نویسنده: Klaus Schwab

مترجم: مریم رضایی

منبع: World Economic Forum

۱۰ سال آینده را در نظر بگیرید و سعی کنید آن را پیش‌بینی کنید. آیا خودرو یا اعضای بدن پیوندی با پرینتر سه‌بعدی خواهیم داشت؟ آیا داروخانه‌های روباتیک یا موبایل‌های قابل نصب در بدن خواهیم داشت؟ آیا ابزارهایی به وجود خواهند آمد که بتوانند ذهن ما را بخوانند؟

اگر معتقدید پاسخ این سوالات «بله» است، بدانید که تنها نیستید. مجمع جهانی اقتصاد اخیرا یک نظرسنجی در مورد «آینده نرم‌افزار و جامعه» انجام داده و سوالات بالا را در این نظرسنجی مطرح کرده است. بیش از ۷۵ درصد پاسخ‌دهندگان بسیاری از این موارد را واقع‌بینانه دانسته‌اند. ما در آستانه وقوع «چهارمین انقلاب صنعتی» هستیم که همه جنبه‌های جوامع را تحت تاثیر قرار خواهد داد. آیا در این صورت شاهد دنیایی بهتر خواهیم بود یا بدتر؟

برای پاسخ دادن به این سوال، باید ابتدا بگوییم انقلاب صنعتی چهارم چیست و چه تفاوت‌هایی با انقلاب‌های قبلی دارد.

ابتدا، چرا آن را انقلاب صنعتی چهارم می‌نامیم؟ اولین انقلاب صنعتی در نیمه دوم قرن ۱۸ شروع شد و امکان تولیدات ماشینی به وسیله موتور بخار، دستگاه‌های ریسندگی و سپس خطوط راه‌آهن را به وجود آورد. دومین انقلاب صنعتی با شروع قرن بیستم رخ داد و به تولید انبوه از طریق خطوط مونتاژ و برقی‌کردن منجر شد. سومین انقلاب صنعتی انقلاب کامپیوتر بود که از دهه ۶۰ میلادی شروع شد و کامپیوترهای بزرگ و سپس کامپیوترهای شخصی و نیز اینترنت را برای ما به همراه آورد. امروز در اواسط انقلاب صنعتی چهارم قرار داریم که دولت‌ها، کسب‌وکارها و اقتصادها را به‌طور اساسی تحت تاثیر قرار خواهد داد. ما نباید تغییری را که پیش رویمان قرار دارد دست کم بگیریم، چرا که بین این انقلاب و انقلاب‌های قبلی حداقل سه تفاوت مهم وجود دارد:

• اولین تفاوت از لحاظ سرعت است. انقلاب‌های صنعتی قبلی چند دهه طول کشید تا به شکوفایی برسند. انقلاب امروز مثل یک سونامی در حال احاطه کردن ما است.

• دومین تفاوت این است که انقلاب چهارم به یک حوزه خاص محدود نیست. یعنی صرفا در مورد شبکه‌های موبایلی یا سنسورها نیست، بلکه نانوتکنولوژی، تحقیقات در مورد مغز، پرینت سه‌بعدی، علم مواد، کامپیوتر، شبکه‌ها و فعل و انفعالات بین همه اینها را دربرمی‌گیرد. چنین ترکیبی یک نیروی بسیار قوی ایجاد می‌کند. به علاوه، دسترس‌پذیری و ارزان بودن تکنولوژی‌های پیچیده آنها را بسیار بیشتر و سریع‌تر انتشار می‌دهد.

• تفاوت سوم این است که این انقلاب در مورد یک کالای واحد یا نوآوری خدمات نیست؛ بلکه در مورد نوآوری همه سیستم‌ها است. به عنوان مثال، پلت‌فرم به اشتراک‌گذاری اطلاعات حمل‌ونقل اوبر را در نظر بگیرید. این پلت‌فرم خودرو جدید تولید نمی‌کند، بلکه یک سیستم تحرک‌پذیری کاملا جدید ایجاد می‌کند.

