الفبای آموزش کارآفرینی

آرمان صفایی*

آیا کارآفرینی قابل آموزش است‌؟ ‌نظریات متعددی در این حوزه مطرح شده است تعداد معدودی از نظریات با آموزش کارآفرینی مخالف بوده‌اند، تعداد بیشتری نیز موافق. بررسی ادبیات مرتبط با آموزش کارآفرینی بیانگر این است که این بحث‌، بسیار قدیمی است و به نوعی به یک معما تبدیل شده است؛ اما به نظر کلید حل این معما حذف نگاه صفر و یکی به آن است. از این رو پاسخ این سوال که آیا کارآفرینی قابل آموزش است یا خیر‌، هم بله است و هم خیر‌، به این معنی که کارآفرینی نه مطلقا قابل آموزش است نه مطلقا غیر‌قابل آموزش.

پیتر کلین (Peter G. Klein) درخصوص همین سوال که آیا می‌توان کارآفرینی را آموزش داد این‌گونه پاسخ می‌دهد که برخی جنبه‌های کارکردی و فرآیندی کارآفرینی را می‌توان آموزش داد؛ اما بسیاری از جنبه‌های آن قابل آموزش نیست. همچنین استوارت میر به نقل از برون (Brown) این عقیده را بیان می‌کند که من نمی‌توانم به دانشجویان ویژگی‌های شخصیتی ضروری برای ریسک کردن را آموزش دهم؛ اما قادرم به آنها آموزش دهم تا ریسک‌هایشان را تجزیه و تحلیل کنند و در انتخاب‌هایشان به صورت تحلیلی عمل کنند و از اشتباهات گذشته درس بیاموزند. جک و اندرسون معتقدند تدریس کارآفرینی یک معما است؛ چرا که فرآیند کارآفرینی واقعی هم دربرگیرنده علم است هم هنر. بخش علم آن شامل مدیریت‌، کسب‌وکار‌، ‌مهارت‌های کارکردی است که با استفاده از رویکردهای پداگوژیک سنتی قابل آموزش است؛ اما بخش هنری آن با ویژگی‌های خلاقیت و نوآوری مرتبط است و از این طریق این رویکرد‌ها قابل آموزش نیست‌.

از دیگر سو، چو (Cho) معتقد است که آموزش کارآفرینی انگیزش‌، ‌دانش و مهارت لازم برای راه‌اندازی کسب‌وکار موفق توسط دانشجویان فراهم می‌کند. با این حال میزان و چگونگی آموزش کارآفرینی از کشوری به کشور دیگر بر مبنای زمینه‌های فرهنگی آن متفاوت است. برای مثال دانشجویان در آمریکا از گذشته با کارآفرینی‌، ‌آشنایی کامل پیدا کرده‌اند؛ درحالی‌که در ژاپن مقامات دولتی اعلام کرده‌اند که برنامه ارائه آموزش کارآفرینی برای اولین بار برای دانشجویان از ژانویه ۲۰۰۱م. ارائه می‌شود. همین‌طور در کره‌جنوبی تنها تعداد کمی از دانشگاه‌ها کارآفرینی را به‌عنوان یک رشته مطالعاتی تدوین کرده‌اند‌. بسیاری از دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها درکره‌جنوبی دوره‌های آموزشی مرتبط با کارآفرینی را به‌عنوان بخشی از الزامات تکمیل آموزش‌های عمومی به جای یک حیطه خاص‌، ‌ارائه می‌دهند.

با همه اینها اما امروزه آموزش کارآفرینی به یکی از مهم‌ترین و گسترده‌ترین فعالیت‌های دانشگاه‌ها تبدیل شده است.

