امارات عربی متحده به سرعت در حال تحول از یک اقتصاد متکی به نفت، به اقتصادی دانش‌ محور و نوآورانه است. در حقیقت، صنایع و خدمات دانش‌ بنیان بیش از درآمدهای نفتی در تولید ناخالص داخلی (GDP) امارات نقش دارند، به طوری که میزان آن از ۱/۳۲ درصد در سال ۲۰۰۱ به ۵/۳۷ درصد در سال ۲۰۱۲ افزایش یافته است. امارات در نتیجه حرکت به سوی اقتصاد دانش بنیان، اقتصاد خود را متنوع کرده و جایگاهی کلیدی در ملک و املاک، انرژی‌های تجدیدپذیر و صنایع هوایی به دست آورده است. این کشور همچنین به کانونی جهانی برای تجارت و مسائل لجستیک، خدمات مالی و توریسم تبدیل شده است. همه این دستاوردها با نوآوری و تحولات توسعه‌ای به دست آمده است: امارات بلندترین برج دنیا، یکی از بزرگ‌ترین خطوط هوایی دنیا، زیرساخت‌های مدرن و خدمات دولتی هوشمندی را در خود جای داده که همه اینها کمک می‌کنند این کشور فقط به بومی‌سازی نوآوری خارجی اکتفا نکرده و دارایی‌های فکری خود را توسعه دهد. ایجاد اقتصادی دانش‌بنیان با کمک نوآوری در «چشم‌انداز ۲۰۲۱» امارات لحاظ شده و هدف آن ایجاد کشوری است که مردم در صورت کسب تحصیلات و به‌کارگیری نوآوری بتوانند با اطمینان، اقتصادی رقابتی و انعطاف‌پذیر را شکل دهند. امارات برای رسیدن به این هدف، سرمایه‌گذاری قابل توجهی در بخش آموزش و توسعه ظرفیت انجام داده و مبنایی برای رقابت‌پذیری بلندمدت ایجاد کرده است. بخش مخابرات نیز نقشی کلیدی در توسعه نوآوری و پیشبرد امارات به سوی اقتصاد دانش‌بنیان دارد. زیرساخت‌ها و خدمات مخابراتی از ارکان اقتصاد دانش بنیان است.

اکوسیستم نوآوری

سه رکن اصلی اکوسیستم نوآوری عبارت است از؛ سرمایه انسانی، سرمایه مالی و سرمایه تکنولوژیک. امارات فعالانه تلاش می‌کند نوآوری را از طریق سیاست‌ها و اقدامات هدفمند در راستای توسعه عامل انسانی این اکوسیستم توسعه دهد و در عین حال ملزومات سرمایه مالی و تکنولوژیک را هم فراهم کند. • سرمایه انسانی: سرمایه انسانی جزو اصلی همه تغییرات نوآورانه است؛ جمعیتی تحصیلکرده و متخصص و نیروی کاری که برای تحقق نوآوری بالقوه ضروری است. امارات برای رسیدن به این هدف، سرمایه انسانی خود را در جبهه‌های مختلف ایجاد کرده است. به همین منظور، این کشور از تجربیات و چشم‌انداز افرادی از ۲۰۰ کشور مختلف دنیا بهره برده و جمعیت خود را نیز بین سال‌های ۱۹۷۵ تا ۲۰۱۲ افزایش قابل توجهی داده است. امارات به یمن سرمایه‌گذاری مداوم در کلیه سطوح آموزشی، در حال حاضر یکی از پیشرفته‌ترین نظام‌های آموزشی منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را دارد. به علاوه، توسعه آموزش زنان و مشارکت اقتصادی آنان زمینه‌ نقش‌های مدیریتی زنان در این کشور را فراهم کرده است. ظهور فرهنگ نوآوری که به‌واسطه همکاری دولت، موسسات آموزشی، سازمان‌های کارآفرینی، شرکت‌ها و رسانه‌ها تقویت شده، در حال از بین بردن موانع فرهنگی است.

