مترجم: محمدجعفر نظری منبع: www.mindtools.com توفان فکری یکی از روش‌های افزایش خلاقیت در سازمان‌ها است و عبارت است از فرآیند توسعه راهکارهای خلاقانه برای مسائل. توفان فکری با تمرکز بر مساله آغاز می‌شود و با طرح حداکثر راهکارهای ممکن و ایده‌های مختلف ادامه می‌یابد. یکی از علل اثربخشی این کار آن است که ایده‌های نو در آن جلسه نه‌تنها مطرح می‌شوند؛ بلکه در مقایسه با ایده‌های سایر افراد توسعه پیدا می‌کنند و پالایش می‌شوند.
توفان فکری چند قاعده کلیدی دارد که هدف از آنها بروز هرچه بیشتر ایده‌ها و ایجاد انگیزه برای طرح آنها و افزایش خلاقیت کلی در طرح ایده‌هایی برای برون‌رفت از مسائل یا دستیابی به موفقیت‌های بیشتر در سازمان است. در زیر به شرح مختصر این قواعد می‌پردازیم:
۱. پرهیز از انتقاد: با توجه به هدف توفان فکری که عبارت است از تولید ایده‌های متنوع و غیرعادی و توسعه آنها، طی جلسه توفان فکری انتقاد از ایده‌ها ممنوع است. این کار به مرحله ارزیابی واگذار می‌شود تا به افراد اجازه داده شود که در آغاز جلسه توفان فکری، هر ایده‌ای را که به ذهنشان می‌رسد به‌راحتی بیان کنند.
۲. پذیرایی از ایده‌های غیرعادی: در توفان فکری، از اندیشه‌های مختلف و شیوه‌های تازه نگریستن به جهان از جانب افراد مختلف استقبال می‌شود و ایده‌های نو مورد تشویق قرار می‌گیرد.
۳. تاکید بر شمار ایده‌ها: در توفان فکری بر مطرح شدن ایده‌های بسیار تاکید می‌شود؛ زیرا هرچه تعداد ایده‌های مطرح‌شده بیشتر باشد، بخت دستیابی به یک راهکار ریشه‌ای و اثربخش بیشتر می‌شود.
۴. ترکیب و بهبود ایده‌ها: نه‌تنها تنوع ایده‌ها مطلوب است، بلکه راه‌های ترکیب ایده‌ها برای بهبود بخشیدن به آنها مورد توجه قرار می‌گیرد.
گام‌های توفان فکری
گام نخست: گردآوری اعضای گروه
شرکت‌کنندگان در توفان فکری از میان باتجربه‌ترین افراد در سازمان با تخصص‌ها، تحصیلات و پیشینه‌های مختلف انتخاب می‌شوند. این گونه تفاوت‌ها در افراد باعث بروز حداکثری ایده‌ها می‌شود.
گام دوم: تعریف مساله
یک تعریف کوتاه از مساله مورد نظر بنویسید. رهبر گروه باید کنترل جلسه را در دست گیرد. در ابتدا وی باید مساله را همراه با معیارهایی که باید تحقق یابند تعریف کند و جلسه را تا رسیدن به نتایج نهایی ادامه دهد. رهبر گروه باید از تعریف مساله استفاده کند تا ذهن همه افراد نسبت به ماهیت مساله روشن‌تر شود. این تعریف باید در طول جلسه در دسترس و مشاهده افراد قرار داشته باشد تا تمرکز افراد بر آن حفظ شود.
ایجاد یک دیدگاه مشتاقانه و غیرانتقادی در میان اعضای گروه توفان فکری اهمیت بسیاری دارد. افراد را تشویق کنید که به شکلی تفریحی در جلسه ایده‌های خود را مطرح کنند و به اصطلاح «دور هم باشند». یکی از روش‌های آغاز توفان فکری «پاشیدن بذر» در جلسه با انتخاب یک واژه از واژه‌نامه به صورت تصادفی است. از این واژه به عنوان نقطه آغاز در خلق ایده‌ها استفاده کنید. برخی از راه‌های جرقه زدن در توفان فکری به قرار زیر هستند:
• به لغات مبهم فکر کنید و چیزهایی که همراه با آن می‌آیند را بنویسید.