اولین بار دانشگاه هاروارد (۱۹۴۷) دوره‌ای موقت در خصوص آموزش کارآفرینی برگزار کرد. دانشگاه کالیفرنیای‌جنوبی برای اولین‌بار در سال ۱۹۷۲ دوره آموزش کارآفرینی را برگزار کرد و در سال ۱۹۸۰ تعداد ۳۰۰ دانشگاه، سال ۱۹۹۰ تعداد ۱۰۵۰ دانشگاه و در سال ۲۰۰۳ میلادی ۱۶۰۰ دانشگاه در خصوص آموزش کارآفرینی فعالیت کردند. امروزه اکثر دانشگاه‌ها و کشورها دارای دوره‌های کارآفرینی هستند. در ایران نیز اولین دوره آموزش کارآفرینی در سال ۱۳۸۳ در دانشکده مدیریت دانشگاه تهران تحت عنوان مدیریت بازرگانی (گرایش کارآفرینی) برگزار شد. ‌در سال ۱۳۸۵ دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران با همکاری وزارت علوم، ‌وزارت کار و دانشگاه تهران راه‌اندازی شد، البته قبل از اینها مراکز کارآفرینی دانشگاهی، حوزه کارآفرینی وزارت کار، شهرداری و... شکل گرفته بودند و در خصوص آموزش کارآفرینی فعالیت می‌کردند. طی یک دهه از اجرای برنامه‌های آموزشی توسط سازمان بین‌المللی کار در کشورهای مختلف جهان، بیش از صد هزار کارآفرین آموزش دیده‌اند.

با بهره‌گیری از این آموزش‌ها و تجربه ارزنده‌ای که از اجرای آنها به‌دست آمده و با توجه به شرایط اقتصاد ایران، چارچوبی برای تشکیل دوره‌های آموزشی کارآفرینی در ایران در قالب طرح «ستاد آموزش کارآفرینی ایران» طراحی و ارائه شده است. همچنین موسسه کار و تامین اجتماعی با استفاده از منابع سازمان بین‌المللی کار، طرح آموزش کارآفرینی را در سال ۱۳۶۷ ارائه کرد و همزمان با تدوین نظام جدید آموزشی، در سال ۱۳۶۸ «کارآفرینی» را به‌عنوان یکی از دروس رشته کارودانش پیشنهاد کرد. در طرح آموزش کارآفرینی تاکید شده است که «آموزش برای ایجاد اشتغال با مزد» دیگر تنها راه حل مقابله با مشکل فزاینده بیکاری نبوده و قلمرو آموزش، از فرهنگ «برای دیگران کار کردن» فراتر رفته است. وزارت کار و امور اجتماعی نیز در راستای وظایف و اهداف خود، به کارآفرینی به‌عنوان یک راهکار موثر در ایجاد اشتغال نگریسته و در این زمینه اقداماتی به‌عمل آورده است. فعالیت‌های آموزش کارآفرینی در ایران خیلی دیر آغاز شد و ایران حدود ۶۰سال در حوزه آموزش کارآفرینی از کشورهایی که فعالیت‌های کارآفرینی انجام می‌دهند، عقب است.

دوره‌های آموزشی کارآفرینی نه‌تنها جای خود را در بستر دروس دانشگاهی و در رشته‌های مختلف باز کرده‌اند، ‌بلکه در دوره‌های مختلف تحصیلی از ابتدایی تا دبیرستان نیز مورد توجه قرار گرفته است. ژاپن جزو نخستین کشورهایی بود که در اواخر دهه ۵۰ میلادی آموزش کارآفرینی و ترویج فرهنگ آن را از سطح دبیرستان آغاز کرد و در مدت کوتاهی آموزش کارآفرینی را در کشور به سطح دانشگاه رساند اما پس از آن موسسه‌های آموزش کارآفرینی به دانش‌آموزان و جوانان که غالبا موسسه‌هایی غیرانتفاعی هستند به شکل قارچی رشد کردند. ‌در ادامه فعالیت‌های انجام گرفته در این حوزه در کشور‌های توسعه یافته و فعال‌ترین این موسسه‌ها را بررسی خواهیم کرد.