این تفاوت‌ها مساله «اثر» را برای ما مطرح می‌کنند. به‌طور خلاصه، ما اثرات این انقلاب را در همه جا خواهیم دید. در اینجا سه مثال را مطرح می‌کنیم:

• تاثیر بر کسب‌وکار و اقتصاد. کارآفرینی و چابکی اهمیت بیشتری خواهد یافت و به‌طور کلی، بنگاه‌های کوچک و متوسط چابک‌تر و بزرگ‌تر خواهند شد. در آینده، این ماهی‌های بزرگ نیستند که ماهی‌های کوچک را می‌خورند، بلکه ماهی‌ سریع‌تر ماهی‌های کندتر را می‌خورد. گوگل را در نظر بگیرید که هلدینگ «آلفابت» را به عنوان پلت‌فرمی برای کسب‌وکارهای کوچک‌تر و متمرکزتر ایجاد کرده است. در حوزه بانکداری، انقلاب تکنولوژی مالی کاهش سریع و قابل توجه واسطه‌گری‌ها را موجب خواهد شد. در نهایت، مدل‌های کسب‌وکار هر صنعتی بازسازی خواهند شد.

• تاثیر بر مهارت‌ها و نیروی کار. در گذشته، تخریب‌های خلاقانه وجود داشت. مشاغلی که به واسطه نوآوری تخریب می‌شدند، با نقش‌های جدید در بخش‌های جدید جایگزین می‌شدند. امروز، دیگر مطمئن نیستیم این اتفاق چگونه رخ خواهد داد. تکنولوژی جای بسیاری از مشاغل در بخش مهارت‌های پیشرفته را خواهد گرفت. تنها کشورهایی که خود را برای این پدیده از طریق آموزش و ارتقای مهارت‌های جدیدتر آماده کرده‌اند، پیروز خواهند بود.

• تاثیر بر دولت‌ها. این موضوع بیش از هر زمان دیگری مهم خواهد بود. در واقع، در این دنیای تازه به سرعت متغیر، سرعت بالای نوآوری باید با استانداردها و قوانین مسوولانه‌تری از سوی دولت‌ها مورد حمایت قرار گیرد. دولت‌ها می‌توانند این انقلاب را به دو شیوه مد نظر قرار دهند: یا می‌توانند بگویند «هر چیزی که ممنوع نباشد مجاز است» یا «هر چیزی که مجاز نیست، ممنوع است.» در نهایت، آنها مجبور می‌شوند یک روش میانه را پیدا کنند.

نکته بسیار مهم این است که آیا انقلاب صنعتی چهارم دارای روح و قلب انسانی هست یا نه؟ بار دیگر، زندگی در‌ آینده را تصور کنید؛ زمانی که روبات‌ها و انسان‌ها شانه به شانه هم زندگی می‌کنند. شما به کدام‌یک بیشتر اعتماد می‌کنید؟ انسان یا روبات؟

• اگر به شما گفته شود به بیماری کشنده‌ای مبتلا شده‌اید و یک پزشک رژیم درمانی A و همزمان، روبات ساخته شده با هوش مصنوعی رژیم درمانی B را برای شما تجویز کنند، از کدام‌یک پیروی خواهید کرد؟

• اگر به اشتباه متهم به ارتکاب جرمی شوید، ترجیح می‌دهید یک انسان قاضی دادگاه شما باشد یا یک روبات هوشمند؟

اینها لزوما سوالاتی فرضی نیستند. روبات واتسون (Watson)، ساخته شرکت IBM در حال حاضر برای درمان بیماری سرطان خون به‌کار گرفته می‌شود. بنابراین، بهتر است خودمان را برای این انقلاب صنعتی جدید و اثرات آن آماده کنیم. باید به صورت جامع به این مسائل فکر کنیم و بخش دولتی، خصوصی و متفکران جوامع را گرد هم آوریم. باید مسائل را به شیوه‌ای پیش‌گویانه تعریف کنیم و راه حل‌های امکان‌پذیر ایجاد کنیم.

چهارمین انقلاب صنعتی اگر به خوبی مدیریت شود، می‌تواند رنسانس فرهنگی تازه‌ای به همراه آورد که باعث می‌شود احساس کنیم بخشی از چیزی بزرگ‌تر از خودمان هستیم: یک تمدن جهانی واقعی. اریک اشمیت، مدیرعامل شرکت گوگل در اجلاس داووس امسال هشدار داد که می‌توانیم شاهد جنگ بین انسان و روبات باشیم. در این کشمکش اقتصادی، دو دستاورد احتمالی وجود دارد: انقلاب صنعتی چهارم می‌تواند بشریت را از قلب و روح داشتن محروم کند یا می‌تواند آن را به یک آگاهی اخلاقی و جمعی جدید براساس حس مشترک در مورد سرنوشت بالا بکشد.