در مورد نظام آموزشی باید گفت امارات بیش از ۲۰ درصد کل بودجه دولت را به بخش آموزش اختصاص داده که بالاتر از معیار میانگین ۱۳ درصد است. این موضوع باعث بالا رفتن رتبه این کشور در زیرمجموعه آموزش در شاخص جهانی نوآوری شده و از رتبه ۶۵ در سال ۲۰۱۱ به ۱۵ در سال ۲۰۱۳ ارتقا یافته است.

ایجاد فرهنگی که نوآوری را ترویج می‌دهد و افراد را تشویق می‌کند فراتر از اصول موجود حرکت کنند، در محیطی که توانایی نوآوری را توسعه می‌دهد ضروری است. موانع فرهنگی بر سر راه نوآوری - از جمله ترس از شکست و فرار از ریسک کردن - می‌توانند مشکلاتی جدی در این زمینه ایجاد کنند. امارات روند از میان برداشتن این موانع را آغاز کرده است. اگرچه مردم امارات از قدیم اشتغال در مشاغل دولتی را ترجیح می‌دادند، اما در حال حاضر ۷۱ درصد از نسل جدید این کشور (افراد زیر ۳۵ سال) روحیات کارآفرینی دارند. همچنین ساعات کاری منعطف و امکان کار کردن در خانه، زنان را نیز به کارآفرینی سوق داده است. در حقیقت، زنان امارات بیش از سایر نقاط دنیا به کارآفرینی در عرصه تکنولوژی روی آورده‌اند، به طوری که ۳۵ درصد کارآفرینان تکنولوژی در منطقه زن هستند، درحالی‌که میانگین جهانی این رقم ۱۰ درصد است.

تلاش مشارکتی میان مقامات دولتی، شرکت‌های خصوصی، رسانه‌ها و سازمان‌های کارآفرینی این تحول فرهنگی را شکل می‌دهد و این روند از طریق مراسم و رویدادهایی با موضوع نوآوری و کارآفرینی و در نظر گرفتن جوایزی برای افراد موفق در این زمینه صورت می‌گیرد.

• سرمایه مالی: حتی سرمایه انسانی بسیار ماهر نمی‌تواند بدون سرمایه مالی از پتانسیل کامل خود استفاده کند. تامین سرمایه مالی کافی جزو سیاست‌های دولت است، اما منابع خصوصی نیز می‌توانند نقشی در این زمینه ایفا کنند. در امارات منابع مالی متعدد، از جمله صندوق‌های دولتی، سرمایه‌گذاری‌های مشترک، برون‌سپاری و سرمایه‌‌گذاری در بنگاه‌های نوپا، وجود دارد.

• سرمایه تکنولوژیک: در کنار سرمایه‌های انسانی و مالی، سرمایه تکنولوژیک برای توسعه نوآوری ضروری است. اگرچه هزینه‌ای که امارات به عنوان درصدی از GDP خود به تحقیق و توسعه (R&D) اختصاص می‌دهد همچنان کمتر از معیارهای بین‌المللی است، اما این کشور در تلاش برای رسیدگی به این نیاز ضروری، اقدامات متعدد هدفمند و متمرکز بر صنعت را برای توسعه R&D آغاز کرده است. به علاوه، دولت قوانین مربوط به دارایی‌های فکری و کپی‌رایت را اصلاح و آنها را با استانداردهای بین‌المللی همگام کرده است. نمونه‌ای از طرح دولتی برای توسعه R&D شورای آموزشی ابوظبی است که ۳/۱ میلیارد دلار برای تحقیق و توسعه دانشگاهی بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۸ اختصاص داده است. به علاوه، دولت مکانیزم سرمایه‌گذاری در تحقیق را برای نهادینه کردن فعالیت‌های تحقیقاتی در موسسات آموزش عالی و تامین مالی پایدار راه‌اندازی خواهد کرد.

امارات؛ ایجاد اکوسیستم نوآوری منحصربه‌فرد برای اقتصادی دانش‌بنیان