1. ایالات متحده:

• شبکه آموزش کارآفرینی:Network For Teaching

(Entrepreneurship (NFTE

شبکه آموزش کارآفرینی، بنیاد ملی آموزش کارآفرینی سابق در سال ۱۹۸۷ در نیویورک ایالات متحده با ماموریت «تدارک برنامه‌هایی برای موفقیت کسب‌وکار جوانانی با خانواده‌هایی با درآمد پایین» تاسیس شد. تا به حال مخاطب آن بیش از ۶۰۰ هزار جوان از ۱۰ کشور دنیا بوده است. برنامه و رویداد‌های متنوعی برگزار کرده‌اند‌:

۱- برنامه کلاسی: آموزش‌هایی نظیر نگارش کسب‌وکار‌، ‌فایننس‌، ‌خلاقیت و... در قالب کلاس‌های حضوری

۲- برنامه پیشرفته:‌رویدادی به نام startup summer برنامه‌ای چند هفته‌ای در تابستان است که در آن جوانان سعی می‌کنند با سرمایه‌گذاری‌های خرد، طرح کسب‌وکار خود را اجرا کنند.

۳- رویداد Bizcamp: یک کمپ دوهفته‌ای در تابستان برای جذب سرمایه برای بهترین طرح کسب‌وکار

۴- برنامه‌های آنلاین: آموزش‌هایی به جوانان در بستر اینترنت

• بنیاد کارآفرینی کافمن:

اوینگ ماریون کافمن متولد ۱۹۱۶ در سال ۱۹۶۶ بنیاد را در کانساس سیتی تاسیس کرد و مدیر کنونی آن وندی گایلیز است.

فعالیت‌های آنان شامل سه حوزه پژوهش، کارآفرینی و آموزش کارآفرینی است‌.

پژوهش

۱. Business dynamics statics: تحقیقاتی پیرامون تغییرات روز دنیای بیزینس

۲. Data maven: وبلاگی که آخرین توسعه‌های دنیای کارآفرینی، خلاقیت و آموزش را گزارش می‌کند.

۳. Kauffman firm survey: ارائه گزارش‌ها از راه‌اندازی شرکت‌ها و رشد اقتصادی از زوایای مختلف در ایالات متحده

کارآفرینی

۱. رویداد million cups ۱ : برنامه‌ای رایگان و سراسری برای آموزش دادن و آشنا کردن کارآفرینان با یکدیگر که در هر برنامه هر هفته به دو کارآفرین این فرصت داده می‌شود تا استارت آپ‌های خودشان را در جمع منتور‌ها و سایر کارآفرینان و مشاوران ارائه دهند.

۲. Entrepreneurship. org: یک منبع بین‌المللی برخط برای ارتقا کارآفرینی

۳. برگزاری مراسم برای هفته جهانی کارآفرینی

۴. Kauffman fastTrac: ارائه‌دهنده کورس آموزشی برای ارتقا مهارت‌های کسب‌وکار

۵. Kauffman founders school: یک مدرسه آنلاین برای ارائه تجربیات و آموزش‌ها به کارآفرینان

۶. صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر کافمن

آموزش

تاسیس مدارس با هدف ارتقای مهارت‌های کسب‌وکار و اقتصاد

• (Youth Entrepreneurship Program (YEP:

برنامه‌ای وابسته به دانشگاه ارتباطات کالیفرنیا که ترکیبی از آموزش‌ها و سمینارهایی برای جوانان ۱۴ تا ۲۷ ساله که غالبا بستر شبکه‌های اجتماعی و اینترنت را در بر می‌گیرد. آموزش مهارت‌هایی چون مدیریت کسب و کار، ‌فاینانس، بازاریابی‌، ‌مهندسی فروش‌، ‌تجارت الکترونیک و... برنامه‌ها و رویدادهای متنوعی نیز برگزار می‌کنند:

رویداد بزرگ YEP: با این روش که تیم‌ها پس از ارائه ایده‌شان در قالب کلیپ چند دقیقه‌ای (نطق آسانسوری) به مرحله بعد می‌روند و در مرحله جدید طرح کسب‌وکار خود را تدوین می‌کنند و در روز آخر طرح خود را به هیات داوران در ۳ تا ۵ دقیقه ارائه می‌دهند. جوایزی از ۳۵۰ تا ۱۰۰۰ دلار برای تیم‌های برگزیده در‌ نظر گرفته شده است.