• کارهایی انجام دهید که ذهن را به کار می‌گیرند و به چالش می‌کشند. مانند حل پازل‌ها، انجام آزمون‌های سنجش روانی.
• اگر از ریاضیات، زبان انگلیسی یا رشته‌های علمی نفرت دارید؛ سعی کنید با آن درگیر شوید و مسائلی را در این زمینه‌ها حل کنید.
• یک زبان جدید بیاموزید. یکی از راه‌های خلاقیت ذهن یادگیری زبان‌های تازه است.
• شعر بگویید. سرودن شعر باعث برانگیخته شدن خلاقیت شما می‌شود.
• به جای نوشتن، کارهای خود را از طریق رسم شکل یادداشت کنید.
هنگامی که شرکت‌کنندگان می‌گویند «دیگر نمی‌توانند ایده بدهند»، به آنها ۱۵ دقیقه فرصت دهید؛ زیرا اغلب ایده‌ها پس از یک فرآیند تفکر طولانی‌مدت حاصل می‌شوند.
توفان فکری هم می‌تواند به وسیله افراد به انجام رسد هم به وسیله گروه‌ها. اگر توفان فکری به صورت فردی به انجام رسد، تعداد ایده‌ها بیشتر خواهد بود؛ زیرا افراد آزاد هستند تا هرطور زمان‌شان اجازه می‌دهد بدون ترس از انتقاد دیگران ایده خود را پرورش دهند. در مقابل، اثربخشی توفان فکری در قالب گروه‌ها (به علت تنوعی که در آنها وجود دارد و تبادل نظرهایی که صورت می‌گیرد) بیشتر خواهد بود.
تمامی ایده‌های تولیدشده را مشاهده‌پذیر نگه دارید. نمودار ایده‌ها را به دیوار بچسبانید تا دیده شود. این مجموعه ترکیبی به شما در خلق ایده‌های جدید کمک می‌کند. اگر شرکت‌کنندگان در توفان فکری در ارائه راهکارها مشکل داشته باشند، شاید بهتر باشد مساله را دوباره، اما در شرایطی متفاوت، بیان کنید. روش‌هایی همچون استفاده از استعارات یا پیونددادن ایده‌ها به دانش شخصی افراد ممکن است، مفید باشد.
گام سوم: نوشتن همه ایده‌ها
تمامی راهکارهایی که به ذهن می‌آیند را بنویسید؛ حتی آنهایی را که احمقانه به نظر می‌رسند. از تفسیر ایده‌ها با رای خود خودداری کنید. می‌توانید پس از نوشتن، تعابیر را دوباره بررسی کنید تا از انتقال صحیح منظور ایده‌دهنده مطمئن شوید. رعایت نکات زیر در این مرحله از توفان فکری اهمیت بسیاری دارد:
• پیش از آنکه جلسه به مرحله ارزیابی برسد از ارزیابی ایده‌ها خودداری کنید. پس از آنکه جلسه توفان فکری به پایان رسید، نتایج جلسه را می‌توان تحلیل کرد و بهترین راهکارها را (یا با ادامه توفان فکری یا با روش‌های سنتی) مورد کاوش قرار داد.
• هیچ راهکاری را سانسور نکنید. هرچقدر هم که احمقانه به نظر برسد. ایده‌های احمقانه اغلب منجر به ایجاد ایده‌هایی خلاقانه می‌شوند. هدف توفان فکری آن است که فرصت‌های دستیابی به راهکارهای خلاقانه را تا آنجا که ممکن است باز و گسترده کند و پیش‌فرض‌های افراد نسبت به محدودیت‌های مساله را از بین ببرد.
• رهبر گروه باید جلسه را حول محور اصلی حفظ کند و آن را به سمتی هدایت کند که نتایجی عملی از آن حاصل شود.
گام چهارم: ارزیابی ایده‌ها و انتخاب یک راهکار
پس از آنکه همه راهکارها نوشته شدند و مطمئن شدید که جلسه توفان فکری به پایان رسیده است، فهرست ایده‌ها را برای انتخاب بهترین ایده و راهکار برای مساله مورد نظر ارزیابی کنید تا به گزینش یک راهکار رهنمون شوید.