهنگی بین سازمان‌های مختلف دارد. این فرآیند نیازمند نیروی انسانی متخصص، مشاوران و تیم‌‌های مدیریتی است که هزینههای اضافی به همراه دارد. وام‌‌ها و بودجه‌‌های دولتی: برای تامین منابع مالی برای پروژه، دولت ممکن است مجبور شود از وام‌‌های خارجی یا داخلی استفاده کند که این می‌تواند باعث افزایش بدهی‌‌های عمومی شود.
در برخی از نمونه‌‌های جهانی، هزینههای انتقال پایتخت به مقیاس‌‌های بسیار بالا رسید:
•برزیل: انتقال پایتخت از ریودو ژانیرو به برازیلیا در دهه ۱۹۶۰، برآوردها نشان می‌دهند که هزینههای ساخت برازیلیا بیش از ۱۰ میلیارد دلار (با تورم امروز) بوده است. این رقم شامل هزینههای ساخت شهری جدید با تمام زیرساختها بود.
انتقال پایتخت بدون مشارکت امکان دارد؟
بخش خصوصی در انتقال پایتخت می‌تواند نقش بسیار مهم و تاثیرگذاری ایفا کند. انتقال پایتخت یک پروژه عظیم و چندوجهی است که نیازمند همکاری و مشارکت فعال بخش خصوصی در بسیاری از مراحل است. در اینجا به برخی از مهم‌ترین وظایف و نقش‌‌های بخش خصوصی در فرآیند انتقال پایتخت اشاره می‌شود: سرمایه‌گذاری و تامین مالی، ساخت و توسعه زیرساختها، توسعه مسکن و شهرسازی، خدمات عمومی و مدیریت شهری، تحریک رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال، ایجاد نوآوری و بهره‌‌برداری از فناوری، حمایت از جذب و استقرار نیروی انسانی.
شرایط تحریم و هزینههای بالای زیرساختهای احداث یک شهر جدید شاید زمان موردنیاز را از حالت استاندارد افزایش دهد .
از طرفی بدون اقناع افکار عمومی و مشارکت مردمی و بخش خصوصی در توسعه زیرساختها انتقال پایتخت امکان‌پذیر نیست.
در نتیجه برای برون رفت از مشکلات تهران که شهرهای نزدیک را هم به خود دچار کرده است، شاید یک پیشنهاد انتقال پایتخت است اما نیاز به یک کار کارشناسی با رعایت تمام پیوست‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کشور ایران دارد.