• Youth Entrepreneurs:

موسسه‌ای غیرانتفاعی است که در سال ۱۹۹۱ توسط بنیاد چارلز کوچ در شهر کانزاس و میسوری افتتاح شد. در ابتدا با یک‌برنامه هشت هفته‌ای در دبیرستان ویچیتا(Wichita) آغاز کردند و امروزه مخاطب آنان بیش از ۴۰ دبیرستان در این شهر‌ها است. ‌از رویداد‌هایی که برگزار می‌کنند می‌توان به رویداد dare to dreams که به جوانان می‌آموزد چگونه رویاها و ایده‌های بزرگ داشته باشند و رویداد business for breakfast که برنامه‌ای برای نشستن پای سخن کارآفرینان است، اشاره کرد.

• Consortium for Entrepreneurship Education:

دانشگاه ایالت اوهایو در پاسخ به وزیر آموزش و پرورش وقت ترل بل(Terrel Bell) که سیاست‌گذاری او مبنی بر آموزش کارآفرینی به همه دانش‌آموزان فنی‌وحرفه‌ای بود، کنسرسیوم را توسط کیتی اشمور(Cathy Ashmore) در سال ۱۹۸۰ تاسیس کرد‌. کنسرسیوم رویداد‌ها و کنفرانس‌های بسیار زیاد و متنوعی برگزار یا حمایت می‌کند‌. ‌هدف کنسرسیوم فراهم آوردن امکان آموختن مهارت‌های فنی‌، ‌کسب‌وکار ‌و شبکه‌سازی برای همه سطوح آموزشی از کودکی تا خردسالی (lifelong learning) است.

• Intel Youth Enterprise Program:

موسسه‌ای وابسته به شرکت اینتل با هدف توسعه‌دهی ایده‌های تجاری است. برنامه‌های آن برای سنین ۱۶ تا ۳۰ سال تهیه شده است که متمرکز بر افزایش خلاقیت آنان است. برنامه آنان به این نحو شامل چهار مرحله ایده، اعتبارسنجی ایده، توسعه ایده و آزمایش ایده در دنیای واقعی است.

۲. لهستان: درسBasics of Entreprise یک درس اجباری در مقطع راهنمایی فنی‌و‌حرفه‌ای است که با هدف ایجاد نگرش کارآفرینانه و آموختن ایجاد کسب‌وکار گنجانده شده است.

۳. اتریش: کارآفرینی یک بخش از برنامه تحصیلی مدرسه راهنمایی فنی‌وحرفه‌ای است.

۴. آلمان: در نظام آموزشی فنی‌وحرفه‌ای خود، ‌فرصت آموختن یک زندگی واقعی به وسیله قرار دادن دانش آموزان در مدرسه و شرکت‌ها را به آنها می‌دهند تا فاز نهایی آموزشی خود را مشخص کنند.

۵. هلند: دولت از توسعه ابزار آموزشی دبیران برای پروژه‌های آموزش کارآفرینی برای مدارس راهنمایی حمایت می‌کند.

۶. نروژ: Young Entreprise Norway یک نهاد دولتی است که مسوولیت پیاده‌سازی استراتژی آموزش کارآفرینی را برعهده دارد.

۷. کانادا: موسسه «مرکز آموزش کارآفرینی و توسعه» با مدیریت کیتی مورفی برای آموزش کارآفرینی برای ارتقای خوداشتغالی، دوره Enterprise Olympics در دبیرستان‌های کانادا و موسسه Media Spark inc برگزار کننده رویداد GoVenture در کانادا و آمریکا.

۸. پرتغال: موسسه «مرکز آموزش کارآفرینی۱» برگزار‌کننده رویداد‌های کارآفرینی در پرتغال و بخشی از اروپا.

۹. انگلستان: رویداد Toucan Europe در منچستر برای تجربه یک کسب‌وکار کوچک شخصی.

۱۰. ژاپن: رویداد «بیایید یک شرکت بسازیم۲» در دانشگاه مای (Mie) برای دبیرستانی‌ها.

۱۱. مکزیک: رویداد «یک روش خلاق۳» در دبیرستان ITESM برای آموزش کارآفرینی فناوری محور به خیل عظیم دانش‌آموزان که غالب جمعیت مکزیک را تشکیل می‌دهند.

پاورقی:

۱- center for entrepreneurship education

۲- Let's Make a Company

۳- An Innovative Approach

Safayi_arman@che. sharif. ir*

منابع در دفتر روزنامه موجود است.